Αϊνστάιν, ο πιο διάσημος πρόσφυγας

Του Πάνου Τριγάζη*

Με την ευκαιρία της Παγκόσμιας Ημέρας Προσφύγων θυμίζω ότι ο πιο διάσημος πρόσφυγας του 20ού αιώνα ήταν ο Αϊνστάιν. Τον αναγνωρίζει και η Ύπατη Αρμοστεία των Ηνωμένων Εθνών για τους Πρόσφυγες, διακινώντας μπλουζάκι με τη λεζάντα «Einstein was refugee». Θα πρόσθετα ότι και ο Χριστός ήταν πρόσφυγας, αφού μωρό φυγαδεύτηκε στην Αίγυπτο για να σωθεί από τη σφαγή του Ηρώδη.

Πολιτικός πρόσφυγας ο Αϊνστάιν έγινε το 1933, μετά την επικράτηση του Χίτλερ και του Εθνικοσοσιαλιστικού Κόμματος στη Γερμανία. Ο κορυφαίος επιστήμονας του 20ού αιώνα βαρυνόταν από δύο μεγάλα «αμαρτήματα», κατά τους ναζί. Το πρώτο το είχε κληρονομήσει, όντας Εβραίος στο θρήσκευμα, αν και όχι πολύ θρησκευόμενος. Το δεύτερο ήταν αποκλειστικά δικό του. Είχε και διατηρούσε αντιμιλιταριστικές απόψεις, καθώς και ήπιες αριστερές.

Πολιτική του Γ’ Ράιχ ήταν ο ολοκληρωτισμός και στην επιστήμη. «Είναι Εβραίος και απέκτησε διεθνή φήμη μέσω νέων ιδεών», έλεγαν τα φερέφωνα του καθεστώτος Χίτλερ για τον Αϊνστάιν. Μέχρι και σαν αρχηγό παράνομης οργάνωσης τον είχαν παρουσιάσει, είτε του «διεθνούς κομμουνισμού» είτε του «διεθνούς εβραϊσμού».

Στον Αϊνστάιν, ήδη διάσημο παγκοσμίως, δεν έμεινε άλλη επιλογή από την αυτοεξορία του στις ΗΠΑ. Εκεί βρήκε θέση σε πολλά πανεπιστήμια, με πρώτο εκείνο του Πρίνστον. Όταν, όμως, άρχισε ο Ψυχρός Πόλεμος (μετά τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο) βρέθηκε στο στόχαστρο του Μακαρθισμού. Κατέστη ύποπτος και για το γεγονός ότι το 1949 έγραψε άρθρο για το πρώτο τεύχος του περιοδικού «Monthly Review» (του φίλου του Paul Sweezy), με τίτλο «Γιατί ο σοσιαλισμός», ενώ αργότερα έκανε έκκληση για τη μη εκτέλεση του ζεύγους Ρόζενμπεργκ, που είχαν καταδικαστεί σε θάνατο για «κατασκοπεία υπέρ της Σοβιετικής Ένωσης».

Το 1955 ο «μηχανικός του σύμπαντος» τέθηκε επικεφαλής του διεθνούς αντιπυρηνικού κινήματος, με το περίφημο κοινό μανιφέστο με τον Μπέρτραντ Ράσσελ. Κάτω από το μανιφέστο αυτό τέθηκε η τελευταία υπογραφή του Αϊνστάιν σε δημόσιο έγγραφο, αφού πέθανε στις 18 Απριλίου 1955.

Μια από τις φράσεις-κλειδιά του μανιφέστου Αϊνστάιν-Ράσσελ ήταν η πρόσκληση στην ανθρωπότητα «να σκεφθούμε με ένα νέο τρόπο» μπροστά στην πυρηνική απειλή. Αν ζούσε, το ίδιο θα έλεγε σήμερα και για την κλιματική κρίση.

Άλλη προτροπή: «Θυμηθείτε ότι είστε άνθρωποι και ξεχάστε τα υπόλοιπα».   Δεν νομίζω ότι η προτροπή αυτή βρίσκει ευήκοα ώτα στη σημερινή κυβέρνηση της Ελλάδας, σε ό,τι αφορά το προσφυγικό – μεταναστευτικό.

*Συγγραφέας του βιβλίου «Αγαπητέ Αϊνστάιν» (εκδόσεις ΤΑΞΙΔΕΥΤΗΣ, 2005)