Η ανθρώπινη γνώση που χάνεται στην πληµµυρίδα των πληροφοριών

Στην εποχή µας κάθε τι µπορεί να απαντηθεί από τη µαζική ικανότητα του διαδικτύου. Κι όµως, παρά τη δυνατότητα αυτή, δεν έχεις την αίσθηση πως η συλλογική διάνοια αυξάνεται.

Η πληροφορία δεν ήταν ποτέ το µόνο ζητούµενο. Και η χρήση της δεν εξαρτάται από την προσβασιµότητά της.

Αυτό που λείπει είναι οι προσωπικές κρίσεις, οι εµπειρίες, η αίσθηση που αποκοµίζουµε από κάποιο ερέθισµα, ο τρόπος που το περιγράφουµε και το µεταδίδουµε, το προσωπικό γούστο, οι επιλογές…

Το διαδίκτυο δεν µας βοηθά να θυµόµαστε. Εφευρίσκει νέους τρόπους να ξεχνάµε. Το διαδίκτυο δεν µας ενώνει µε τους άλλους. Εφευρίσκει νέους τρόπους για να είµαστε µόνοι. Κάθε µεγάλη εφεύρεση εφευρίσκει τον άνθρωπο. Αλλά το ανθρώπινο κοµµάτι του νέου ανθρώπου εφευρίσκεται πάντοτε από τον άνθρωπο.

Ο γνωστός διανοητής Noam Chomsky – Καθηγητής Γλωσσολογίας στο Πανεπιστήµιο της Αριζόνα και οµότιµος καθηγητής Γλωσσολογίας στο Ινστιτούτο Τεχνολογίας της Μασαχουσέτης, ο Ian Roberts – Καθηγητής Γλωσσολογίας στο Πανεπιστήµιο του Cambridge και ο Jeffrey Watumull – Διευθυντής έρευνας τεχνητής νοηµοσύνης και φιλόσοφος στην Oceanit, δηµοσίευσαν στις 8 Μαρτίου 2023 στους New York Times ένα εξαιρετικής σηµασίας επίκαιρο κείµενο σε σχέση µε τα όρια αλλά και την κοινωνική λειτουργία του ChatGPT, για το οποίο πολύς πλανητικός διαφηµιστικός λόγος γίνεται και τεράστια ποσά επενδύονται. Αποσπάσµατα από το κείµενο αυτό δηµοσιεύουµε πιο κάτω.

Με τον όρο Τεχνητή Νοηµοσύνη (Artificial Intelligence) εννοούµε τη δυνατότητα ενός υπολογιστικού συστήµατος να προσοµοιάζει τις ανθρώπινες γνωστικές λειτουργίες, δηλαδή να «µαθαίνει». Βρίσκεται, λοιπόν, σε εξέλιξη ένας έντονος διάλογος για τα όρια και τους όρους χρήσης αυτής της ΤΝ και τη σχέση δηµιουργού ανθρώπου µε το δηµιούργηµά του (ChatGPT, ή Bard της Google, ή Sidney της Microsoft). Στον κρίσιµο αυτό διάλογο παρεµβαίνουν οι τρεις διανοητές από την καρδιά της σχετικής επιστηµονικής κοινότητας που θίγουν σηµαντικές πλευρές του προβλήµατος.

Η πρόοδος στην τεχνητή νοηµοσύνη είναι αιτία τόσο για ανησυχία όσο και για αισιοδοξία

Ο Χόρχε Λουίς Μπόρχες έγραψε κάποτε πως το να ζεις σε µια εποχή µεγάλου κινδύνου και µαζί προσδοκίας, σηµαίνει να ζεις στο πετσί σου τόσο την τραγωδία όσο και την προσµονή ως φαρσοκωµωδία, µε «την επικείµενη αποκάλυψη» για την κατανόηση του εαυτού µας και του κόσµου.

Σήµερα, οι υποτιθέµενες επαναστατικές πρόοδοι στην τεχνητή νοηµοσύνη είναι πράγµατι αιτία τόσο για ανησυχία όσο και για αισιοδοξία. Αισιοδοξία γιατί η ευφυΐα είναι το µέσο µε το οποίο λύνουµε προβλήµατα. Ανησυχία γιατί φοβόµαστε ότι το πιο δηµοφιλές και µοντέρνο µοντέλο τεχνητής νοηµοσύνης -η µηχανική µάθηση- θα υποβαθµίσει την επιστήµη µας και την ηθική µας, ενσωµατώνοντας στην τεχνολογία µας µια θεµελιωδώς εσφαλµένη αντίληψη για τη γλώσσα και τη γνώση.

Το ChatGPT του OpenAI, το Bard της Google και το Sydney της Microsoft είναι θαύµατα της µηχανικής µάθησης. Σε γενικές γραµµές αξιοποιούν τεράστιες ποσότητες δεδοµένων, αναζητούν µοτίβα σε αυτά και γίνονται όλο και πιο ικανά στη δηµιουργία πιθανών αποτελεσµάτων. Αυτά τα προγράµµατα έχουν χαιρετιστεί ως οι πρώτες αναλαµπές στον ορίζοντα της γενικής τεχνητής νοηµοσύνης – εκείνη η στιγµή που κατά την «προφητεία» τα µηχανικά µυαλά ξεπερνούν τους ανθρώπινους εγκεφάλους, όχι µόνο ποσοτικά ως προς την ταχύτητα επεξεργασίας και τον όγκο της καταχωρισµένης στη µνήµη πληροφορίας, αλλά και ποιοτικά όσον αφορά την πνευµατική διορατικότητα, την καλλιτεχνική δηµιουργικότητα και κάθε άλλη ξεχωριστή ανθρώπινη ικανότητα.

Αυτή η µέρα µπορεί ενδεχοµένως να έρθει, αλλά η αυγή της δεν έχει ακόµη εµφανιστεί στον ορίζοντα, σε αντίθεση µε ό,τι µπορεί να ανακοινώνεται µε διθυραµβικούς τίτλους για να προσελκύει αλόγιστες επενδύσεις.

Η κατά τον J. L. Borges αποκάλυψη της κατανόησης δεν έχει συµβεί και όπως υποστηρίζουµε, δεν µπορεί να συµβεί, εφόσον προγράµµατα µηχανικής εκµάθησης, όπως το ChatGPT, συνεχίσουν να κυριαρχούν στον τοµέα της Τεχνητής Νοηµοσύνης. Όσο χρήσιµα κι αν είναι αυτά τα προγράµµατα σε ορισµένους στενούς τοµείς, γνωρίζουµε από την επιστήµη της Γλωσσολογίας και τη φιλοσοφία της γνώσης ότι διαφέρουν βαθιά από το πώς σκέφτονται οι άνθρωποι και πώς χρησιµοποιούν τη γλώσσα.

Είναι κωµικοτραγικό, όπως θα µπορούσε να είχε σηµειώσει ο Borges, ότι τόσα χρήµατα και ανθρώπινη προσπάθεια πρέπει να επενδύονται σε τόσο λίγα πράγµατα – και τόσο ασήµαντα σε αντίθεση µε το ανθρώπινο µυαλό το οποίο, σύµφωνα µε τα λόγια του Wilhelm von Humboldt, µπορεί να κάνει «άπειρη χρήση πεπερασµένων µέσων», δηµιουργώντας ιδέες και θεωρίες µε καθολική εµβέλεια.

Το ανθρώπινο µυαλό είναι ένα εκπληκτικά αποτελεσµατικό ακόµη σύστηµα

Ο ανθρώπινος νους δεν είναι, όπως το ChatGPT και τα παρόµοια του, µια βαρετή στατιστική µηχανή για την αναζήτηση και αντιστοίχιση µοτίβων, τα οποία συλλέγει από εκατοντάδες terabyte δεδοµένων. Αντίθετα, το ανθρώπινο µυαλό είναι ένα εκπληκτικά αποτελεσµατικό και ακόµη κοµψό σύστηµα που λειτουργεί µε µικρές ποσότητες πληροφοριών. ∆εν συµπεράνει από τη συχνότητα των συσχετισµών µεταξύ των κοµµατιών λόγου που ανευρίσκει στα δεδοµένα, αλλά προσπαθεί να συνάγει συµπεράσµατα από τις πληροφορίες, να δώσει εξηγήσεις.

Ας δούµε ένα παράδειγµα. Ας υποθέσουµε ότι κρατάς ένα µήλο στο χέρι σου. Τώρα αφήνεις το µήλο να φύγει. Παρατηρείς το αποτέλεσµα και λες: «Το µήλο πέφτει». Αυτή είναι µια περιγραφή. Μια πρόβλεψη µπορεί να ήταν η δήλωση «Το µήλο θα πέσει αν ανοίξω το χέρι µου». Και τα δύο είναι πολύτιµα, και τα δύο µπορεί να είναι σωστά. Αλλά µια εξήγηση είναι κάτι περισσότερο: ∆εν περιλαµβάνει µόνο περιγραφές και προβλέψεις, αλλά και γενικεύσεις, όπως «Οποιοδήποτε τέτοιο αντικείµενο θα έπεφτε», συν την πρόσθετη ρήτρα «λόγω της δύναµης της βαρύτητας», ή «λόγω της καµπυλότητας του χωροχρόνου», ή οτιδήποτε άλλο. Αυτή είναι µια αιτιολογική εξήγηση: «Το µήλο δεν θα είχε πέσει αν έλειπε η δύναµη της βαρύτητας». Αυτό είναι η σκέψη.

Η νοηµοσύνη δεν αποτελείται µόνο από δηµιουργικές εικασίες, αλλά και από δηµιουργική κριτική

Η ουσία της µηχανικής µάθησης είναι η περιγραφή και η πρόβλεψη. ∆εν διατυπώνει αιτιακές σχέσεις ή φυσικούς νόµους. Φυσικά, οποιαδήποτε ανθρώπινη εξήγηση δεν είναι απαραίτητα σωστή. Το σφάλλειν ανθρώπινον. Αλλά αυτό είναι µέρος του τι σηµαίνει να σκέφτεσαι: Για να έχεις δίκιο, πρέπει να είσαι ανοικτός και στο ενδεχόµενο του λάθους.

Η νοηµοσύνη δεν αποτελείται µόνο από δηµιουργικές εικασίες, αλλά και από δηµιουργική κριτική. Η ανθρώπινη σκέψη βασίζεται σε πιθανές εξηγήσεις και διόρθωση σφαλµάτων, µια διαδικασία που σταδιακά περιορίζει τις πιθανότητες που µπορούν να εξεταστούν ορθολογικά (όπως είπε ο Σέρλοκ Χολµς στον ∆ρα Γουάτσον, «Όταν έχεις εξαλείψει το αδύνατο, ό,τι αποµένει, όσο απίθανο κι αν είναι, πρέπει να είναι η αλήθεια»).

Για το λόγο αυτό, οι προβλέψεις των συστηµάτων µηχανικής µάθησης θα είναι πάντα επιφανειακές και αµφίβολες.

Η αληθινή ανθρώπινη νοηµοσύνη είναι ικανή για ηθική σκέψη

Παραλόγως, ορισµένοι ενθουσιώδεις λάτρεις της µηχανικής µάθησης φαίνεται να είναι περήφανοι που οι δηµιουργίες τους µπορούν να δηµιουργήσουν σωστές «επιστηµονικές» προβλέψεις (ας πούµε, για την κίνηση των φυσικών σωµάτων) χωρίς να κάνουν χρήση εξηγήσεων (που περιλαµβάνουν, ας πούµε, τους νόµους κίνησης του Νεύτωνα και την παγκόσµια έλξη).

Αλλά αυτού του είδους η πρόβλεψη, ακόµη και όταν είναι επιτυχής, είναι ψευδοεπιστήµη. Ενώ οι επιστήµονες σίγουρα αναζητούν θεωρίες που έχουν υψηλό βαθµό εµπειρικής επιβεβαίωσης, όπως σηµείωσε ο φιλόσοφος Karl Popper, «δεν αναζητούµε πολύ πιθανές θεωρίες, αλλά λεπτοµερειακές εξηγήσεις. Που θα πει ισχυρές και εξαιρετικά απίθανες θεωρίες».

Η αληθινή ανθρώπινη νοηµοσύνη είναι επίσης ικανή για ηθική σκέψη. Αυτό σηµαίνει να περιορίσουµε την κατά τα άλλα απεριόριστη δηµιουργικότητα του µυαλού µας σε ένα σύνολο ηθικών αρχών που πρέπει να υποβληθούν φυσικά σε δηµιουργική κριτική, οι οποίες να καθορίζουν τι πρέπει και τι δεν πρέπει να είναι το ChatGPT. Για να είναι χρήσιµο, πρέπει να προικιστεί µε τη δυνατότητα να παράγει νέα αποτελέσµατα. Για να είναι αποδεκτό από τους περισσότερους χρήστες του, πρέπει να αποφεύγει ηθικά απαράδεκτο περιεχόµενο.

Σηµειώστε, παρ’ όλη τη φαινοµενικά εκλεπτυσµένη σκέψη και γλώσσα, την ηθική αδιαφορία που γεννήθηκε από την έλλειψη ανθρώπινης νοηµοσύνης.

Εν ολίγοις, το ChatGPT και τα αδέρφια του δεν είναι από ιδιοσυγκρασία σε θέση να αντισταθµίζουν τη δηµιουργικότητα µε τους περιορισµούς. Είτε υπερπαράγουν (παράγοντας και αλήθειες και ψέµατα, υποστηρίζοντας εξίσου ηθικές και ανήθικες αποφάνσεις), είτε το αντίθετο (χωρίς καµιά δέσµευση σε οποιεσδήποτε αποφάσεις και αδιαφορία για τις συνέπειες). ∆εδοµένης της ηθικής, της ψευδοεπιστήµης και της γλωσσικής ανικανότητας αυτών των συστηµάτων, δεν µπορούµε παρά να γελάσουµε ή να κλάψουµε µε τη δηµοτικότητά τους.

Πηγές: kommon.gr, epohi.gr, nytimes.com

Google News icon Aκολουθήστε μας στο Google News

Οι τελευταίες ειδήσεις από την Κύπρο και τον κόσμο και όλη η επικαιρότητα στο dialogos.com.cy