Αντισυνταγματική η αναβολή των εκλογών

Της
Φωτεινής Μιχαηλίδου – Χρίστου*

 

∆ιάφοροι πολιτικοί παράγοντες αλλά και κάποιοι νοµικοί διατείνονται ότι η αναβολή των δηµοτικών εκλογών και η συνακόλουθη παράταση της θητείας των υφιστάµενων τοπικών Αρχών δεν εγείρει ζητήµατα αντισυνταγµατικότητας και ότι, συνεπώς, είναι επιτρεπτή. Προβάλλουν δε ως δικαιολογία της θέσης τους αυτής το εξής σοφιστικό επιχείρηµα: Αφού η νοµοθεσία που προνοεί την εκλογή των τοπικών Αρχών ψηφίστηκε το 1985, δεν προνοείται συγκεκριµένη θητεία των δηµάρχων και των Δηµοτικών Συµβουλίων στο Σύνταγµα του 1960 και εποµένως µπορεί η Βουλή να παρατείνει τη θητεία των τοπικών Αρχών µε τροποποίηση της νοµοθεσίας.

Το πιο πάνω επιχείρηµα καταρρίπτεται όµως τόσο από βασικές αρχές δικαίου όσο και από την ίδια τη λογική και προς τούτο θα επιχειρήσω µια απλουστευµένη επεξήγηση.

Πέραν του Συντάγµατος, υπάρχουν βασικές συνταγµατικές συµβάσεις οι οποίες είναι άτυπες και µη κωδικοποιηµένες αρχές που ακολουθούνται πιστά από τους θεσµούς ενός κράτους. Στη Μεγάλη Βρετανία, όπου δεν υπάρχει καθόλου γραπτό Σύνταγµα, ολόκληρη η χώρα, οι θεσµοί και οι αξιωµατούχοι της λειτουργούν στη βάση αυτών των άγραφων συνταγµατικών συµβάσεων. Σε ορισµένες περιπτώσεις µάλιστα, οι συνταγµατικές συµβάσεις λειτουργούν χωριστά ή παράλληλα µε γραπτά συντάγµατα, όπως στον Καναδά, από τότε που η χώρα σχηµατίστηκε µε την ψήφιση του Συνταγµατικού Νόµου το 1867.

Συνεπώς, όταν κρίνουµε κατά πόσον µία ενέργεια είναι αντισυνταγµατική ή όχι δεν ανατρέχουµε µόνο στο στεγνό κείµενο του γραπτού Συντάγµατος, αλλά και στην πλούσια συνταγµατική εµπειρία που µας παρέχουν οι άγραφοι αυτοί κανόνες που ονοµάζονται συνταγµατικές συµβάσεις. Ειδικά σε µια χώρα όπως η δική µας, στην οποία το Σύνταγµα, λόγω της έκρυθµης κατάστασης που δηµιουργήθηκε µετά το 1964, είναι κουτσουρεµένο, µόνο µερικώς εφαρµοζόµενο και συχνά επισκιαζόµενο από το λεγόµενο «δίκαιο της ανάγκης», δεν µπορεί το Σύνταγµα να αποτελεί αποκλειστικό οδηγό για τη συνταγµατικότητα ή όχι µιας συγκεκριµένης ενέργειας.

Ποια είναι όµως η σχέση των συνταγµατικών συµβάσεων µε το θέµα της αναβολής των εκλογών και πώς σχετίζονται τα δύο;

Αδιαµφισβήτητα ο βασικότερος πυλώνας, που λειτουργεί ταυτόχρονα και ως µέτρο της δηµοκρατίας σε µια πολιτεία, είναι οι εκλογές. Χωρίς εκλογές η οποιαδήποτε εξουσία καθίσταται παράνοµη και αντισυνταγµατική και συνακόλουθα η δηµοκρατία καταβαραθρώνεται. Σε αυτό το σηµείο είναι που υπεισέρχεται η δράση των συνταγµατικών συµβάσεων. Αποτελεί συνταγµατική σύµβαση λοιπόν ότι όταν διεξάγονται εκλογές και ο πολίτης ψηφίζει τα πρόσωπα που θα κατέχουν ένα συγκεκριµένο πολιτειακό αξίωµα, το πράττει υπό ένα βασικό όρο: ότι η χρονική διάρκεια της θητείας τους είναι προκαθορισµένη και µε συγκεκριµένη ηµεροµηνία λήξης. Με τη λήξη της θητείας και στην απουσία νέων εκλογών, η οποιαδήποτε παραµονή των εκλελεγµένων σε πολιτειακή καρέκλα καθίσταται αυτόµατα παράνοµη και αντισυνταγµατική.

Με άλλα λόγια, όταν ο πολίτης ψήφιζε δηµάρχους, κοινοτάρχες, Δηµοτικά και Κοινοτικά Συµβούλια τον ∆εκέµβριο του 2016, το έπραττε µε την προϋπόθεση ότι η λαϊκή αυτή εντολή θα έληγε τον ∆εκέµβριο του 2021. ∆εν είναι δυνατόν να έρχεται η Βουλή στην εκπνοή αυτής της λαϊκής εντολής και να παρατείνει τη θητεία των τοπικών Αρχών µε αναδροµική ισχύ µάλιστα για εκλογές που έχουν διεξαχθεί προ πενταετίας. Η εκλογή προσώπων σε αξιώµατα δεν µπορεί να παρατείνεται αυθαίρετα από τη χρονικά προκαθορισµένη θητεία τους, αυτή δηλαδή που είχε υπόψη του ο πολίτης όταν ψήφιζε.

Ενόψει των πιο πάνω, οποιαδήποτε «παρενόχληση» του δικαιώµατος αυτού (δηλαδή του δικαιώµατος του εκλέγειν) δρα καταλυτικά και στη συνταγµατική τάξη αλλά και στην εύρυθµη και ορθή λειτουργία του δηµοκρατικού πολιτεύµατος και ως εκ τούτου θα πρέπει να ασκείται µόνο όταν είναι απόλυτα αναγκαίο, όπως είναι για παράδειγµα µια έκτακτη κατάσταση που δεν αφήνει άλλη επιλογή. Τραγικό παράδειγµα αποτέλεσε η βίαιη αλλαγή στη σύσταση του εκλογικού σώµατος µετά την τουρκική εισβολή, που προκάλεσε, µεταξύ των άλλων όλων δεινών, και έναν ξεριζωµό και διασπορά 200.000 περίπου πολιτών από τα κατεχόµενα στις ελεύθερες περιοχές.

Αναµφίβολα, η ανάγκη για µεταρρύθµιση της Τοπικής Αυτοδιοίκησης, όσο αναγκαία και επιτακτική κι αν κρίνεται, σε καµία περίπτωση αποτελεί έκρυθµη κατάσταση που να νοµιµοποιεί την οποιαδήποτε αναβολή των εκλογών και µαλλιοτράβηγµα της λαϊκής εντολής του ∆εκεµβρίου του 2016. Αντίθετα, οδηγεί την Κύπρο σε νέες συνταγµατικές και πολιτικές περιπέτειες και σε µαζική καταστρατήγηση του δικαιώµατος του εκλέγειν του κυπριακού λαού.

* ∆ικηγόρος