«Απαγορευτικό» και το πολιτικό κόστος από ενδεχόμενο GREXIT

Η πιθανότητα εξόδου της Ελλάδας από το ευρώ (GREXIT) συζητείται ευρέως όχι μόνο από τους οικονομολόγους αλλά και από τους λαούς που στενάζουν κάτω από τη σκληρή λιτότητα που επέβαλε η Τρόικα και όσοι βρίσκονται πίσω από αυτήν. Θεωρείται βέβαιο, όπως αναφέρει και ο Π. Κρούγκμαν, ότι οι συνέπειες ενός τέτοιου ενδεχόμενου θα ταράξουν συθέμελα το ευρωπαϊκό οικοδόμημα.

Τρεις διακεκριμένοι οικονομολόγοι από την Ελλάδα- ο Σπύρος Λαπατσιώρας, επίκουρος καθηγητής στο Τμήμα Οικονομικών Επιστημών του Πανεπιστημίου Κρήτης, ο Βασίλης Πεσμαζόγλου, επίκουρος καθηγητής στο Τμήμα Πολιτικής Επιστήμης και Διεθνών Σχέσεων του Πανεπιστημίου Πελοποννήσου και Πέτρος Σταύρου, οικονομολόγος- μιλούν στη «Χ» και συμφωνούν ότι ένα τέτοιο ενδεχόμενο θα έχει οικονομικό αλλά και πολιτικό δυσβάστακτο κόστος για ολόκληρη την Ευρώπη.

Της Νίκης Κουλέρμου

ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ:

1. Θεωρείτε απειλή ή ορατό ενδεχόμενο την άποψη ότι αν η Ελλάδα επιμείνει στην επαναδιαπραγμάτευση του προγράμματος το πιο πιθανόν να βρεθεί εκτός ευρωζώνης;
2. Με τα μέχρι στιγμής δεδομένα ποια είναι η εκτίμησή σας για την έκβαση της προσπάθειας που καταβάλλει η ελληνική κυβέρνηση αυτή την ώρα με νωπή τη λαϊκή εντολή να εγκαταλειφθεί το «τοξικό μνημόνιο»;
3. Τι θα σήμαινε για την Ελλάδα, τις χώρες του νότου και την προοπτική της ΕΕ ενδεχόμενη αποτυχία της κυβέρνησης Τσίπρα;

Σπύρος Λαπατσιώρας: Καταλύτης αναταράξεων με απρόβλεπτες επιπτώσεις

1. Η έξοδος της Ελλάδας από τη ζώνη του ευρώ την μετατρέπει από ζώνη ενιαίου νομίσματος σε ζώνη σταθερών συναλλαγματικών ισοτιμιών. Με άλλα λόγια, οι αγορές χρήματος δυναμικά και άμεσα θα ανιχνεύσουν το επόμενο υποψήφιο για έξοδο κράτος-μέλος. Αυτό το γεγονός καθιστά τις οικονομικές εξελίξεις απροσδιόριστες και στην καλύτερη περίπτωση ενέχει υπερβολικά υψηλό κόστος – για παράδειγμα το θεσμικό και οικονομικό κόστος που θα αναλάβει η ΕΚΤ, ώστε να διατηρήσει άλλα κράτη μέλη, όπως η Ιταλία, εντός ευρώ. Σχηματικά, το διακύβευμα είναι 2 τρισ. έναντι 20 δισ. ευρώ, αν περιοριστούμε στα κόστη της Ευρώπης. Επίσης, θα «αυξηθεί» ο πολιτικός κίνδυνος από την ενίσχυση των εθνικισμών, οι οποίοι αποτελούν την μόνη μακροπρόθεσμη απειλή στη συνοχή της ευρωζώνης. Τέλος, στο σημερινό γεωπολιτικό τοπίο, μία έξοδος της Ελλάδας από το ευρώ αποτελεί καταλύτη αναταράξεων με απρόβλεπτες επιπτώσεις. Συνεπώς, το ενδεχόμενο Grexit έχει απαγορευτικό οικονομικό και πολιτικό κόστος για την Ευρώπη.

2. Διαμορφώνεται ένα πλαίσιο αμοιβαίας επωφελούς συμφωνίας: α) η ελληνική κυβέρνηση να έχει δημοσιονομικό χώρο και χρόνο, ώστε να ξεδιπλώσει τους βασικούς άξονες του προγράμματός της και β) παροχή εγγύησης εντός και εκτός συνόρων, την οποία αυτή μπορεί να δώσει καθώς δεν έχει δεσμούς με το «κατεστημένο», για τις αναγκαίες τομές που ιστορικά φτάνουν στη μεταπολεμική συγκρότηση του ελληνικού κράτους. Αυτά ακυρώνουν την κατανόηση της Ελλάδας ως πρόβλημα προς διάσωση για την υπόλοιπη Ευρώπη και είναι επίσης χωρίς οικονομικό κόστος για τους Ευρωπαίους. Κόστος, για ορισμένες πολιτικές δυνάμεις της Ευρώπης, θα είναι η αναγνώριση ότι η συντελεσμένη ιδεολογική ήττα της ακραίας νεοφιλελεύθερης στρατηγικής διαχείρισης της κρίσης του 2008 θα αρχίσει να παράγει και πολιτικά αποτελέσματα, τα οποία θα πρέπει να γίνουν αποδεκτά.

3. Η επιτυχία θα κριθεί σε δύο επίπεδα. Πρώτο, στο επίπεδο της «εξωτερικής» διαπραγμάτευσης, δηλαδή της συμφωνίας με τους Ευρωπαίους εταίρους. Η αποτυχία εδώ σημαίνει εμβάθυνση της πολιτικής αποσταθεροποίησης σε ευρωπαϊκό επίπεδο, επειδή θα παραχθεί ισχυρό σήμα ότι εντός Ε.Ε. δεν είναι δυνατό να αλλάξει τίποτα προς όφελος της μεγάλης πλειοψηφίας της κοινωνίας ή ακόμη και για τη διασφάλιση της σταθερότητας ενός κράτους-μέλους. Δεύτερο, στο επίπεδο της «εσωτερικής» διαπραγμάτευσης, δηλαδή της οργάνωσης της εκπροσώπησης των κοινωνικών συμμαχιών, οι οποίες θα στηρίξουν ένα πρόγραμμα βαθιών τομών. Εδώ τα επίδικα είναι πιο μακροπρόθεσμα. Με τη μεγάλη διερεύνηση των ανισοτήτων, σε πλούτο, εισοδήματα και ισχύ των κατωτέρων κοινωνικών στρωμάτων, που επέφερε το νεοφιλελεύθερο υπόδειγμα, η αποτυχία στην οργάνωση ενός νέου υποδείγματος που θα αντιστρέφει αυτά τα αποτελέσματα θα είναι πηγή μακροπρόθεσμης ιστορικής απογοήτευσης και αποδόμησης του πολιτικού πεδίου στην ελληνική κοινωνία.

Βασίλης Πεσμαζόγλου:  Ολες οι πλευρές θα έχαναν…

1. Αν και «έξοδος» νομικά δεν προβλέπεται στις Συνθήκες, υφίσταται η απειλή «Grexit», με τη μορφή εξώθησης σε εθνικό νόμισμα λόγω διακοπής χρηματοδότησης από την ΕΚΤ. Ομως η πιθανότητα μιας τέτοιας ακραίας εξέλιξης μοιάζει σχετικά μικρή: όλες οι πλευρές θα έχαναν πολύ. Αλλά το κόστος θα ήταν άνισα κατανεμημένο. Κοστολόγηση ενός τέτοιου χάους δεν είναι εύκολη, πάντως οι συνέπειες (οικονομικές ΚΑΙ πολιτικές) για την Ελλάδα θα ήταν ιδιαίτερα οδυνηρές.

2. Πρόβλεψη και προσδοκία μου είναι ότι θα βρεθεί ένα νέο σημείο ισορροπίας, με τις αναγκαίες αμοιβαίες υποχωρήσεις. Η ίδια η ιστορία της ΕΕ πιστοποιεί ταλέντο/τεχνογνωσία σε συναινέσεις. Εκτός από ορισμένους ψυχολογικά ουσιώδεις λεκτικούς συμβολισμούς, μία νέα συμφωνία μπορεί ρεαλιστικά να προβλέπει:

Α. Μικρότερα πρωτογενή πλεονάσματα – άρα δημοσιονομική ανάσα.

Β. Μεταρρυθμίσεις σε τομείς όπως φοροδιαφυγή-διαφθορά και εξορθολογισμός του Δημοσίου, όπως λ.χ. επιτάχυνση της απονομής δικαιοσύνης και μείωση της γραφειοκρατίας.

Σε ένα τέτοιο νέο μείγμα πολιτικής, θα συνυπάρχουν δύο εκ πρώτης όψεως αντιφατικά στοιχεία: το σοσιαλιστικής έμπνευσης αίτημα για μεγαλύτερη κοινωνική δικαιοσύνη και το φιλελεύθερο αίτημα για ένα κράτος φιλικότερο στον πολίτη αλλά και στην επιχειρηματικότητα. Ορισμένα νοσηρά χαρακτηριστικά τού εν πολλοίς κρατικοδίαιτου ιδιόμορφου ελληνικού καπιταλισμού δικαιολογούν μια τέτοια προσέγγιση που να «αποσυναρμολογεί» το μνημόνιο, εντοπίζοντας αρνητικά όσο και θετικά του στοιχεία. Αυτή η πραγματιστική θεώρηση ενέχει και μια χρήσιμη (αν και δύσπεπτη) «απομυθοποίηση» της επιφανειακής αντιμνημονιακής συνθηματολογίας.

Η συγκυρία, σημειωτέον, είναι ευνοϊκότερη απ’ ό,τι προ διετίας: η ΕΚΤ βρίσκεται σε τροχιά νομισματικής χαλάρωσης, το πετρέλαιο είναι φθηνό, το δημοσιονομικό και εξωτερικό έλλειμμα της Ελλάδας έχουν ισοσκελιστεί και ο ρυθμός μεγέθυνσης, μετά από χρόνια ύφεσης, είναι πλέον θετικός.

3. Εν αντιθέσει με το παρελθόν, όπου οι χώρες του Νότου τής πάλαι ποτέ ΕΕ των 12 ή 15 διεκδικούσαν από κοινού την οικονομική «συνοχή», σήμερα η εικόνα δεν είναι τόσο ενιαία. Κατακερματισμός: ο οικονομικός «Νότος» περιλαμβάνει πλέον χώρες της κεντρικής και ανατολικής Ευρώπης, με τις δικές τους εμπειρίες, ευαισθησίες και αντιλήψεις. Ενδεχόμενη αποτυχία της κυβέρνησης Τσίπρα – δηλαδή αδυναμία επίτευξης συμφωνίας και τελικά έξοδος από το ευρώ- θα μπορούσε:

Α. Να ενδυναμώσει πολιτικά κεντροδεξιές κυβερνήσεις, όπως λ.χ. στην Ισπανία.

Β. Να ενισχύσει τους μηχανισμούς συνοχής της υπόλοιπης ΟΝΕ για αποφυγή διαλυτικής «μόλυνσης» και αντιμετώπιση των προσδοκιών περαιτέρω αποσύνθεσης. Στην περίπτωση αυτή, η Ελλάδα θα αποτελέσει μια «ιδιαίτερη περίπτωση», αρνητικό παράδειγμα προς αποφυγήν.

Αλλά εδώ μπαίνουμε σε εξόχως αχαρτογράφητη και απρόβλεπτη περιοχή, όπου η παραδοσιακή μελέτη της ευρωπαϊκής ολοκλήρωσης (integration) αντικαθίσταται με νέο γνωστικό πεδίο: της απο-ολοκλήρωσης (disintegration).

Πέτρος Σταύρου: Το πρόβλημα δεν είναι το «εκτός» και το «εντός»

1. Εκτός ευρωζώνης δεν μπορεί να βρεθεί μια χώρα, όσο σκληρή διαπραγμάτευση και αν κάνει. Το πρόβλημα δεν είναι το «εκτός» και το «εντός», καθώς επίσης αυτό δεν βρίσκεται σε ρυθμίσεις του θεσμικού οπλοστασίου της ΕΕ. Το πρόβλημα είναι η συγκεκριμένη χρήση των θεσμικών εργαλείων της ΕΕ και ειδικότερα της ΕΚΤ. Το πρόβλημα είναι ο εξαιρετικά συγκεντρωμένος τραπεζικός τομέας στην Ελλάδα που αποτελεί πλέον «ιδιοκτησία» της ΕΚΤ. Το πρόβλημα είναι ότι παραμένεις σε μια Ευρωζώνη, όπου οι κυρίαρχοι χρηματοπιστωτικοί θεσμοί σου υπενθυμίζουν συνεχώς πως είσαι στο ευρώ, δεν πρόκειται να φύγεις από αυτό αλλά έχεις συγκεκριμένες υποχρεώσεις με αυτό το νόμισμα να πληρώσεις και ότι αν δεν εφαρμόσεις μια συγκεκριμένου τύπου πολιτική μπορούμε να σου στερήσουμε εντελώς το μέσο πληρωμών.

Σίγουρα λοιπόν το πρόβλημα δεν είναι η απειλή εξόδου από το ευρώ. Το πρόβλημα είναι, για να το πούμε νέτα – σκέτα, η ταξική «ιδιοκτησία» του ευρώ. Το ευρώ χρησιμοποιείται από την τάξη που το κατέχει και η οποία όταν την συμφέρει το αποστερεί από αυτούς που το χρειάζονται. Το ευρώ ρέει άφθονο γι’ αυτούς που το αποθεματοποιούν και έχει στερέψει γι’ αυτούς που το χρειάζονται ως μέσο πληρωμών για τις ανάγκες τους.

2. Για την Αριστερά και την ιστορία της υπάρχουν «νίκες» που προμήνυαν μεγάλες ιστορικές ήττες. Στη σημερινή περίπτωση της επαναδιαπραγμάτευσης του χρέους από τη νέα κυβέρνηση της Αριστεράς στην Ελλάδα υπάρχουν όλες οι προϋποθέσεις να αποτελέσει μια «ήττα» στο επίπεδο των υπαρχόντων πολιτικών συσχετισμών της Ευρώπης αλλά και μια μακροπρόθεσμη νίκη, με όλη τη σημασία της λέξης, για τις δυνάμεις που αντιστρατεύονται τη λιτότητα.

Ηδη γίνεται εμφανές σε κάθε Ευρωπαίο πολίτη πως δεν υπάρχει επιχειρηματολογία πίσω από τις μνημονιακές πολιτικές. Γίνεται εμφανές πως τα επιχειρήματα της Αριστεράς μπορούν να απορριφθούν μόνο από μια άτεγκτη πολιτική ισχύος. Η απόρριψή όμως αυτή υπονομεύει την ίδια την πολιτική δύναμη που την επιβάλλει γιατί της στερεί τη λογική και ηθική θεμελίωση. Την καθιστά γυμνή πολιτική δύναμη και την αποκαλύπτει στα μάτια των ευρωπαϊκών λαών.

3. Δεν μπορούμε να γνωρίζουμε κάτι τέτοιο ούτε τη μορφή που θα πάρουν οι εξελίξεις. Εκείνο που γνωρίζουμε με βεβαιότητα και μας το επισημαίνει ο Karl Polanyi στο βιβλίο του ο «Μεγάλος Μετασχηματισμός» είναι πως η κοινωνία πάντα βρίσκει τρόπους να αντιδρά και πολλές φορές οι τρόποι αυτοί είναι χειρότεροι από το πρόβλημα που οδήγησε στην αντίδραση. Στο βιβλίο του Polanyi, ο αυταρχικός πατερναλισμός των ασύλων και της θεσμοποίησης της φτώχειας περιγράφεται σαν μια πρώτη αντίδραση στον ολετήρα της εμπορευματοποίησης, πολύ πριν παρέμβουν αποτελεσματικά τα σοσιαλιστικά κινήματα.