Αργός Σίδηρος: Όταν ένα πολυσύνθετο βιβλίο λειτουργεί ως βαθιά έμπνευση

Συναντήσεις/ Ορίζοντας

Αργός Σίδηρος: Όταν ένα πολυσύνθετο βιβλίο λειτουργεί ως βαθιά έμπνευση

Ο Αντώνης Γεωργἰου συναντάει τον Ἀντη Σκορδή και τον Σωφρόνη Σωφρονίου και μιλάνε για την Όπερα του Άντη Σκορδή Αργός Σίδηρος που ανεβαίνει στο πλαίσιο του Φεστιβάλ Κύπρια και είναι βασισμένη στο ομώνυμο βιβλίο του Σωφρόνη Σωφρονίου

Για τον κατακερματισμό στο οποίο υπόκειται σήμερα η αντιληπτική μας ικανότητα

Ο Αργός Σίδηρος είναι ένα βιβλίο με ποίκιλες μουσικές αναφορές (όπως και κινηματογραφικές) το φαντάστηκες να γίνεται όπερα, ταινία ή θέατρο;

Σωφρόνης Σωφρονίου: Ενώ γραφόταν το βιβλίο, αισθανόμουν πως με καθοδηγούσε η αίσθηση ενός μουσικού ρυθμού, κάτι σαν δομή συμφωνίας. Πιο συγκεκριμένα, στο μυαλό μου ηχούσε συνεχώς η συμφωνία Turangalîla του 1948, από τον Γάλλο συνθέτη Ολιβιέ Μεσσιάν. Με ενδιέφερε η «πυκνότητα» της εκκίνησής της και η ευρηματική της συνέχεια, όπου περιλαμβάνονται μέχρι και πρωτόλεια ηλεκτρονικά όργανα. Ανάλογη έμπνευση ερχόταν από μια σειρά ταινιών, κειμένων, τραγουδιών κ.α. Τον Αργό Σίδηρο τον φαντάστηκα να γίνεται ταινία, όπερα όμως, δεν το περίμενα πως θα γινόταν.

Αισθάνομαι πως η μουσική που έχει γράψει ο Άντης για το λιμπρέτο του Αργού Σιδήρου έχει προσπεράσει το κείμενο

Σε ποιο σημείο του βιβλίου άρχισες να «ακούς» τη μουσική στον Αργό Σίδηρο και αποφάσισες να γίνει όπερα;

Άντης Σκορδής: Δεν μπορώ να θυμηθώ ακριβώς αλλά χαρακτηριστικά θυμούμαι τη σκηνή με τους Χανς, εκεί όπου εμφανίζονται πολλοί Χανς, όπως το διάβαζα ένιωσα πολύ έντονα τη μουσικότητα του, άκουγα ήχους και μουσική, πολλή ρυθμική μουσική με έντονη ρυθμική αντίστιξη. Από εκεί και πέρα όσες σκηνές ακολούθησαν στο βιβλίο ένιωθα ότι ήταν ένα επακόλουθο εκείνης της σκηνής λες και κάτι ξεκίνησε με τύμπανα και άλλα και συνέχισε, αλλάζοντας στην πορεία μέχρι το τέλος.

Σε οδήγησαν κάπου οι υπάρχουσες μουσικές αναφορές στο ίδιο το βιβλίο;

Άντης Σκορδής: Όχι, ήταν πολύ προσωπικές, αφορούσαν τον Σωφρόνη, αλλά και αρκετούς πιστεύω αναγνώστες, αντιλαμβάνομαι ότι δημιουργούσαν σε αυτούς κάποια συναισθήματα αλλά όχι σε έμενα, ίσως λόγω διαφορετικής αισθητικής και άλλου μουσικού γούστου. Είχα άλλα ακούσματα στο μυαλό μου όταν διάβαζα το βιβλίο όπως και οι αναφορές που είχα στη σύνθεση της όπερας ήταν αρκετά διαφορετικές επειδή εκείνα τα μουσικά παραδείγματα δεν μου φέρνουν την ιδια έμπνευση που μου έφεραν άλλα σημεία του βιβλίου. Για παράδειγμα οι ήχοι από τις καρύδες που έριχναν οι γορίλλες με ενέπνευσαν περισσότερο σε αυτό που συνέθεσα παρά ο Μπραμς που αναφέρει ο Σωφρόνης.

Αυτό που έγραψε ο Σωφρόνης είναι κατι πολυσύνθετο και σφαιρικό, είναι τεράστιο και για μένα λειτουργεί ως βαθιά έμπνευσή

Ποια αίσθηση σου άφησαν τα πρώτα ακούσματα της μουσικής του Άντη Σκορδή;

Σωφρόνης Σωφρονίου: Θαυμάζω το έργο του Άντη. Παρακολουθώ τις δουλειές του εδώ και δέκα χρόνια.  Χωρίς περιστροφές, αισθάνομαι πως η μουσική που έχει γράψει για το λιμπρέτο του Αργού Σιδήρου έχει προσπεράσει το κείμενο.

Υπάρχει ένας καταιγισμός εικόνων στο βιβλίο, πόσο αυτό επηρέασε τη μουσική που έγραψες;

Άντης Σκορδής: Υπάρχει πράγματι ένας καταιγισμός εικόνων, η σκηνή που ανάφερα με τους γορίλλες, τα κάρα των ζώων που πέφτανε στον γκρεμό, οι Χανς, ο τρυπανισμός και άλλες πολλές που με ενέπνευσαν για να γράψω τη μουσική. Ο Σωφρόνης παρουσιάζει τις εικόνες με τόση λεπτομέρεια που ήταν πολύ ξεκάθαρο για μένα ως αναγνώστη να νιώθω ακριβώς τι γινόταν. Να μπορώ να βλέπω σφαιρικά μια κατάσταση, από όλες τις γωνίες, δεν ήταν απλώς μια κίνηση, μια δράση. Αυτό που έγραψε ο Σωφρόνης είναι κατι πολυσύνθετο και σφαιρικό, είναι τεράστιο και για μενα λειτουργεί ως βαθιά έμπνευσή. Γενικά για τη μουσική που γράφω εμπνέομαι από καταστάσεις που δεν είναι συγκεκριμένες αλλά αποτελούν μια γενική σφαίρα εμπειριών και περιεχομένων

Πως ένα μυθιστόρημα γίνεται λιμπρέτο μιας Όπερας;

Σωφρόνης Σωφρονίου:  Δεν ήταν εύκολη υπόθεση να «κόψουμε» από ένα μεγάλο βιβλίο και να καταλήξουμε στο λιμπρέτο. Πρώτα δούλεψαν ο σκηνοθέτης, Θάνος Παπακωνσταντίνου, μαζί με τον Άντη. Έκαναν μια επιλογή από σημεία του κειμένου, τα οποία οραματίστηκαν μέσα σε ένα πλέγμα υλικών αρχαίας τραγωδίας, με στάσιμα, χορωδιακά, φαντασίες και σκηνές. Έπειτα εγώ και ο Άντης δουλέψαμε το κάθε μέρος ξεχωριστά. Η μουσική ήταν πάντα ένα βήμα μπροστά, κι εγώ ακολουθούσα με το κείμενο, το οποίο έπρεπε να καταλήγει σε ένα μινιμαλιστικό πλαίσιο πολύ λίγων προτάσεων ή λέξεων. Όλη αυτή η διαδικασία χρειάστηκε καιρό. Προσωπικά, τη βίωσα σαν μια συναρπαστική εμπειρία.

Το να γράψω το λιμπρέτο μιας όπερας αφαιμάσσοντας σημεία από ένα κείμενο που κάποτε μου πήρε 4 χρόνια δουλειάς, ήταν μια καθαρτική διαδικασία

Μιλούμε για μια συμπύκνωση ενός βιβλίου με ένα ίλιγγο εικόνων αλλά και πυκνή πλοκή. Η διαδικασία αυτή σε δίδαξε κάτι ως συγγραφέας; 

Σωφρόνης Σωφρονίου:  Ναι, σε σχέση και με την προηγούμενη ερώτηση, αυτή η διαδικασία με δίδαξε πώς να καταλήγω πιο στοχευμένα σε κάποιο νόημα, να το κατευθύνω πιο προσεκτικά. Ο Αργός Σίδηρος κινείται γύρω από τα θέματα της μνήμης, του θανάτου και του χρόνου. Στο λιμπρέτο, έπρεπε αυτά τα υλικά να στραφούν σε μια κατεύθυνση που θα αφήνει στο τέλος έστω μια υποψία νοήματος, με άλλα λόγια, έπρεπε να προσέξουμε έτσι ώστε όλο αυτό που πραγματεύεται το βιβλίο μέσα σε έναν όγκο σελίδων, να δώσει κάποιο αποτέλεσμα. Τελικά, το βάρος έπεσε σε μια από τις βασικές πτυχές των νοημάτων του Αργού Σιδήρου, στον κατακερματισμό στο οποίο υπόκειται σήμερα η αντιληπτική μας ικανότητα από ποικίλους παράγοντες.

Η μετατροπή ενός λογοτεχνικού έργου σε ένα άλλο είδος δεν είναι τόσο εύκολο εγχείρημα. Πόσο «κοντά» και πόσο μακριά από το βιβλίο είναι η Όπερα που συνέθεσες;

Άντης Σκορδής: Πραγματικά είναι ένα πολύ δύσκολο εγχείρημα ειδικά για ένα έργο όπως τον Αργό Σίδηρο, που είναι γραμμένο, όπως ανάφερα και πριν, λες και είσαι σε μια σφαίρα και απλώς πας γύρους και βλέπεις πράγματα, δεν έχεις μια ξεκάθαρη πορεία. Ακολουθούμε βέβαια τη ζωή του σκακιστή  στη Μικρη Ζωή αλλά συμβαίνουν τόσα πράγματα ταυτόχρονα και η διάσταση του χρόνου  μεταβάλλεται τόσο πολύ που δεν υπάρχει μια καθαρή πορεία με την έννοια ξεκινάς από ένα σημείο και φτάνεις στο άλλο, αυτό ήταν το πιο δύσκολο σε αυτή τη διαδικασία αλλά και ο λόγος που αποφάσισα να γράψω μια Όπερα με βάση το βιβλίο.

Είχαμε πολλές συναντήσεις με τον σκηνοθέτη, μετά από δυο συνεχόμενες αναγνώσεις του βιβλίου και προσπαθήσαμε να απομονώσουμε τα κύρια χαρακτηριστικά του βιβλίου, τόσο ως νόημα όσο και ως σκηνές και να δημιουργήσουμε μια πλοκή η οποία εννοείται εχει αναφορές στο βιβλίο και είναι βασισμένη σε αυτό αλλά χωρίς να προσπαθούμε να παρουσιάσουμε όλο το βιβλίο, κάτι που θα μπορούσαμε μόνο αν είμασταν σε άλλες καταστάσεις και κάναμε μια Όπερα 8 ωρών με 50 τραγουδιστές. Με τα δικά μας δεδομένα έπρεπε να κάνουμε μια αυστηρή επιλογή και επίσης να δώσουμε ένα νόημα στη σειρά επεισοδίων που επιλέξαμε. Τούτα σε συνδυασμό με την επιλογή μας να βασιστούμε σε φόρμες του αρχαίου ελληνικού δράματος, μεταξύ πολλών άλλων, ενώ στη μουσική να έχουμε φόρμες από την γκάμελαν μουσική, δηλαδή μέσα από την επανάληψη και τη κορύφωση να καταλήγεις κάπου. Έτσι δημιουργήσαμε την πλοκή.

Ήθελα να κρατήσω αυτή την τελική αίσθηση που μου άφησε το βιβλίο: που μας οδηγεί η υπερβολική πληροφορία

 Θα έγραφες αλλιώς το μυθιστόρημα μετά από αυτή την εμπειρία;

Σωφρόνης Σωφρονίου:  Το να γράψω το λιμπρέτο μιας όπερας αφαιμάσσοντας σημεία από ένα κείμενο που κάποτε μου πήρε 4 χρόνια δουλειάς, ήταν μια καθαρτική διαδικασία. Προφανώς, ξαναδιαβάζοντας το βιβλίο μού πέρασαν από το μυαλό πολλές αλλαγές που θα μπορούσαν να γίνουν αν το έγραφα από την αρχή. Δεν θα το έκανα όμως, γιατί κάτι τέτοιο θα άλλαζε σίγουρα τις όποιες ισορροπίες είχαν συντονιστεί στο αρχικό κείμενο.

Τι είναι για σένα το κύριο στο βιβλίο που θέλεις να κρατήσεις στην Όπερα; 

Άντης Σκορδής: Ήθελα να κρατήσω αυτή την τελική αίσθηση που μου άφησε το βιβλίο: που μας οδηγεί η υπερβολική πληροφορία, η μνήμη τι ρολό παίζει στην ύπαρξη μας, ο χρόνος, η έννοια του χρόνου, η αίσθηση του χρόνου και η μετάβαση στον χρόνο. Τούτες είναι έννοιες που χρησιμοποίησα επίσης τεχνικά στη σύνθεση με αναφορές που δεν ξέρω αν θα είναι ευδιάκριτες σε μια μόνο ακρόαση. Βλέποντας την παρτιτούρα ή μέσα από πολλές ακροάσεις  θα είναι πιο ξεκάθαρα αυτά τα στοιχεία, όπως είναι πολύ καθαρά μέσα στο βιβλίο και με τον τρόπο που γραφεί ο Σωφρόνης: πως τα πράγματα δηλαδή εμφανίζονται, ξαναέρχονται μεταποιούνται, αλλάζουν. Όλη η Όπερα είναι κάπως  έτσι γραμμένη, όσο αφορά τη μουσική, χρησιμοποίησα τούτα τα μοτίβα και το κόνσεπτ γενικά  για να κανω κάτι restate όπως γίνεται restate, όπως επαναλαμβάνεται η ζωή μας στη Μικρη Ζωή του Αργού Σιδήρου 

Μουσική: Άντης Σκορδής,  Μαέστρος: Ζωή Τσόκανου, Σκηνοθέτης: Θάνος Παπακωνσταντίνου, Λιμπρέτο: Σωφρόνης Σωφρονίου

Μαέστρος Χορωδίας / Διδασκαλία: Λοΐζος Σ. Λοΐζου, Ρεπετιτέρ: Rami Sarieddine, Σκηνικά / Κοστούμια: Νίκη Ψυχογιού, Σχεδιασμός Κίνησης: Νάντη Γώγουλου, Σχεδιασμός Φωτισμών: Μαριέτα Παυλάκη, Βοηθός Σκηνοθέτης: Φάνης Σακελλαρίου

Ερμηνεύουν: Γιάννης Καραούλης, Στέλιος Χατζηκτωρής, Ανδρέας Ζένιος, Μάρκος Κλεοβούλου, Μιγέλ Αντόνιο Λεμούς Παγιάτσου, Μαρίζα Αναστασιάδη, Έλλη Αλωνεύτου, Κρίστια Μιχαήλ,  Μαριαλένα Αναστασιάδου, Χορωδία: EQ

Λευκωσία

Τρίτη 7 και Τετάρτη 8 Σεπτεμβρίου 2021,

Δημοτικό Θέατρο Λευκωσίας, 20:30.

Λεμεσός

Παρασκευή 10 Σεπτεμβρίου 2021,

Παττίχειο Δημοτικό Θέατρο, 20:30.