Άρση της εξάρτησης από την ανάπτυξη

Της Άννας Μισιαούλη

Με το άκουσμα της λέξης «αποανάπτυξη» μου κινήθηκε η περιέργεια. Αν και υπάρχει συζήτηση για το κατά πόσο θα έπρεπε να βρεθεί μια άλλη έννοια, η οποία να μην ξενίζει, προσωπικά θεωρώ ότι είναι σημαντική η ανάδυση ενός τέτοιου προτάγματος που να προβοκάρει και να ταρακουνά το υπάρχον φαντασιακό της ανάπτυξης στο οποίο έχει χτιστεί η κοινωνία μας.

Πραγματοποιείται την ερχόμενη βδομάδα στη Βιέννη συνέδριο με θέμα «Η ανάπτυξη σε μετάβαση», όπου και θα παραδοθεί στον Αντιπρόεδρο της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, Φρανς Τίμερμανς, ψήφισμα με το οποίο ζητείται η άμεση ανάληψη δράσης για την άρση της εξάρτησης της Ευρώπης από την ανάπτυξη.

Αφορμή για την πρωτοβουλία στάθηκε η Διάσκεψη του Ευρωκοινοβουλίου για την αποανάπτυξη, κατά την οποία πέραν των 200 επιστημόνων έστειλαν επιστολή σε εννιά ευρωπαϊκές γλώσσες σε ευρωπαϊκούς θεσμούς και κράτη μέλη της Ένωσης, με την οποία καλούν την Ευρωπαϊκή Ένωση να δημιουργήσει ειδική επιτροπή, η οποία να εξετάζει εναλλακτικές επιλογές για τη δημιουργία πολιτικών που να προωθούν την ανάπτυξη της δημοκρατίας και ευημερίας των πολιτών με τη μείωση των ανισοτήτων και την αειφόρο ανάπτυξη.

Οι 200 επιστήμονες κινητοποιήθηκαν ώστε να εξασφαλίσουν την υποστήριξη και άλλων, θέτοντας σε ηλεκτρονικό ψήφισμα την επιστολή τους και στοχεύοντας στην εξασφάλιση 100.000 υπογραφών, ώστε το θέμα να τεθεί προς συζήτηση στο Ευρωκοινοβούλιο ως αίτημα των Ευρωπαίων πολιτών. Το ψήφισμα μέχρι σήμερα έχει ξεπεράσει τις 83.000 υπογραφές, με αυξητική τάση, καταδεικνύοντας ότι οι Ευρωπαίοι πολίτες συμμερίζονται την αναγκαιότητα για την καθιέρωση ενός οικονομικού συστήματος που εστιάζει στη βιωσιμότητα και την αειφορία ανθρώπων και περιβάλλοντος.

Η μοναδική Κύπρια, η Μαρία Χατζημιχαήλ, που συμμετέχει στο επερχόμενο συνέδριο στη Βιέννη και περιλαμβάνεται ανάμεσα στους επιστήμονες που διεκδικούν την εφαρμογή της «απο-ανάπτυξης» στην Ευρώπη εξηγεί στην «Κυριακάτικη Χαραυγή» τι είναι η αποανάπτυξη, ποιοι οι στόχοι του συνεδρίου και γενικότερα της κινητοποίησης αυτής, πώς μπορεί να εφαρμοστεί και τι να επιτύχει.

Λόγω της ερευνητικής της ενασχόλησης με θέματα θαλάσσιας διακυβέρνησης, η Μαρία Χατζημιχαήλ μπορούσε να δει τον τρόπο με τον οποίο η έννοια της οικονομικής ανάπτυξης πλέον φλερτάρει με τις οικονομικές δυνατότητες που υπάρχουν στη θάλασσα. Συγκεκριμένα, η νέα στρατηγική της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, με το όνομα «Γαλάζια Ανάπτυξη» (“Blue Growth”), φανερώνει ακριβώς το γεγονός ότι έχοντας ως δικαιολογία την οικονομική κρίση, ο καπιταλισμός αναζητεί και βρίσκει νέα πεδίο για συσσώρευση του πλούτου στο θαλάσσιο περιβάλλον, σημειώνει στην «Κυριακάτικη Χαραυγή». Σε αυτό το πλαίσιο δημοσίευσε στο ακαδημαϊκό περιοδικό «Marine Policy» το άρθρο «A call for Blue Degrowth» με στόχο να ανοίξει μια παρόμοια συζήτηση όσον αφορά τη «Γαλάζια Αποανάπτυξη». [https://www.sciencedirect.com/science/article/pii/S0308597X17305687]

Η «Γαλάζια Ανάπτυξη», σημειώνει η κα Χατζημιχαήλ, είναι η καινούργια στρατηγική που προέκυψε από τη χρήση των θαλασσών για την επίτευξη των στόχων της στρατηγικής «Ευρώπη 2020» για έξυπνη, διατηρήσιμη και χωρίς αποκλεισμούς ανάπτυξη. Με βάση τη συγκεκριμένη στρατηγική, η Ευρωπαϊκή Ένωση στοχεύει στη στήριξη της βιώσιμης ανάπτυξης του θαλάσσιου και ναυτιλιακού τομέα, «αναγνωρίζοντας ότι οι θάλασσες και οι ωκεανοί είναι μοχλοί της ευρωπαϊκής οικονομίας, με μεγάλο δυναμικό για καινοτομία και ανάπτυξη», επισημαίνει η συνομιλητής μας.

Σύμφωνα με την Ευρωπαϊκή Επιτροπή, η «γαλάζια» οικονομία αντιπροσωπεύει ήδη 5,4 εκατομμύρια θέσεις εργασίας και ακαθάριστη προστιθέμενη αξία σχεδόν 500 δις ετησίως, εξηγεί η κα Χατζημιχαήλ. Ταυτόχρονα υποστηρίζει πως με τη «γαλάζια» οικονομία υπάρχει δυνατότητα για περαιτέρω ανάπτυξη σε (τουλάχιστον) πέντε τομείς, οι οποίοι έχουν επισημανθεί στο πλαίσιο αυτής της στρατηγικής και οι οποίοι θα υποστηριχτούν με προώθηση επενδύσεων στην έρευνα και την καινοτομία, προώθηση δεξιοτήτων μέσω εκπαίδευσης και κατάρτισης, όπως επίσης και με την κατάργηση γραφειοκρατικών εμποδίων τα οποία γίνονται εμπόδια στην ανάπτυξη.

«Είναι ξεκάθαρο ότι η γαλάζια ανάπτυξη έχει ως βασικό στόχο την οικονομική ανάπτυξη», τονίζει η κα Χατζημιχαήλ. Προωθείται εξάλλου ως το κλειδί που θα ξεκλειδώσει τον φυσικό πλούτο που κρύβεται στους ωκεανούς. Η περιβαλλοντική προστασία υπάρχει με όρους τυπικούς, με τη διεξαγωγή μελετών περιβαλλοντικών επιπτώσεων, δηλαδή με καθαρά τεχνοκρατικούς όρους και η κοινωνική πτυχή της γαλάζιας ανάπτυξης βασίζεται ουσιαστικά στην υπόθεση πως η κοινωνική ευημερία μετριέται με θέσεις εργασίας και ακόμη περισσότερη ανάπτυξη. Σε μια δυναμική η οποία εστιάζει στην οικονομική ανάπτυξη, είναι πλέον γνωστό πως οι μη-οικονομικές πτυχές τέτοιων δραστηριοτήτων τείνουν να παραβλέπονται και να θεωρούνται ασήμαντες, διευκρινίζει. «Αυτό που αγνοούν οι υποστηρικτές της συγκεκριμένης στρατηγικής είναι οι κοινωνικές και περιβαλλοντικές επιπτώσεις (κάποιων τουλάχιστον) από τους τομείς που προωθούνται», επισημαίνει η κα Χατζημιχαλή. Εξηγεί ότι δραστηριότητες όπως η θαλάσσια υδατοκαλλιέργεια, θαλάσσιος και παράκτιος τουρισμός, η γαλάζια βιοτεχνολογία, η ωκεάνια ενέργεια και η εκμετάλλευση κοιτασμάτων του θαλάσσιου βυθού βρίσκονται συχνά στο κέντρο των αντιπαραθέσεων των τοπικών κοινοτήτων και των παράκτιων ψαράδων από τη μια πλευρά και των επιχειρηματικών κύκλων από την άλλη. Αυτοί οι τομείς έχουν βρεθεί σε πολλές περιπτώσεις να έρχονται σε σύγκρουση με την τοπική κοινότητα, αξίες και συμφέροντα, λόγω τόσο των κοινωνικών όσο και των περιβαλλοντικών επιπτώσεων.

---

Η ευημερία πέρα από την ανάπτυξη είναι εφικτή

Η επιδίωξη οικονομικής ανάπτυξης δεν είναι φιλική προς το περιβάλλον και απέτυχε να μειώσει τις ανισότητες, να ενισχύσει τη δημοκρατία και να διασφαλίσει την ευημερία των πολιτών. Η Ευρωπαϊκή Ένωση, οι θεσμοί της και τα κράτη μέλη της καλούνται:

1. Να δημιουργήσουν μια ειδική επιτροπή στο Ευρωκοινοβούλιο για το μέλλον μετά την ανάπτυξη. Αυτή η επιτροπή θα πρέπει να διερευνήσει το μέλλον της ανάπτυξης, να διερευνήσει εναλλακτικές επιλογές για το μέλλον και να προβεί στη δημιουργία πολιτικών
2. Να δώσουν προτεραιότητα στους κοινωνικούς και περιβαλλοντικούς δείκτες. Οι οικονομικές πολιτικές πρέπει να αξιολογούνται αναφορικά με τις επιπτώσεις που έχουν στην ευημερία των ανθρώπων, την αξιοποίηση πόρων, την ανισότητα και την αξιοπρεπή εργασία. Σε αυτούς τους δείκτες πρέπει να δίδεται περισσότερη προτεραιότητα από το ΑΕΠ κατά τη λήψη αποφάσεων.
3. Να μετατρέψουν το Σύμφωνο Σταθερότητας και Ανάπτυξης (ΣΣΑ) σε Σύμφωνο Σταθερότητας και Ευημερίας. Το ΣΣΑ είναι ένα σύνολο κανόνων που στοχεύει στον περιορισμό των κρατικών ελλειμμάτων και στο δημόσιο χρέος. Πρέπει να αναθεωρηθεί ώστε τα κράτη μέλη να διασφαλίζουν την κάλυψη των βασικών αναγκών των πολιτών τους και ταυτόχρονα να μειώνουν τη χρήση πόρων και τις εκπομπές ρύπων σε βιώσιμα επίπεδα.
4. Να δημιουργήσουν Υπουργείο Οικονομικής Μετάβασης σε κάθε κράτος μέλος. Η νέα οικονομική πολιτική να επικεντρώνεται άμεσα στην ανθρώπινη και οικονομική ευημερία που μπορεί να προσφέρει ένα πολύ καλύτερο μέλλον από το σημερινό που εξαρτάται διαρθρωτικά από την οικονομική ανάπτυξη.

 

---

 

Αναγκαία η αλλαγή προσέγγισης της οικονομικής ανάπτυξης

Για πάνω από επτά δεκαετίες, η ανάπτυξη του ΑΕΠ υπήρξε η κύρια οικονομική πολιτική της Ευρώπης με αρνητικές επιπτώσεις στο περιβάλλον. Για την επίλυση των σημερινών κοινωνικών προβλημάτων στην Ευρώπη δεν είναι αναγκαία η περαιτέρω ανάπτυξη. Αντιθέτως, αναγκαία είναι η πιο ισότιμη κατανομή του πλούτου που έχει ήδη συγκεντρωθεί.

Ανάμεσα στην κοινωνία των πολιτών και την ακαδημία  αναδύθηκε ένα κίνημα που προκρίνει την απο-ανάπτυξη, που μπορεί να εκφράζεται με διαφορετικά ονόματα. Από το 2018, τα τακτικά συνέδρια απο-ανάπτυξης έχουν συγκεντρώσει χιλιάδες συμμετέχοντες. Μια νέα παγκόσμια πρωτοβουλία, η Συμμαχία για Οικονομίες Ευημερίας (WE-ALL) δημιουργεί συνέργειες μεταξύ των κινήσεων αποανάπτυξης, ενώ ένα ευρωπαϊκό ερευνητικό δίκτυο αναπτύσσει νέα οικολογικά μακρο-οικονομικά μοντέλα. Τέτοιες προσπάθειες καταδεικνύουν ότι είναι εφικτή η βελτίωση ζωής, η αποκατάσταση του έμβιου κόσμου, η μείωση των ανισοτήτων, η δημιουργία ουσιωδών θέσεων εργασίας. Και όλα αυτά χωρίς την οικονομική ανάπτυξη και υπό την προϋπόθεση τη χάραξη πολιτικών για να ξεπεραστεί η τρέχουσα εξάρτηση από την ανάπτυξη.