Bail-in, κούρεμα και δούλεμα

Του Πατρίκιου Παύλου

Το ζήτημα του «κουρέματος» των καταθέσεων του 2013 έχει μπει ξανά στην ατζέντα των προεκλογικών συζητήσεων. Στη συνέντευξή του στο ΡΙΚ το βράδυ της Τρίτης, αλλά και σε κάθε άλλη ευκαιρία, ο Νίκος Αναστασιάδης επαναλαμβάνει τον ισχυρισμό του ότι η Βουλή έπρεπε να είχε αποδεχτεί την αρχική πρότασή του για εφαρμογή γενικού κουρέματος των καταθέσεων σε όλες τις τράπεζες, που θα άρχιζε από το πρώτο σεντ. Είναι αξιοπρόσεκτο ότι το μόνο επιχείρημα που προβάλλει είναι ότι η επιβάρυνση των καταθετών θα ήταν μικρή και θα ισοδυναμούσε με τους τόκους ενάμιση ή δύο χρόνων. Ούτε λέξη για το κατά πόσον αυτό θα ήταν νόμιμο ή ακόμα και ηθικά αποδεκτό.

Σ’ αυτό το άρθρο θα προσπαθήσω πρώτα, με έναν όσο μπορώ πιο απλό και εκλαϊκευμένο τρόπο, να εξηγήσω την έννοια των διαφόρων όρων που χρησιμοποιούνται, χωρίς να διεκδικώ αλάθητο ή παντογνωσία και στη συνέχεια θα σχολιάσω τη νομική και ηθική υπόσταση εκείνης της πρώτης πρότασης του Νίκου Αναστασιάδη.

Η λέξη «κούρεμα» (haircut) χρησιμοποιείται κύρια για να περιγράψει την απομείωση χρέους, αλλά δεν βλέπω καμιά αντίφαση στο να χρησιμοποιείται για να περιγράψει το κουτσούρεμα, τη μείωση των χρημάτων μιας κατάθεσης. Ένας όρος που χρειάζεται επεξήγηση είναι το αγγλικό “bail-in”. Πρόκειται για έναν τεχνητό όρο που περιγράφει μια διαδικασία που δεν έχει οποιαδήποτε σχέση με τη γραμματική έννοια των λέξεων που τον απαρτίζουν. “Bail” στην αγγλική νομική διάλεκτο είναι η εγγύηση που δίνεται για να αφεθεί ελεύθερο ένα πρόσωπο που βρίσκεται «υπό κράτηση». Η πράξη της απελευθέρωσης από την κράτηση περιγράφεται στα Αγγλικά με τον όρο “bail-out”. Σε επέκταση αυτός ο όρος χρησιμοποιείται για να περιγράψει τη διάσωση ενός προσώπου ή μιας εταιρείας ή και τράπεζας, με χρήματα που προμηθεύει κάποιος τρίτος ή το κράτος «απ’ έξω». Όταν κάποιοι αποφάσισαν ότι θα μπορούσε, αντί να δίνει τα χρήματα το κράτος για τη διάσωση μιας τράπεζας που κινδυνεύει να καταρρεύσει, να χρησιμοποιούνται τα χρήματα των καταθετών για τη διάσωσή της, επινοήθηκε ο όρος bail-in, απλά σε αντιδιαστολή προς το “bail-out”. Η ελληνική διατύπωση «διάσωση με ίδια μέσα» περιγράφει πολύ καλύτερα τη διαδικασία της διάσωσης με χρήματα των καταθετών.

Όταν ωρίμασε η ιδέα να δοκιμαστεί η μέθοδος της διάσωσης τραπεζών με τη χρησιμοποίηση των χρημάτων των καταθετών, στην ΕΕ αποφάσισαν και εξέδωσαν σχετική οδηγία ότι τα κράτη-μέλη όφειλαν να θεσπίσουν εθνική νομοθεσία με την οποία να θεσμοθετείται η δυνατότητα να χρησιμοποιούνται, σε κατάλληλες περιπτώσεις, τα χρήματα των καταθετών για διάσωση μιας τράπεζας που κινδυνεύει να καταρρεύσει. Η Κύπρος δεν είχε ούτε λόγο, αλλά ούτε και τρόπο να αρνηθεί να θεσπίσει τέτοια νομοθεσία. Είναι φυσικά άλλο να υπάρχει ένα νομικό πλαίσιο και άλλο να χρησιμοποιείται ένα τόσο δραστικό μέτρο όπως είναι η απομείωση ή κούρεμα των καταθέσεων. Όμως οι διάφοροι επικριτές της αριστερής κυβέρνησης Χριστόφια δεν δίστασαν να δημιουργήσουν και να διαδώσουν το μύθο ότι εκείνη η κυβέρνηση σχεδίαζε κούρεμα καταθέσεων, επειδή επί των ημερών της ετοιμάστηκε νομοσχέδιο που προνοούσε δημιουργία μηχανισμού για διάσωση με ίδια μέσα, το οποίο, απ’ ό,τι γνωρίζω, δεν υποβλήθηκε ποτέ από την κυβέρνηση Χριστόφια στη Βουλή για ψήφιση.

Έχει υποστηριχθεί ότι η γενική απομείωση των καταθέσεων που προτάθηκε δεν ήταν «κούρεμα», αλλά φόρος πάνω στις καταθέσεις. Κατά τη γνώμη μου είτε κούρεμα την περιγράψουμε είτε φόρο, η πρόταση ήταν το ίδιο ηθικά απαράδεκτη και νομικά ανυπόστατη. Συμφωνώ ότι το μέτρο που προτάθηκε σίγουρα δεν ήταν “bail-in”, με την έννοια της «διάσωσης μιας τράπεζας με ίδια μέσα». Ήταν περισσότερο “bail-out”, γιατί θα χρησιμοποιούνταν χρήματα τρίτων «απ’ έξω» και όχι μόνο των καταθετών της τράπεζας που θα διασώζετο.

Ας δούμε πρώτα αν το μέτρο που προτάθηκε ήταν νόμιμο και σύμφωνο με το Σύνταγμα. Η διάσωση μιας τράπεζας με ίδια μέσα, δηλαδή με χρησιμοποίηση των χρημάτων των καταθετών, στηρίζεται στο συλλογισμό πως αν δεν γίνει κάτι για να διασωθεί η τράπεζα και αφεθεί να χρεοκοπήσει, οι καταθέτες θα πάθουν μεγαλύτερη ζημιά από το ποσό με το οποίο θα κουρευτούν. Δεν γίνεται λοιπόν να εφαρμόσεις τη διαδικασία διάσωσης μιας τράπεζας «με ίδια μέσα» (bail-in), όταν παίρνεις χρήματα από τους καταθέτες άλλων τραπεζών.

Επίκληση του νομικού πλαισίου για bail-in δεν θα νομιμοποιούσε το κούρεμα των καταθετών άλλων τραπεζών. Η ενέργεια θα ήταν ξεκάθαρα νομικά αβάσιμη και παράνομη. Αυτός ήταν ο λόγος που, εκ των υστέρων, ο Αναστασιάδης και η παρέα του επινόησαν τη δικαιολογία ότι επρόκειτο για φόρο και όχι για bail-in. Όμως σαν φόρος, το «κούρεμα» που προτάθηκε θα ήταν νόμιμο; Εγώ απαντώ: Σαφέστατα όχι (!), για τους εξής δύο βασικούς λόγους.

1. Όσο και να προσπαθούσαν να καμουφλάρουν την αυθαίρετη αφαίρεση χρημάτων από τους λογαριασμούς των καταθετών παρουσιάζοντάς την σαν φόρο που επέβαλε το κράτος, η ενέργεια θα έδινε στους κουρεμένους καταθέτες το δικαίωμα να απαιτήσουν από το κράτος να τους αποζημιώσει, τουλάχιστον για τα χρήματα που αφορούσαν τις εγγυημένες καταθέσεις (δηλαδή τις πρώτες €100.000).

2. Για να είναι νόμιμη μια φορολογία πρέπει να στηρίζεται στην υποχρέωση των πολιτών να συμμετέχουν ισότιμα (ανάλογα με τις δυνάμεις τους) στα δημόσια βάρη (άρθρο 24 του Συντάγματος) και στην αντίστοιχη υποχρέωση του κράτους να παρέχει στους πολίτες ίση προστασία και μεταχείριση και να μην τους υποβάλλει σε οποιαδήποτε δυσμενή διάκριση (παράγραφοι 1 και 2 του άρθρου 28 του Συντάγματος).

Κατά τη γνώμη μου, σαν φορολογία, η υποχρεωτική απομείωση των καταθέσεων θα παραβίαζε σαφέστατα το άρθρο 28 του Συντάγματος, γιατί θα αποτελούσε δυσμενή διάκριση σε βάρος των καταθετών έναντι όλων των υπόλοιπων πολιτών.

Αν υπήρχε σοβαρό δημοσιονομικό πρόβλημα και το δημόσιο συμφέρον επέβαλλε τη διάσωση των δύο τραπεζών με δημοσίους πόρους, κάτι που προσωπικά αμφισβητώ, υποχρέωση να συνεισφέρουν θα είχαν όλοι οι πολίτες και όχι μόνο όσοι είχαν καταθέσεις στις τράπεζες.

Ρωτώ, γιατί όλοι οι πολίτες που δεν είχαν καταθέσεις, έστω κι αν είχαν τεράστια περιουσιακά στοιχεία, δεν θα υποχρεώνονταν να συνεισφέρουν, ενώ ένας φτωχός πολίτης που με πολλές στερήσεις φύλαξε για χάρη των παιδιών του ένα μικρό ποσό, ας πούμε 10.000 ευρώ, το οποίο κατέθεσε στη Συνεργατική του χωριού του, έπρεπε να πληρώσει χίλια τόσα ευρώ για να διασωθεί η Λαϊκή και η Τράπεζα Κύπρου;

Δεν τολμώ να φανταστώ τα τραγικά αποτελέσματα που θα είχε η εφαρμογή και μεταγενέστερη ακύρωση από το Δικαστήριο μιας παράνομης και ανήθικης πρότασης, όπως ήταν εκείνη που… διαφημίζει πρόσφατα ο κ. Αναστασιάδης, για να αποσείσει τις βαρύτατες ευθύνες του ίδιου και των συνεργατών του, για μια απόφαση που κατέστρεψε την κυπριακή οικονομία και προκάλεσε τόσο πόνο και δυστυχία στον κυπριακό λαό.