Οι δημοσιογράφοι της ειρήνης

Οι Χικμέτ και Γκιουρκάν δολοφονήθηκαν, διότι τόλμησαν να δουν πιο μπροστά από την εποχή τους

Του Δημήτρη Στρατή

Ο ρόλος της δημοσιογραφίας είναι ιδιαίτερος και βαρυσήμαντος σε κάθε ιστορική περίοδο. Στην Κύπρο καταφέραμε να έχουμε κράτος μόλις το 1960. Λίγοι, ωστόσο, ήταν αυτοί που το στήριξαν. Τα γραπτά, όμως, είναι αυτά που μένουν, για να υπενθυμίζουν ποιοι προέβλεψαν από τότε τη μόνη οδό για την προκοπή του κυπριακού λαού.

Το βράδυ λίγο πριν ξημερώσει η 24η Απριλίου 1962 δολοφονήθηκαν άνανδρα από την ΤΜΤ του Ντενκτάς οι Αϊχάν Χικμέτ και ο Αχμέτ Μ. Γκιουρκάν, δύο από τους λίγους υπερασπιστές του νεοσύστατου τότε κυπριακού κράτους. Η «Χ» ανατρέχει στο βιβλίο «Οι δημοσιογράφοι της Δημοκρατίας», το οποίο επιμελήθηκε επιστημονικά ο καθηγητής του Πανεπιστημίου Κύπρου Νιαζί Γιζίλγκιουρεκ και στο κείμενο αυτό εξετάζουμε τα μηνύματα που ήθελαν να στείλουν τότε οι δύο δημοσιογράφοι.

Το κυπριακό κράτος δημιουργήθηκε, αλλά δεν υπήρξε ποτέ η συλλογική βούληση Ε/κ και Τ/κ για ειρηνική συνύπαρξη. Η ε/κ κοινότητα, και κυρίως η κυρίαρχη τάξη και η ηγεσία της, αντιμετώπισε το νέο σύνταγμα ως ένα ενδιάμεσο στάδιο για την ένωση. Στο ίδιο μήκος κύματος η τ/κ ηγεσία προώθησε τη διχοτόμηση.

Ο Αϊχάν Χικμέτ και ο Αχμέτ Μουζαφέρ Γκιουρκάν, δικηγόροι και εκδότες της εφημερίδας «Cumhuriyet» (που σημαίνει δημοκρατία), ήταν δύο από αυτούς που εκφράστηκαν έντονα και υπερασπίστηκαν τη νεοσύστατη Κυπριακή Δημοκρατία.

Από τα πρώτα χρόνια της ύπαρξης του κυπριακού κράτους διέβλεψαν τούτο που λίγοι κατάφεραν να δουν. Η πένα τους καθαρή και σταράτη. Τόνιζαν με κάθε ευκαιρία ότι η προκοπή του κυπριακού λαού περνούσε μέσα από την επιβίωση του κυπριακού κράτους.

Τα κείμενα των δύο δημοσιογράφων θα μπορούσαν κάλλιστα να αποτελέσουν προάγγελο των δεινών που ακολούθησαν στην Κύπρο. Παραμένουν επίκαιρα όσο η Κύπρος παραμένει de facto διαιρεμένη, ο κυπριακός λαός χωρισμένος και διάφοροι εθνικιστικοί κύκλοι υιοθετούν την ίδια ρητορική του μίσους.

Πορεία ταυτόχρονη με την ιστορική διαδρομή της Κυπριακής Δημοκρατίας

Ο Αϊχάν Χικμέτ και ο Αχμέτ Μ. Γκιουρκάν αρθρογράφησαν μαχητικά ενάντια στους φανατισμένους ακροδεξιούς κύκλους, οι οποίοι, εκμεταλλευόμενοι τα αγνά αισθήματα του κόσμου, υποδαύλιζαν τα μίση και την εθνοτική αντιπαράθεση. Οι δύο δημοσιογράφοι έγραψαν υπέρ της κοινωνικής προόδου μέσα από τη δίκαιη ανακατανομή των εισοδημάτων και την κοινωνική δικαιοσύνη.

Στις 16 Αυγούστου, όταν εγκαθιδρύθηκε η Κυπριακή Δημοκρατία, οι δημοσιογράφοι εκδίδουν την εφημερίδα «Cumhuriyet» και δίνουν το στίγμα της: «Η εφημερίδα μας αρχίζει την πορεία της ταυτόχρονα με την ιστορική διαδρομή της Κυπριακής Δημοκρατίας, συμβαδίζοντας με την αρχή του Mustafa Kemal “Ειρήνη στην πατρίδα, ειρήνη στον κόσμο” και θα αγωνιστεί μέσω της δημοσιογραφίας για να καταστεί η Κύπρος μας, η πατρίδα μας, το ωραιότερο υπόδειγμα ειρήνης στη Μεσόγειο».

Στις 27 Σεπτεμβρίου 1960 ιδρύουν το «Τουρκικό Λαϊκό Κόμμα της Κύπρου» ενθαρρύνοντας τη συνεργασία μεταξύ των δύο κοινοτήτων και την ανάγκη εμπέδωσης της Κυπριακής Δημοκρατίας στις συνειδήσεις των ανθρώπων.

Χαρακτηριστικό είναι το άρθρο (2 Ιανουαρίου 1961) με τίτλο «Η Κύπρος ανήκει στους Κυπρίους» στο οποίο τονιζόταν πως «…το καθήκον κάθε Κύπριου, Έλληνα και Τούρκου, που αγαπά την πατρίδα και το έθνος του, είναι ο αμοιβαίος σεβασμός των δικαιωμάτων του άλλου, η διασφάλιση της ύπαρξης και προόδου της ελεύθερης Κύπρου και η προσπάθεια με όλες του τις δυνάμεις για την επίτευξη μιας πιο δημοκρατικής, ευημερούσας, ευτυχισμένης και ειρηνικής ζωής στην κοινότητά του (…). Η ανεξαρτησία της Κύπρου σημαίνει η Κύπρος να διοικείται από Κυπρίους και όχι η προσάρτησή της σε ένα άλλο έθνος ή κράτος».

Πολιτικές δολοφονίες και δύο πίτες σουβλάκια

Η αρθρογραφία και η δράση των Χικμέτ και Γκιουρκάν ενοχλούσε την ΤΜΤ και τον Ντενκτάς, ο οποίος σε μυστικό έγγραφό του προς την Τουρκία σημείωνε: «… πρέπει να επιβληθεί η εθνική γραμμή στους αντιπολιτευόμενους κύκλους της κοινότητας. Πρέπει να αποτραπεί η δημοσίευση και η προπαγάνδα που υποσκάπτει την εθνική υπόθεση. (…) Πρέπει να πάψουν να εξυπηρετούν τα ελληνικά συμφέροντα. Αν δεν πιστεύουν στην εθνική υπόθεση, θα πρέπει να τους κλείσουμε το στόμα». Κι όντως, τους το έκλεισαν.

Ο Αχμέτ Γκιουρκάν δολοφονήθηκε στις 8:30 το βράδυ μέσα στο αυτοκίνητό του, το οποίο μόλις είχε σταθμεύσει στην αυλή του σπιτιού του. Η σύζυγός του άκουσε τους πυροβολισμούς, ωστόσο δεν κατάλαβε τι είχε γίνει. Είδε όμως πρώτη το νεκρό σώμα του άντρα της, όταν βγήκε ανήσυχη έξω από το σπίτι κοντά στις 4 τα ξημερώματα. Δίπλα από το άψυχο κορμί του δημοσιογράφου υπήρχαν δύο πίτες σουβλάκια, τις οποίες προφανώς προόριζε για ένα γεύμα με παραδοσιακά κυπριακά εδέσματα με τη γυναίκα του.

Ο Αϊχάν Χικμέτ δολοφονήθηκε λίγο αργότερα, στη 1:45 μετά τα μεσάνυχτα, στο κρεβάτι που κοιμόταν μαζί με τη σύζυγό του… Στο ίδιο δωμάτιο κοιμόταν και ο μικρός γιος τους. Η σύζυγος του Χικμέτ κατέθεσε αργότερα στην Αστυνομία ότι οι δολοφόνοι ήταν δύο μασκοφόροι, ενώ υπήρχε και ένας τρίτος που φιλούσε τσίλιες.

Ο Ντενκτάς έσπευσε από την πρώτη στιγμή της δολοφονίας να μιλήσει για ελληνική «προβοκάτσια», ωστόσο δεν ανταποκρίθηκε ποτέ στο κάλεσμα της Αστυνομίας για διαλεύκανση της υπόθεσης. Τη δολοφονία των δύο δημοσιογράφων περιβάλλει ένα πέπλο μυστηρίου. Τότε επικρατούσε ένταση μεταξύ των δύο κοινοτήτων λόγω της βομβιστικής επίθεσης κατά των τζαμιών Ομεριέ και Μπαϊρακτάρ. Μια μέρα πριν από τη δολοφονία τους, οι δημοσιογράφοι τόνιζαν ότι «θα έριχναν τη μάσκα» των προβοκατόρων που έκαναν τις επιθέσεις. Ο Γκιουρκάν είχε επισκεφθεί τον Υπουργό Εσωτερικών Πολύκαρπο Γιωρκάτζη (και αρχηγό της μυστικής οργάνωσης «Ακρίτας») και υποστήριξε ότι η ευθύνη για τις επιθέσεις βαραίνει τον ίδιο τον Ντενκτάς, κάτι το οποίο δεν αποδείχθηκε μέχρι σήμερα.

Ο Αρίφ Ταχσίν, ο οποίος ήταν στέλεχος της ΤΜΤ, ισχυρίζεται ότι την εντολή για τη δολοφονία έδωσε «αξιόπιστο στέλεχος της ΤΜΤ», χωρίς έγκριση από την Άγκυρα.

Η «Χαραυγή» στις 25 Απριλίου 1962 κυκλοφόρησε με τίτλο: «Οργή και αγανάκτηση προκάλεσε σ’ ολόκληρο το λαό μας η άνανδρη πολιτική δολοφονία των Χικμέτ και Γκιουρκάν».

Ο ρόλος των δημοσιογράφων για την ειρήνη

Χαρακτηριστικά των θέσεων Χικμέτ και Γκιουρκάν είναι τα αναλυτικά δημοσιεύματα της «Cumhuriyet» για το ρόλο της δημοσιογραφίας. Στις 14 Νοεμβρίου 1960 τονιζόταν: «Δημοσιεύματα τα οποία διασαλεύουν τις σχέσεις αρμονίας και αμοιβαίου σεβασμού της ελληνικής και της τουρκικής κοινότητας στην Κύπρο είναι ικανά να επιφέρουν επικίνδυνα και επιβλαβή αποτελέσματα. Επιβάλλεται η αποφυγή τέτοιων δημοσιευμάτων προς όφελος της ευημερίας της Κυπριακής Δημοκρατίας και όλων των Κυπρίων (…) Το τελευταίο διάστημα έχει πυκνώσει από ορισμένους αρθρογράφους και των δύο πλευρών η σοβινιστική αρθρογραφία, η οποία αποβαίνει σε βάρος της ευημερίας και των συμφερόντων ολόκληρου του κυπριακού λαού (…) Εμείς θέλουμε να υπενθυμίσουμε σε αυτούς τους αρθρογράφους ότι καμία από τις δύο κοινότητες δεν επιθυμεί ούτε ανέχεται την επιστροφή στις συνθήκες της περιόδου 1957-58. Κανένας Κύπριος δεν θέλει να δει ξανά εικόνες εξηντάχρονων βοσκών με λιωμένο το κεφάλι δίπλα στο πηγάδι, να δει τα τζαμιά και τις εκκλησιές του καμένες, γυναίκες να μένουν χείρες και παιδιά ορφανά (…) Δεν έχουμε κυπριακό έθνος αλλά κυπριακό κράτος (…) Το εθνικό και πατριωτικό καθήκον όποιου κατέχει υπεύθυνη θέση, του κάθε δημοσιογράφου, Τούρκου, Έλληνα, είναι να διασφαλίζει τη λειτουργία και εξέλιξη της Κυπριακής Δημοκρατίας».

Ο Αϊχάν Χικμέτ δήλωνε στη «Χαραυγή» από στις 24 Μαρτίου 1956, μετά από επεισόδια ανάμεσα στις δύο κοινότητες, στο χωριό Βασίλεια της επαρχίας Κερύνειας: «…Προσωπικά πιστεύω ότι όλες οι κοινότητες της Κύπρου, τουρκική, ελληνική, αρμενική και άλλες, αποτελούν μια οικονομική ενότητα. Πιστεύω επίσης ότι είναι προς το συμφέρον της Κύπρου σαν συνόλου, όταν όλες οι κοινότητες ζουν σε μια ατμόσφαιρα φιλίας και ειρήνης… πρέπει να ζήσουν σαν αδέλφια».

Η Κύπρος του μέλλοντος

Οι δημοσιογράφοι έφυγαν άδικα από τη ζωή, φρόντισαν, ωστόσο, από τις 6 Φεβρουαρίου 1961 να αφήσουν ένα μήνυμα για το σήμερα με ένα δημοσίευμα με τίτλο «Το μέλλον της Κύπρου».
«Η ζωή αποδεικνύει στην πράξη ότι το μέλλον της όμορφης μας Κύπρου εξαρτάται από την ειλικρινή συνεργασία στη βάση της αμοιβαίας κατανόησης και σεβασμού των δύο κύριων κοινοτήτων, Ελλήνων και Τούρκων, του νησιού. Δεν υπάρχει άλλη διέξοδος για τους Κυπρίους, Τούρκους, Έλληνες, οι οποίοι ζουν στα ίδια εδάφη, αναπνέουν τον ίδιο αέρα και βγάζουν το ψωμί τους καλλιεργώντας την ίδια γη».