Πού βρίσκεται ο Σαντιάγο Μαλντονάδο;

Των Νατάσας Λοΐζου* και Ολίβιας Κωνσταντίνου**

Αργεντινή, Οκτώβριος 2017

Πού βρίσκεται ο Σαντιάγο Μαλντονάδο, πρόσωπο-σύμβολο, τους τελευταίους τρεις μήνες στην Αργεντινή, για ένα λαό που ζητά δικαιοσύνη και ισότητα; Μήπως τον έχει εξαφανίσει η κυβέρνηση;

Έχουν περάσει 83 περίπου μέρες από τη βίαιη εξαφάνιση του Σαντιάγο Μαλντονάδο, ο οποίος συμμετείχε στον αγώνα που κάνουν οι ιθαγενείς λαοί «Μαπούτσε» στην περιοχή της Παταγονίας. Εδώ και χρόνια οι «Μαπούτσε» επιχειρούν να εμποδίσουν την αρπαγή της πατρογονικής τους γης από τον Ιταλό επιχειρηματία Λουτσιάνο Μπένετον, στον οποίο παλιότερες κυβερνήσεις της Αργεντινής «πούλησαν» τεράστιες εκτάσεις στην Παταγονία -2,2 εκατομμυρίων εκταρίων (περίπου όσο το κράτος του Πουέρτο Ρίκο). Η κυβέρνηση Μάκρι αρνείται να δώσει απαντήσεις για το τι απέγινε ο Μαλντονάδο, καλύπτει τη Χωροφυλακή και παραβιάζει το Κράτος Δικαίου της Αργεντινής.

Πριν από 40 χρόνια στην Αργεντινή η κρατική τρομοκρατία της πολιτικο-στρατιωτικής δικτατορίας εξαφάνισε 30.000 ανθρώπους χωρίς ακόμα να γνωρίζει κανείς, ούτε και οι συγγενείς τους, τι απέγιναν. Το ίδιο, λοιπόν, πολιτικό, οικονομικό και δικαστικό σύστημα που εκτέλεσε και κάλυψε τη γενοκτονία της Αργεντινής και προκάλεσε τις χειρότερες οικονομικές και κοινωνικές κρίσεις της χώρας, αντιπροσωπεύεται σήμερα από τους διαδόχους της. Όμως ο λαός της Αργεντινής σήμερα διαφέρει: τα παιδιά και τα εγγόνια του δεν ζουν πλέον στην άγνοια ούτε αδιαφορούν για το τι συμβαίνει και ενώνονται, αυξάνοντας τη φωνή τους για να διεκδικήσουν τα δικαιώματά τους και να υπερασπιστούν τις ελευθερίες τους.

Την Κυριακή 1^η Οκτωβρίου ο αργεντίνικος λαός διαδήλωσε στην ιστορική πλατεία «Plaza de Mayo» για την εξαφάνιση του Μαλντονάδο, όπως κάνει εδώ και 83 μέρες, ζητώντας από την κυβέρνηση την επιστροφή του. Ακολούθησαν βίαιες αστυνομικές συλλήψεις και τραυματισμοί, ενώ οι διαδηλωτές (μικροί και μεγάλοι) διαδήλωναν ειρηνικά.

Βίαιη εξαφάνιση μέσα στο «δημοκρατικό πολίτευμα»

Ο Σαντιάγο Μαλντονάδο, ένας εικοσιοκτάχρονος ακτιβιστής, είναι αγνοούμενος εδώ και τρεις σχεδόν μήνες. Αυτόπτες μάρτυρες κατέθεσαν πως τον είδαν για τελευταία φορά την 1η Αυγούστου στη διάρκεια εκδίωξης της κοινότητας Μαπούτσε του Κουσαμέν από τη Χωροφυλακη, από τα εδάφη τους που αγόρασε ο όμιλος Μπένετον. Σύμφωνα με τις καταθέσεις τους, μέλη της Χωροφυλακής τον έπιασαν τη στιγμή που επιχειρούσε να διαφύγει διασχίζοντας το ποτάμι, τον χτύπησαν βίαια και τον έβαλαν με σε ένα λευκό φορτηγό.

Η οικογένειά του και διάφορες οργανώσεις ανθρωπίνων δικαιωμάτων ζητούν από το κράτος της Αργεντινής -που κυβερνάει ο επιχειρηματίας Μαουρίσιο Μάκρι- να εντοπίσει τον Σαντιάγο και να διερευνήσει εξονυχιστικά την πιθανή συμμετοχή του ιδίου του κράτους στην εξαναγκαστική αυτή εξαφάνιση. Τόσο ο Πρόεδρος Μάκρι, η Υπουργός Δημόσιας Τάξης, Πατρίσια Μπούλριτζ, ο επικεφαλής του Υπουργικού Συμβουλίου, Μάρκος Πένια, και ο δικαστής Γκουίντο Οτράντο, που αποτελούν μέρος της υπόθεσης, αρνούνται όχι μόνο οποιαδήποτε κρατική ευθύνη, αλλά και την ανάκριση του προσωπικού ασφαλείας που συμμετείχε στην επιχείρηση. Οι δυνάμεις ασφαλείας καθυστέρησαν 40 μέρες να διεξάγουν έρευνα στην περιοχή όπου ο Σαντιάγο εξαφανίστηκε. Το κράτος προσπάθησε να αποπροσανατολίσει τις έρευνες, λέει συνεχώς ψέματα στην οικογένεια του Σαντιάγο και δυσφημίζει τους ιθαγενείς «Μαπούτσε».

Το Κέντρο Νομικών και Κοινωνικών Ερευνών της Αργεντινής (CELS) υπέβαλε αίτηση στην Επιτροπή κατά της Καταναγκαστικής Εξαφάνισης του ΟΗΕ για να απαιτήσει από το αργεντίνικο κράτος να λάβει επείγοντα μέτρα για την αναζήτηση και τον εντοπισμό του Μαλντονάδο. Παρόλο που το CELS απαίτησε από το κράτος να διασφαλίσει την πλήρη συμμετοχή των μελών της οικογένειας στην έρευνα και την άμεση πρόσβαση σε όλες τις διαθέσιμες πληροφορίες, η κυβέρνηση και η δικαστική εξουσία απέρριψε όλες τις διεθνείς και τοπικές αιτήσεις και συνεχίζει να κωφεύει στην επίμονη απαίτηση της κοινωνίας για τον εντοπισμό του Σαντιάγο.

Ο αγώνας των ιθαγενών λαών

Ο Σαντιάγο Μαλντονάδο κατέστη σύμβολο στον ιστορικό αγώνα των αυτόχθονων λαών για την ανάκτηση των εδαφών τους που πάρθηκαν βίαια από τις πολυεθνικές εταιρείες. Έγινε σύμβολο για την υπεράσπιση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων τους, αφού διώκονται-θανατώνονται, εκφοβίζονται, τους αρπάζουν τις περιουσίες και τα ζώα τους. Προσεγγίζοντας, λοιπόν, τη λήξη του νόμου 26.160, εδαφικής εκτάκτου ανάγκης, που εγκρίθηκε το 2006 και παρατάθηκε το 2009 και 2013, στις 26 Σεπτεμβρίου, οι αυτόχθονες λαοί από όλη τη χώρα κατασκήνωσαν έξω από το Εθνικό Κογκρέσο και ζήτησαν την ανανέωση του εν λόγω νόμου καθώς και την επέκτασή του για τέσσερα ακόμη χρόνια. Η Γερουσία έδωσε μια μέση κύρωση για το νόμο και αν καταφέρουν να τον επεκτείνουν οι ιθαγενείς θα έχουν στα χέρια τους ένα ισχυρό εργαλείο εναντίον του κράτους και των πολυεθνικών, αφού ο κανόνας απαγορεύει οποιαδήποτε νομική ενέργεια που έχει ως στόχο να στερηθούν και να εκδιωχθούν οι αυτόχθονες λαοί από την περιοχή όπου μένουν.

Οι αυτόχθονες λαοί υπερασπίζονται τα εδάφη τους από ξένες εταιρείες εδώ και δύο αιώνες. Στα τέλη του 19ου αιώνα η βρετανική εταιρεία The Argentine Southern Land Co. έλαβε ως δώρο από την τότε κυβέρνηση της Αργεντινής σχεδόν ένα εκατομμύριο εκτάριο για τη χρηματοδότηση της γενοκτονίας των ιθαγενών. Από το 1991 η Edizioni Holding International, N.V Benetton Group, κατέχει 900.000 εκτάρια γης. Το 2003 δημιούργησαν την εταιρεία εξόρυξης του Νότου της Αργεντινής για να εκμεταλλευτούν τα αποθέματα χρυσού και αργυρού που υπάρχουν στην περιοχή. Το 2011 εγκρίθηκε ο νόμος 26.737, εδαφικής κυριαρχίας και παροχής στήριξης στις αυτόχθονες κοινότητες, περιορίζοντας την αγορά αργεντίνικων γαιών από αλλοδαπούς, μέχρι 1.000 εκτάρια ανά ιδιοκτήτη και χωρίς να υπερβαίνει το 6% της επικράτειας. Η κυβέρνηση Μάκρι με τη νεοφιλελεύθερη ατζέντα της κατάργησε αυτόν το νόμο με το προεδρικό διάταγμα 820/2016, διπλασιάζοντας το όριο για την αγορά γης για τους ξένους επενδυτές.

Έτσι λοιπόν το Κράτος Δικαίου στην Αργεντινή κρέμεται από μια λεπτή κλωστή: με τη βίαιη εξαφάνιση του Σαντιάγο, την άδικη φυλάκιση της βουλευτού του Λατινοαμερικάνικου Κογκρέσου, Μιλάγρο Σάλα -ιθαγενή, ηγέτιδα κοινωνικών κινημάτων και συνδικαλίστρια- και το λαό που αντιστέκεται στη λαίλαπα των περικοπών, τη λιτότητα και την κοινωνική διάλυση που φέρνουν οι νεοφιλελεύθερες πολιτικές του Μάκρι. Εν τω μεταξύ, η κυβερνητική ατζέντα κινείται προς την ισοπέδωση των εργασιακών σχέσεων, τη διάλυση της βιομηχανίας, την ιδιωτικοποίηση της υγείας και την εκπαιδευτική μεταρρύθμιση. Εκδιώκονται πολιτικά πρόσωπα, νέοι επιστήμονες, φοιτητές και μαθητές, λογοκρίνονται δημοσιογράφοι και δημιουργείται ένα αστυνομοκρατούμενο κράτος που καταπιέζει κάθε κοινωνική απαίτηση για αλλαγή, δίνοντας αξία και δικαιώματα στα ξένα κεφάλαια.

• Είδηση από την Αργεντινή κάνει λόγο για ανεύρεση σορού, που πιθανόν να ανήκει στον Μαλδονάδο. Μόνο η νεκροψία θα καταδείξει την αλήθεια και θα χρειαστούν μέρες για να γίνει αυτό.

*Ερευνήτρια πολιτικών επιστημών του Εθνικού Πανεπιστημίου του Σαν Μαρτίν, Μπουένος Άιρες, Αργεντινή

** Εκπαιδευτικός