Bullying… Αλλεπάλληλες μαχαιριές στην ψυχή και το σώμα

Ανησυχία προκαλούν τα αυξανόμενα περιστατικά εκφοβισμού ιδιαίτερα μέσα στα σχολεία

Της Ελένης Κωνσταντίνου

«Τον έριξαν κάτω και πέρασαν πάνω του με το ποδήλατο», «Με στρίμωχνε σε μια γωνιά και μου έπαιρνε το χαρτζιλίκι», «Χειραγωγούσε ολόκληρη την τάξη να μην μου μιλούν», «Με φώναζαν βαρύ πυροβολικό χτυπώντας ρυθμικά τα χέρια στα θρανία», «Εξευτελισμός, κοροϊδία, αποκλεισμός μέχρι και σεξουαλική κακοποίηση στιγμάτισαν μεγάλο μέρος της ζωής μου». Αυτές είναι μόνο μερικές μαρτυρίες από ανθρώπους που βίωσαν το bullying στο σχολείο, στο στρατό, στο πάρκο δίπλα από το σπίτι τους. Κάποιοι ήρθαν αντιμέτωποι με λιγότερης «σημασίας» εκφοβισμό, άλλοι με την πιο «σκληρή» μορφή του.

Οπως και να ’χει, σε όλες τις περιπτώσεις, ο εκφοβισμός που δέχθηκαν τους σημάδεψε βαθιά και σήμερα με τη δημοσιότητα που έχει πάρει το όλο ζήτημα, οι θύμησες τούς γέμισαν με ανάμεικτα συναισθήματα. Κάποιοι φάνηκαν πιο δυνατοί και σήμερα απλά διακωμωδούν τα όσα βίωσαν στα σχολικά θρανία. Αλλοι παλεύουν ακόμη να τα βρουν με τον εαυτό τους.

«Ηθελα να ξεφύγω, να μην ακούω για ανθρωπόμορφα κτήνη»

Μια από αυτές είναι η περίπτωση του Κώστα, 37 χρόνων σήμερα. Τον τελευταίο καιρό αποφεύγει τα δελτία ειδήσεων, δεν θέλει να ακούει για την ιστορία με τον Βαγγέλη Γιακουμάκη, δεν θέλει να ακούει άλλο για τον εκφοβισμό. Τα όσα πέρασε για αρκετά χρόνια έχουν σημαδέψει την ψυχή του. Ακόμη και σήμερα δεν έχει πολλούς φίλους, ή λίγους, ίσως έναν-δύο.

Δεν εμπιστεύεται τους ανθρώπους, φοβάται ότι θα τον κοροϊδέψουν, θα τον εκμεταλλευθούν. Μπορεί για κάποιους αυτό να ακούγεται υπερβολικό, για τον ίδιο όμως είναι η άμυνά του, το τείχος που ύψωσε για να αφήσει απέξω τα τέρατα. Στο σχολείο τον κορόιδευαν γιατί ήταν ήσυχος, ευαίσθητος, στο στρατό γιατί ήταν ομοφυλόφιλος με αποτέλεσμα να πάρει αναστολή προσωρινή και μετά μόνιμη επικαλούμενος, όπως τον συμβούλευσαν οι «ειδικοί» για το καλό του, ψυχολογικά.

Ο Κώστας μόνο τρελός δεν είναι, είναι ένας άνθρωπος χαρισματικός, μορφωμένος που δυστυχώς η «μορφωμένη» κοινωνία μας δεν κατάφερε να δεχτεί. Στο Πανεπιστήμιο τα πράγματα ήταν καλύτερα, εκεί απλά δεχόταν κάποια «ψιλοπειράγματα», μέχρι που βίωσε την απόλυτη κατάργηση της ανθρώπινης αξιοπρέπειας. Στα χέρια των βασανιστών του βίωσε σεξουαλική κακοποίηση ή καλύτερα βιασμό. Από τότε παλεύει και τα έχει σχεδόν καταφέρει.

«Με συγκλόνισε ο χαμός του Βαγγέλη… Θυμήθηκα και τα δικά μου… Τότε στο σχολείο που με πείραζαν τα άλλα παιδιά γιατί ήμουν ήσυχο και ευγενικό παιδί και μου έπαιρναν τα χρήματά μου… Μου είπαν οι γονείς μου να τους καταγγέλλω. Γι’ αυτό φαίνεται επιβίωσα μέχρι τώρα. Τώρα αν θεωρούν την καταγγελία, ως “έλλειψη ανδρείας” αυτό είναι άλλο θέμα! Εχω συγκλονιστεί…

Βγήκα από το σπίτι, δεν ήθελα ούτε να βλέπω ούτε να ακούω ειδήσεις… Με πείραξε πολύ… Θυμήθηκα όταν με κακοποίησαν σεξουαλικά οι βασανιστές μου, που με χτύπησαν, που με εξευτέλισαν… Ελειπα για δυο μέρες από το σπίτι… Βγήκα για λίγο, ήθελα να ξεφύγω, να μην βλέπω και να ακούω για ανθρωπόμορφα κτήνη…».

«Οι γονείς να μάθουν στα παιδιά να αγαπάνε τον εαυτό τους»

Ενώ ο εκφοβισμός συμβαίνει σε διαφόρους χώρους, το πρόβλημα παρουσιάζεται ιδιαίτερα έντονο μέσα στα σχολεία. Από πειράγματα μέχρι ξύλο. Ανησυχητικό πάντως είναι το γεγονός ότι ολοένα και αυξημένα είναι τα περιστατικά του σχολικού εκφοβισμού από τη μια, αλλά και η αδυναμία των αρμοδίων από την άλλη να τα ελέγξουν.

Η Μαρία, 30 ετών, θυμάται την περιφρόνηση που ένιωθε όταν τα άλλα παιδιά της τάξης δεν της μιλούσαν γιατί η «αρχηγός» τους είχε ζητήσει να μην το κάνουν. Θυμάται την απομόνωση και τον αποκλεισμό. Ο λόγος δεν ήταν εμφανής αφού η ίδια δεν διέθετε οποιοδήποτε χαρακτηριστικό που να την κάνει να ξεχωρίζει απλά ήταν πιο συνεσταλμένη από τα άλλα παιδιά.

Με τη βοήθεια των γονιών της κατάφερε σιγά-σιγά να αποκτήσει τη χαμένη αυτοπεποίθησή της και σήμερα θυμάται τα όσα βίωσε με μια γλυκόπικρη γεύση. «Το πρωί ξυπνούσα και δεν ήθελα να πάω σχολείο. Ηξερα ότι ήμουνα μόνη μου και απέναντί μου 25 άλλοι. Τα γιατί ήταν πολλά για ένα παιδί εννέα χρόνων. Σήμερα βλέπω τα πράγματα αλλιώς. Ομως και πάλι έμαθα να έχω λίγους φίλους και καλούς».

Για τη Χριστίνα, 30 ετών σήμερα, τα περιττά κιλά την έκαναν εύκολο στόχο. Κοροϊδίες και ειρωνικά σχόλια. Η ίδια όμως χειρίστηκε το όλο ζήτημα μόνη της. Εφτασε στο σημείο να μετατρέψει τον θύτη της σε θύμα και να καταφέρει να κερδίσει την αυτοπεποίθησή της.

«Σαφώς όλοι έχουμε υπάρξει θύματα κοροϊδίας στην παιδική μας ηλικία ή στην εφηβεία μας γιατί φορούσαμε σιδεράκια, είχαμε παραπάνω κιλά ή ακόμα επειδή τα παπούτσια και τα ρούχα μας δεν ήταν κάποιας επώνυμης μάρκας. Οσο αθώο κι αν ακούγεται αυτό τώρα, όλους μας έσπρωξαν στο προαύλιο του σχολείου ή μας κοιτούσαν με περιφρόνηση τα πιο δυναμικά και δημοφιλή παιδιά! Οποιος είχε ή έχει κάποιο χαρακτηριστικό πάνω του που τον διαφοροποιεί άμεσα γίνεται στόχος των υπόλοιπων παιδιών. Σήμερα είμαι 30 χρόνων, αλλά θυμάμαι ακόμα τα πρόσωπα αυτών που γελώντας με αποκαλούσαν “βαρύ πυροβολικό” επειδή ήμουν ένα παχουλό παιδί, κτυπώντας ρυθμικά τα θρανία όταν έμπαινα στην τάξη.

Βέβαια αυτό απέχει πολύ από τη βία, το ξύλο στα κρυφά και άλλα βασανιστήρια που συμβαίνουν σήμερα. Ομως πιστεύω πως δεν αργεί πολύ το κακό να γίνει, ειδικά όταν έχουμε να κάνουμε με ευαίσθητες ψυχές, δεν είναι δύσκολο να περάσει κάποιος τα όρια όταν δεν αναγνωρίζει πως αυτό που γίνεται είναι λάθος. Ευτυχώς ήμουν τυχερή να έχω γονείς που με έμαθαν πως το διαφορετικό δεν είναι κακό, δηλαδή δεν ήμουν μίασμα επειδή είχα περιττά κιλά, ήμουν και εγώ ένα παιδί που ήθελε να παίξει με τα άλλα στην αυλή του σχολείου. Εκφράζοντας τη συμπεριφορά αυτών των παιδιών στο σπίτι δεν συνέβηκε αυτό που κάνουν οι περισσότεροι γονείς, να πάνε στο σχολείο να βρούνε τη δασκάλα κτλ, αλλά αντιθέτως μου έδωσαν τη δύναμη να το αντιμετωπίσω εγώ από μόνη μου.

Και η αλήθεια είναι πως όταν το έκανα στοχοποιώντας τον “αρχηγό” αυτής της μικρής ομάδας που στην τελική και αυτός διαφορετικός ήταν, αφού ήταν πολύ κοντός για την ηλικία μας, δεν μου έτυχε κάτι παρόμοιο στο μέλλον, επιβεβαιώνοντας το ψυχολογικό προφίλ αυτών των ατόμων που έχουν χαμηλή αυτοπεποίθηση για τους δικούς τους εαυτούς, πρώτα και κύρια και μετά ξεσπούν στους άλλους. Θεωρώ πως πρέπει οι γονείς να μάθουν στα παιδιά τους να αγαπάνε πρώτα τους εαυτούς και μετά να σέβονται και να αποδέχονται το διαφορετικό, επειδή όλοι ίσοι είμαστε και όλοι άνθρωποι, κανείς δεν είναι ανώτερος του άλλου, επίσης να μιλάμε στα παιδιά ώστε να ξέρουν πως αν τους τύχει κάτι τέτοιο οι γονείς μπορούν να τους ακούσουν και να βρουν μια λύση».

«Η ίδια ομάδα έχει απλά βρει νέα θύματα»

Απάντηση στη βία με βία έδωσε το περιβάλλον του 12χρονου Γιάννη, μη μπορώντας με άλλον τρόπο να αντιμετωπίσει τους βασανιστές του. Η μαρτυρία της μητέρας του πραγματικά συγκλονίζει αφού μπορεί να μην νιώθει «περήφανη» για τον τρόπο που λύθηκε το πρόβλημα με τον γιο της, αλλά τουλάχιστον μπορεί πια να κοιμάται τα βράδια αφού είναι ήσυχη ότι κανείς δεν θα κακοποιήσει πια τον Γιάννη.

Η Αλίκη θυμάται τη μέρα που ο Γιάννης επέστρεψε από το σχολείο με σπασμένα δόντια. «Γέμισε το πουκάμισό του αίματα, τα μπροστινά του δόντια έλειπαν. Στην αρχή δεν ήθελε να πει τι του συνέβη. Μας έλεγε διάφορα πως έπεσε μόνος του και χτύπησε. Η πολύ καλή σχέση όμως που έχει με την αδελφή του τον έσωσε στην κυριολεξία. Της εκμυστηρεύτηκε τα πάντα και αυτή τον έπεισε να μιλήσει και σε εμάς (τους γονείς). Η αντίδρασή μου ήταν άμεση. Πήγα την επομένη στη διεύθυνση του σχολείου. Αυτό όμως φάνηκε ότι δεν ήταν λύση αφού μετά τον κορόιδευαν για τη μάνα του που πήγε να “καθαρίσει”. Ο εκφοβισμός και η κακοποίηση που δεχόταν κορυφώθηκε όταν λίγο καιρό μετά ήρθε βαριά χτυπημένος.

Τον έριξαν κάτω και πέρασαν από πάνω του με το ποδήλατο. Πραγματικά σοκαρισμένη πήγα ξανά στο σχολείο, όπου απλά επιβεβαιώνεται η αδυναμία των ιθυνόντων να θέσουν τέρμα σε αυτά τα φαινόμενα. Τη λύση την έδωσε η αδελφή του μαζί με τους μεγαλύτερους φίλους της. Μια ομάδα από αυτούς “επισκέφθηκε” τον πρωτεργάτη των βασανιστηρίων και τον χτύπησαν, τον απείλησαν ότι αν ξαναενοχλήσει εκείνος και η ομάδα του τον Γιάννη, θα πάθει χειρότερα. Εγώ δεν γνώριζα γι’ αυτό, μου το είπαν αργότερα τα παιδιά. Αν και δεν συμφωνώ με τη βία φαίνεται ότι ήταν η μόνη λύση. Σήμερα το πρόβλημα με τον γιο μου έχει λυθεί, όμως η ίδια ομάδα έχει βρει νέα θύματα».

Ανησυχητικά τα ποσοστά σε όλη την Ευρώπη

Η σημερινή πραγματικότητα στις κοινωνίες φανερώνει ότι ολοένα και περισσότερα παιδιά βιώνουν εκφοβισμό στην καθημερινότητά τους, στις σχολικές αυλές, στις τάξεις, στο διαδίκτυο, στις παιδικές χαρές, στη γειτονιά. Ο εκφοβισμός συνεπάγεται οδυνηρές συνέπειες για τα θύματά του και μερικές φορές ακόμα και τραγικές, αφού υπάρχουν περιπτώσεις που τα θύματα εκφοβισμού είτε φεύγουν από τα σπίτια τους είτε αυτοκτονούν.

Αξιοσημείωτο είναι το γεγονός ότι σε πρόσφατο ρεπορτάζ μας για τα εξαφανισμένα παιδιά είχε προκύψει πως ένα μεγάλο ποσοστό από τα παιδιά-φυγάδες ήταν θύματα bullying. Το 2014 έλαβε χώρα η «Ευρωπαϊκή καμπάνια κατά του Σχολικού Εκφοβισμού» όπου μεταξύ άλλων κατέδειξε ότι το 51% των μαθητών στη Λιθουανία έχει βιώσει εκφοβισμό, 50% αυτών στην Εσθονία, 43% στη Βουλγαρία, 31% στην Ελλάδα, 25% στη Λετονία και 15% των μαθητών στην Ιταλία. Οι αριθμοί είναι εντυπωσιακοί και ενδεικτικοί της ολοένα αυξανόμενης διάστασης που λαμβάνει το φαινόμενο στις ευρωπαϊκές κοινωνίες σήμερα.

Στη χώρα μας το 2011-2012 καταγράφηκαν 567 περιστατικά άσκησης ψυχολογικής βίας στα Γυμνάσια και 346 στα Λύκεια και Τεχνικές Σχολές, ενώ το 2012-2013 τα περιστατικά στα Γυμνάσια αυξήθηκαν στα 678, ενώ στα Λύκεια και τις Τεχνικές Σχολές στα 1.168.

Τον τελευταίο μήνα πάντως, όπως μας λέχθηκε από τον Οργανισμό Hope for Children, ολοένα και περισσότερα σχολεία απευθύνονται κοντά τους καταγγέλλοντας περιστατικά εκφοβισμού, κάποια εξ αυτών αρκετά σοβαρά. Επίσης τα σχολεία ζητούν τη συνδρομή του Οργανισμού, αφού όπως είναι γνωστό για το λόγο αυτό λειτουργεί ξεχωριστό πρόγραμμα, το «Beat Bullying». Στοχεύει στην ευαισθητοποίηση της κοινής γνώμης και της εκπαιδευτικής κοινότητας, καθώς και στη δημιουργία κώδικα αναγνώρισης, πρόληψης και αντιμετώπισης του φαινομένου. Μάλιστα παιδιά μέσα στα σχολεία και μετά από εκπαίδευση από ειδικούς επαγγελματίες λειτουργούν ως πρεσβευτές εναντίον του σχολικού εκφοβισμού.

Το HFC έχει επίσης αναπτύξει την εφαρμογή κινητής τηλεφωνίας (mobile app) «HFCBeatBullying» ως ένα εργαλείο πρόληψης και αντιμετώπισης του σχολικού εκφοβισμού που μπορεί να χρησιμοποιείται σε 23 χώρες της Ε.Ε. και περιέχει πρακτικές συμβουλές, αλλά και άμεση πρόσβαση στην Ευρωπαϊκή Γραμμή Στήριξης Παιδιών και Εφήβων 116111. Η Γραμμή 116111 δέχθηκε, το 2014, 76 κλήσεις στην πλειοψηφία από αγόρια με ένα από τα κυριότερα προβλήματα που τα απασχολούν, το bullying.

Και διαδικτυακός εκφοβισμός

Τα τελευταία χρόνια στη βιβλιογραφία του bullying προστέθηκε και άλλη μια κατηγορία, αυτή του Ηλεκτρονικού ή Διαδικτυακού Εκφοβισμού (cyber bullying). Ο όρος cyber bullying αποδόθηκε πρώτα από τον Bill Belsey και χρησιμοποιείται για να χαρακτηρίσει τις διάφορες μορφές ψυχολογικής κακοποίησης, οι οποίες συνδέονται με το συμβατικό εκβιασμό, μέσω του διαδικτύου ή παρεμφερή τεχνολογία, με σκοπό τη σκόπιμη ζημιά ενός ατόμου ή μιας ομάδας.

Ο διαδικτυακός εκφοβισμός περιλαμβάνει μεταξύ άλλων τον εξευτελισμό ενός προσώπου μέσω Internet. Συνεχή αποστολή μηνυμάτων άσεμνου περιεχομένου μέσω Internet. Εξευτελισμό παιδιού ή εφήβου με τη δημιουργία ενός προφίλ ή μπλογκ, το οποίο περιλαμβάνει σκόπιμα λανθασμένο και εξευτελιστικό περιεχόμενο. Εξαιρετικό ενδιαφέρον παρουσιάζει η σχετική έρευνα «EU kids Online» που πραγματοποιήθηκε σε πανευρωπαϊκό επίπεδο σε τυχαίο δείγμα 25.100 παιδιών, ηλικίας 9-16 ετών.

Σύμφωνα με αυτήν, το 93% των παιδιών, από 9-16 ετών, κάνει σχεδόν καθημερινή χρήση του διαδικτύου, το 85% των ανηλίκων 15-16 ετών έχει προφίλ σε ιστοσελίδα κοινωνικής δικτύωσης. 41% των παιδιών που συμμετείχαν στην έρευνα είχε κάποια εμπειρία στις κατηγορίες εκφοβισμού, εξύβρισης, πορνογραφικού υλικού ή σεξουαλικών μηνυμάτων (sexting). 37% ήταν θύμα εκφοβισμού πολύ συχνά, 20% σε καθημερινή βάση. 54% από αυτούς που χρησιμοποιούν το facebook δήλωσαν πως ήταν θύματα εκφοβισμού.

Πώς να ξεχωρίσετε τον εκφοβισμό από το πείραγμα

Αυτό που διαχωρίζει το σχολικό εκφοβισμό από το απλό πείραγμα είναι η ένταση, η διάρκεια και η επανάληψη μιας κατάστασης και κυρίως η ανισορροπία δύναμης μεταξύ των εμπλεκόμενων μερών. Με αλλά λόγια, στο σχολικό εκφοβισμό το παιδί «θύτης», δηλαδή το παιδί που εκφοβίζει, υπερέχει σωματικά από το παιδί που εκφοβίζεται, δηλαδή το παιδί «θύμα» ή αλλιώς το παιδί «στόχο» (target).

Αντιθέτως, όταν για παράδειγμα δυο παιδιά της ίδιας ισχύος έχουν «πιαστεί στα χέρια», αυτό το περιστατικό δεν μπορεί να χαρακτηριστεί ως σχολικός εκφοβισμός. Επίσης, ο μαθητής που εκφοβίζεται μπορεί να είναι συχνά μικρότερης ηλικίας και δεν έχει προκαλέσει τον μαθητή-θύτη.

Οι επιπτώσεις του σχολικού εκφοβισμού είναι ποικίλες, σοβαρές και μακροχρόνιες και αφορούν τα παιδιά που θυματοποιούνται (κατάθλιψη, τάσεις αυτοκτονίας, προβλήματα υγείας, μείωση σχολικής απόδοσης) αλλά και τα παιδιά θύτες (αυξημένες πιθανότητες κατάχρησης αλκοόλ και άλλων ναρκωτικών, προβλήματα με το νόμο), καθώς επίσης και τα παιδιά παρατηρητές. Η τελευταία κατηγορία αναφέρεται στους μαθητές οι οποίοι παραμένουν αμέτοχοι χωρίς να υποστηρίζουν ή να προστατεύουν μία από τις δύο πλευρές.