Χ. Κίσινγκερ: Κληρίδης ή διπλή ένωση – 46 χρόνια από την τουρκική εισβολή στην Κύπρο

Πολλά έχουν γραφτεί για την τουρκική εισβολή στην Κύπρο.

Παρά τις διαφορετικές εκτιμήσεις και απόψεις, το μόνο στο οποίο σχεδόν όλοι συμφωνούν είναι το ότι την αφορμή την έδωσε το πραξικόπημα της 15ης Ιουλίου 1974.

Όσοι διαφωνούν ή έχουν διαφορετική άποψη, συνήθως προτάσσουν το ότι εφόσον η Τουρκία προετοιμαζόταν για χρόνια για εισβολή, κάποια στιγμή θα την έκανε.

«Ξεχνούν» όμως ένα βασικό σημείο. Η Τουρκία δεν τα κατάφερε να κάνει εισβολή το 1964, αλλά περιορίστηκε εξ ανάγκης στο βομβαρδισμό της Τηλλυρίας.

Ούτε το 1967 έκανε εισβολή, όταν έγιναν τα γεγονότα της Κοφίνου.

Και στις δύο περιπτώσεις πλήττονταν Τ/κύπριοι, άρα μπορούσε να το χρησιμοποιήσει αυτό και να επικαλεστεί τη σωτηρία των Τ/κυπρίων. Όμως δεν το έκανε.

Και δεν το έκανε διότι δεν είχε το νομικό εκείνο στοιχείο που να της επέτρεπε να το πράξει. Γι’ αυτό και την εμπόδισαν οι μεγάλες δυνάμεις να παρέμβει στις περιπτώσεις που αναφέραμε.

Το 1974 τα πράγματα ήταν διαφορετικά. Η επέμβαση της Ελλάδας, το πραξικόπημα που ανέτρεπε τον νόμιμο Πρόεδρο κάτω από το σύνθημα της Ένωσης τής έδινε το πρόσχημα. Και χρησιμοποίησε το σημείο 4 της συνθήκης εγγύησης για την επέμβασή της στην Κύπρο.

 

Ο ρόλος των ΗΠΑ και του Κίσινγκερ

Στις μέρες μας κάποιοι που επιχειρούν να επανατοποθετήσουν τα ιστορικά πράγματα επιχειρούν να περάσουν την άποψη ότι οι ΗΠΑ και ο τότε Υπουργός Εξωτερικών, Χένρι Κίσινγκερ, δεν είχαν άμεση σχέση με όσα έγιναν.

Κάποιοι άλλοι μιλάνε για τις άριστες σχέσεις του Μακαρίου με τον Αμερικανό ΥΠΕΞ, ενώ όποτε βολεύει θυμίζουν ότι ο Μακάριος ήταν κόκκινο πανί για τον Κίσινγκερ, ο οποίος τον χαρακτήριζε ως τον Κάστρο της Μεσογείου.

Μόνο που και πάλι «ξεχνούν» ότι ο ειδικός απεσταλμένος των ΗΠΑ για το Κυπριακό, Ρίτσαρντ Χόλμπρουκ, λίγο πριν το θάνατό του είχε ζητήσει συγγνώμη για το ρόλο της χώρας του στο Κυπριακό. Κι ασφαλώς η δήλωση αυτή δεν έγινε χωρίς λόγο.

Ο σύμβουλος του Αμερικανού Υπουργού, Χέλμουτ Σόνερφελντ, δήλωνε στην εκπομπή «Ανοικτοί Φάκελοι» του Αλέξη Παπαχελά τα εξής ενδιαφέροντα:

«Ο Κίσινγκερ δεν έτρεφε συμπάθεια προς τον Μακάριο. Είχε τις συναλλαγές του με κομουνιστικές χώρες. (…) Τώρα, εάν τον κατέτασσε στην ιστορία του Κάστρο δεν το γνωρίζω».

Είναι πάντως σημαντικό το ότι ο Κίσινγκερ όταν πληροφορήθηκε τον (πιθανό) θάνατο του Μακαρίου (στο πραξικόπημα) δεν εξέφρασε τη θλίψη του.

 

Τα τηλεγραφήματα

Η έρευνα στα Αρχεία της CIA και του Στέιτ Ντιπάρτμεντ έφερε στο φως αρκετά στοιχεία.

Κάποια από αυτά, όπως μερικά τηλεγραφήματα, είναι αρκούντως διαφωτιστικά για το ρόλο των ΗΠΑ.

Το πρώτο είναι το τηλεγράφημα του Αμερικανού πρεσβευτή στην Άγκυρα που καταγράφει τις συζητήσεις που είχε με τον Πρωθυπουργό Ετζεβίτ και ενημερώνει για το περιεχόμενό τους την Ουάσινγκτον στις 17 Ιουλίου την προπαραμονή της εισβολής.

Αυτό το τηλεγράφημα έχει ως τίτλο «Πραξικόπημα Κύπρου. Συνάντηση Πρέσβη-(Τούρκου) Πρωθυπουργού, Προς Υπουργό από Πρέσβη Ref State 154148».

Ο πρέσβης αναφέρει ότι είχε 80λεπτη συνάντηση με Ετζεβίτ στις 17 Ιουλίου και σε αυτήν ο Πρωθυπουργός της Τουρκίας αναφέρθηκε στην κατάσταση που δημιουργήθηκε στην Κύπρο μετά το πραξικόπημα λέγοντας μεταξύ άλλων ότι «η τουρκική κυβέρνηση δεν φοβάται κίνηση για de jure Ένωση στο άμεσο μέλλον. Αντίθετα, οι Τούρκοι πιστεύουν ότι η Αθήνα θα διατηρήσει το μύθο του διαχωρισμού, καθώς αυτό θα επιτρέψει στην ελληνική κυβέρνηση να έχει δύο ψήφους στα ΗΕ, ενώ έχει το ένα πόδι στο στρατόπεδο του ΝΑΤΟ και ένα άλλο στον μη ευθυγραμμισμένο κόσμο».

«Η τουρκική κυβέρνηση δεν το αποδέχεται αυτό ως εσωτερικό κυπριακό πρόβλημα. Αντίθετα, πρόκειται για διεθνές ζήτημα που αφορά παραβίαση μιας συμφωνίας στην οποία η Τουρκία είναι συμβαλλόμενο μέρος και εγγυητής».

Ο Ετζεβίτ επικαλέστηκε τη δεινή θέση των Τ/κυπρίων και πρόσθεσε ότι «εάν δεν δημιουργηθεί αποδεκτή κατάσταση, η Τουρκία θα πρέπει να παρέμβει άμεσα με τη στρατιωτική δύναμη στο νησί».

Και πρόσθεσε: «Εάν απαιτείται παρέμβαση, θα είναι “πιο αιματηρή” όσο περισσότερο αναβάλλεται. Επομένως η τουρκική κυβέρνηση δεν είναι προετοιμασμένη να καθυστερήσει την παρέμβαση πέρα από “λίγες ημέρες”».

Ο Τούρκος Πρωθυπουργός τόνιζε στους συνομιλητές του ότι η θέση της χώρας του είναι ότι πρέπει να τερματιστεί η συνεργασία Ελλάδας και Τουρκίας στο ΝΑΤΟ και ότι «η τουρκική κυβέρνηση επιδιώκει να συνεργαστεί στενά με τους Βρετανούς ως “συν-εγγυητές” σε αυτή την κατάσταση».

Οι στόχοι της Άγκυρας

Σύμφωνα με το τηλεγράφημα, ο Μπουλέντ Ετζεβίτ καθόρισε στη συνάντηση και τους στόχους της χώρας του:

«A. Ο Πρωθυπουργός είπε ότι ο βασικός στόχος της τουρκικής κυβέρνησης είναι η αποκατάσταση της συνταγματικής κυβέρνησης της Κύπρου. Με αυτό, εννοεί επιστροφή του Μακάριου στη θέση του επικεφαλής της κυβέρνησης, ή αν αυτό δεν είναι εφικτό, ότι ο διάδοχος του Μακάριου πρέπει να αναδυθεί μέσω των από πριν καθιερωμένων συνταγματικών διαδικασιών.

B. Οι Έλληνες αξιωματικοί της Εθνικής Φρουράς της Κύπρου πρέπει να εγκαταλείψουν το νησί.

C. Ένας ασφαλής διάδρομος προς τη θάλασσα πρέπει να προβλεφθεί για την τουρκική κοινότητα».

 

Ανέφερε ακόμη ότι θα διερευνούσε κατά πόσον και οι Βρετανοί θα είχαν πρόθεση να παρέμβουν μέσω των στρατιωτικών βάσεών τους στην Κύπρο.

Διάδρομο προς τη θάλασσα για τους Τ/κύπριους

Συνοψίζοντας τις θέσεις του, ο Ετζεβίτ χαρακτήρισε απαράδεκτη την κατάσταση στην Κύπρο και ότι η τουρκική κυβέρνηση ελπίζει ότι το status quo ante μπορεί να αποκατασταθεί χωρίς τουρκική στρατιωτική παρέμβαση. «Αν αυτό δεν γίνει, η τουρκική κυβέρνηση έχει προετοιμασθεί να διεξάγει στρατιωτική παρέμβαση. Πιστεύει ότι αυτή θα είναι καλύτερο να γίνει μέσα σε λίγες ημέρες αντί να περιμένει εβδομάδες ή μήνες.

B. Εάν το νέο καθεστώς διατηρήσει τον έλεγχο του νησιού, η τουρκική κυβέρνηση θα μπορούσε να είναι πρόθυμη να συγκρατήσει τη στρατιωτική παρέμβαση αν εγγυηθούν ένα διάδρομο προς τη θάλασσα στους Τούρκους κατοίκους της νήσου. Αυτό, σε συνδυασμό με τη σαφή τουρκική στρατιωτική υπεροχή στην περιοχή, θα έδινε στην τουρκική κυβέρνηση τη διαβεβαίωση ότι θα μπορούσε να διασώσει τον τουρκικό πληθυσμό αν αυτό ήταν απαραίτητο».

Οι Αμερικανοί συναινούν στην εισβολή

Το δεύτερο έγγραφο είναι η καταγεγραμμένη συνάντηση του Υπουργού Εξωτερικών, Χένρι Κίσινγκερ, με τον Υπουργό Άμυνας, Τζιμ Σλέσιτζερ, τη 19η Ιουλίου, όπου αποδεικνύεται ότι οι Αμερικανοί είχαν πλέον συμβιβασθεί με την ιδέα της προετοιμαζόμενης τουρκικής εισβολής και απλώς αναζητούσαν τρόπους διαχείρισης της επόμενης ημέρας.

Ο Κίσινγκερ ρωτά τον Σλέσιτζερ αν γνωρίζει τις μεθόδους που οι Τούρκοι του ζητούν να μεταβιβάσει στους Έλληνες σχετικά με το να μην πυροβολούν και ο Σλέσιτζερ απαντά «προσγειώνονται».

Ο Κίσινγκερ λέει ότι οι Τούρκοι δεν θα ανοίξουν πυρ αν δεν δεχθούν πυρά από τους Έλληνες και πιστεύει ότι με αυτό τον τρόπο θα τους πείσουν (τους Έλληνες) ότι ο καλύτερος τρόπος επίλυσης της επιστροφής στη συνταγματική τάξη είναι οι συνομιλίες.

 

Ξεφορτώθηκαν τον Μακάριο, προτείνουν Κληρίδη

Ο Αμερικανός ΥΠΕΞ αναφέρει στον συνομιλητή του ότι θα προτείνει τον Κληρίδη ως λύση:

«Κ.: Και ότι προτείνουμε τη λύση Κληρίδη υπό αυτές τις συνθήκες. Αυτό σημαίνει ότι έχουν ξεφορτωθεί τον Μακάριο και θα πρέπει να εγκαταλείψουν τον Σαμψών. Και θα στείλουμε τον Σίσκο πίσω από την Άγκυρα. Τώρα δεν νομίζουμε ότι αυτό θα ‘‘πετάξει’’ πραγματικά, αλλά τουλάχιστον είναι μια λεπτή κλωστή».

Ο Σλέσιτζερ λέει ότι οι Τούρκοι δεν θα συμβιβαστούν αν δεν πάρουν ένα κομμάτι του νησιού, με τον Κίσινγκερ να υποβάλλει ότι οι Τούρκοι «έχουν δηλώσει ότι είναι πρόθυμοι να σταθεροποιήσουν τις δυνάμεις τους και ότι είναι πρόθυμοι να διατηρήσουν την υπάρχουσα δομή και θα δεχτούν οποιονδήποτε Πρόεδρο εκτός από τον Σαμψών».

 

Κληρίδης ή διπλή ένωση

Ο επικεφαλής της αμερικανικής διπλωματίας προσθέτει ότι αν οι Τούρκοι απαιτούν μέρος του νησιού, τότε θα πρέπει να εργαστεί για διπλή Ένωση!

«Αν οι Τούρκοι θέλουν ένα κομμάτι του νησιού τότε, κατά τη γνώμη μου, πρέπει να εργαστούμε για τη διπλή Ένωση και να δώσουμε στους Έλληνες το άλλο μέρος του νησιού, οπότε η άποψή μου είναι ότι υπάρχουν τώρα δύο πιθανά αποτελέσματα. Είτε διπλή Ένωση ή ο Κληρίδης».

Ο Σλέσιτζερ προτείνει αναμονή για να δουν τις εξελίξεις και τις συνθήκες που θα διαμορφωθούν και ο Κίσινγκερ συμφωνεί απόλυτα.

Οι δύο άνδρες συνομιλούν στη συνέχεια για το αν θα πρέπει να μετακινήσουν Αμερικανούς πολίτες από την Κύπρο και λένε ότι θα αναμένουν και πάλι τις εξελίξεις.

Συμφωνούν επίσης ότι θα πρέπει να κρατήσουν χαμηλό προφίλ, για να κλείσουν τη συνομιλία τους με τον Κίσινγκερ να επαναλαμβάνει: «Έτσι θα εργαστούμε είτε για τη διπλή Ένωση είτε για τον Κληρίδη, και όποιο από τα δυο βγει».

Η συνέχεια είναι γνωστή. Παραιτούνται η χούντα στην Ελλάδα και Νίκος Σαμψών στην Κύπρο και αναλαμβάνει ως προεδρεύων (και κάποτε ως Πρόεδρος) ο Γλαύκος Κληρίδης.

 

ΛΕΖΑΝΤΕΣ

 

3. Το τηλεγράφημα για τη συνομιλία του πρέσβη των ΗΠΑ στην Άγκυρα με τον Μπ. Ετζεβίτ.

4. Το έγγραφο στο οποίο ο Κίσινγκερ προτείνει τη λύση Κληρίδη ή διπλή Ένωση.