Χρήσιμα συμπεράσματα για την επόμενη μέρα

Του Στέφανου Στεφάνου*

Η πανδημία του κορονοϊού και η κρίση που προκάλεσε στη δημόσια υγεία, αλλά και σε άλλες πτυχές της οικονομικής και κοινωνικής δραστηριότητας, έχει αναδείξει μερικά πολύ σημαντικά συμπεράσματα για την πολιτική πράξη στην επόμενη μέρα της πανδημίας.

Το πρώτο συμπέρασμα σχετίζεται με τον καθοριστικό ρόλο και την καταλυτική παρέμβαση του κράτους στην κοινωνική και οικονομική σφαίρα. Για να αντιμετωπιστεί η υγειονομική και η οικονομική κρίση, δεξιές κυβερνήσεις -και η ίδια η ΕΕ- υποχρεώθηκαν να αναθεωρήσουν τον πυρήνα των νεοφιλελεύθερων κοινωνικο-οικονομικών πολιτικών τους, τουλάχιστον για την περίοδο της πανδημίας. Η ΕΕ χαλάρωσε το πλαίσιο της δημοσιονομικής πολιτικής της. Κυβερνήσεις κρατών-μελών της ΕΕ επιστράτευσαν το κράτος για να σώσουν τα εθνικά συστήματα υγείας, τα οποία τα προηγούμενα σαράντα και πλέον χρόνια έχουν δεινοπαθήσει από τη δραματική μείωση των κρατικών επενδύσεων στον τομέα της δημόσιας υγείας. Τα δημόσια νοσηλευτήρια έγιναν οι βασικοί πυρήνες αντιμετώπισης της υγειονομικής κρίσης, το ιατρικό και παραϊατρικό προσωπικό από αποδιοπομπαίος τράγος των ελλείψεων και των προβλημάτων στα συστήματα δημόσιας υγείας μετατράπηκαν σε ήρωες. Έτσι έγινε στην ΕΕ, έτσι έγινε και στην Κύπρο.

Κατά τον ίδιο τρόπο, κυβερνήσεις επιστράτευσαν το κράτος για να στηρίξουν σημαντικούς κλάδους και εταιρείες για την εθνική οικονομία (π.χ. η Γερμανία στήριξε τη Lufthansa για να μη χρεοκοπήσει, όπως έκανε η Ιταλία με την Alitalia, αλλά και η Γαλλία που αναζητεί τρόπους στήριξης της Renault. Γερμανία και Ιταλία προφανώς αναγνωρίζουν τη σημασία της ύπαρξης εθνικού αερομεταφορέα, σε αντίθεση με την κυβέρνηση Αναστασιάδη-Συναγερμού, η οποία στοχευμένα έκλεισε τις Κυπριακές Αερογραμμές για να εξυπηρετήσει συγκεκριμένα ιδιωτικά συμφέροντα).

Το κράτος επιστρατεύθηκε επίσης για να στηρίξει τις οικονομικά ευπαθείς ομάδες, τις οποίες η πανδημία έχει εκθέσει σε ακόμα μεγαλύτερους κινδύνους για την επιβίωσή τους. Η πανδημία αποκάλυψε τις μεγάλες τρύπες που προκάλεσαν στα συστήματα κοινωνικής πρόνοιας και προστασίας οι νεοφιλελεύθερες πολιτικές, οι οποίες περιόρισαν και συρρίκνωσαν το κοινωνικό κράτος. Αυτό είναι το δεύτερο βασικό συμπέρασμα που εξάγεται από τις εξελίξεις στον καιρό της πανδημίας.

Η επιστράτευση και η καθοριστική παρέμβαση του κράτους σε μεγάλο βαθμό έχει θρυμματίσει τον ιδεολογικό πυρήνα του νεοφιλελευθερισμού ότι η αγορά μπορεί να δώσει λύσεις σε όλα. Η καταφυγή στο κράτος για να αντιμετωπιστούν τα τεράστια προβλήματα αποτελεί έμμεση πλην όμως σαφή παραδοχή ότι η αγορά αδυνατεί να προστατεύσει τους πολίτες, την οικονομία και την κοινωνία, να δώσει διεξόδους και να διατηρήσει ανοικτή την προοπτική για το αύριο.

Αυτή η αλήθεια, η οποία αναδείχθηκε μέσα από την κρίση του κορονοϊού, θα αποκτήσει αξία αν οριστικά και διά παντός εγκαταλειφθούν οι νεοφιλελεύθερες πολιτικές, οι οποίες εκτόξευσαν τις κοινωνικές ανισότητες, υπέσκαψαν το κράτος πρόνοιας και θυσίασαν την κοινωνική αλληλεγγύη στο βωμό της μεγιστοποίησης του κέρδους. Δεν τρέφουμε ψευδαισθήσεις ότι οι θιασώτες του νεοφιλελευθερισμού θα αλλάξουν πολιτική και γραμμή. Μόλις νιώσουν ότι οι κίνδυνοι για το σύστημα έχουν παρέλθει, θα επιστρέψουν δριμύτεροι.

Τα διακυβεύματα θα είναι πολλά και αμείλιχτα. Ένα βασικό διακύβευμα θα είναι η υπεράσπιση και εμβάθυνση της δημοκρατίας και βασικών ανθρώπινων δικαιωμάτων, τα οποία με αφορμή την πανδημία και την έκτακτη ανάγκη έχουν περιοριστεί.

Ένα άλλο βασικό διακύβευμα είναι για τον κόσμο της εργασίας, ο οποίος θα κληθεί να αντιμετωπίσει την οικονομική κρίση. Αναμένεται επίσης η ένταση της προσπάθειας από το μεγάλο κεφάλαιο να αφαιρέσει δικαιώματα και κεκτημένα με την επίκληση της κρίσης.

Διακύβευμα θα αποτελέσει ξανά η διατήρηση και η περαιτέρω ενίσχυση του ρόλου του κράτους στην οικονομική και κοινωνική πολιτική. Αναμένεται ότι το μεγάλο κεφάλαιο, με τη συνεισφορά των νεοφιλελεύθερων κυβερνήσεων και κομμάτων, θα επιχειρήσουν να περιορίσουν το ρόλο του κράτους και να επιστρέψουν ξανά στη λογική ότι «οι αγορές και ο ιδιωτικός τομέας μπορούν καλύτερα». Τώρα όμως οι πολίτες από πρώτο χέρι γνωρίζουν -και θα πρέπει να θυμούνται- ότι η παρέμβαση του κράτους είναι απαραίτητη σε ζωτικούς και στρατηγικής σημασίας τομείς της κοινωνικής και οικονομικής δραστηριότητας,  για τη διασφάλιση του δημοσίου συμφέροντος και των συμφερόντων της κοινωνίας.

*Βουλευτής, εκπρόσωπος Τύπου ΑΚΕΛ