Διαταραχή ελλειμματικής… διαφώτισης

•Yπερβολικά ζωηρό και κακομαθημένο ή παιδί με Διαταραχή Ελλειμματικής Προσοχής- Υπερκινητικότητα;

Κινεί νευρικά χέρια και πόδια. Είναι ανήσυχο, υπερβολικά υπερκινητικό, διακόπτει και ενοχλεί. Μιλά και κινείται πολύ, δεν μπορεί να περιμένει τη σειρά του. Η προσοχή του, συνήθως, είναι ελλειμματική, η συμπεριφορά του ανάρμοστη με τις καταστάσεις. Δεν είναι λίγες οι φορές που αυτό το παιδί φέρει το στίγμα του… «ταραξία» της τάξης. Του «δύσκολου» παιδιού που θέλει τη σημασία των γύρω του, του παιδιού που δεν αφήνει τον εκπαιδευτικό να ολοκληρώσει το μάθημά του.

Αλλο όμως είναι το κακομαθημένο παιδί που απλά του αρέσει να ενοχλεί αφού μ’ αυτό τον τρόπο κεντρίζει το ενδιαφέρον κι άλλο το ζωηρό παιδί που πίσω από τη συμπεριφορά του κρύβεται μια διαταραχή που ονομάζεται ΔΕΠ-Υ. Κι αν η διάγνωση γίνεται καθυστερημένα- για πολλούς και διάφορους λόγους- το σίγουρο είναι ένα: To παιδί με Διαταραχή Ελλειμματικής Προσοχής-Υπερκινητικότητας είναι το μόνο που δεν φταίει για την «ελλειμματική» διαφώτιση γύρω απ’ αυτή τη διαταραχή. Είναι επίσης το μόνο που δεν ευθύνεται για το γεγονός ότι δεν έχει πρόσβαση στην έγκαιρη διάγνωση.

Της Μαρίνας Κουμάστα

Μια από τις συχνότερες διαταραχές της παιδικής και εφηβικής ηλικίας, η Διαταραχή Ελλειμματικής Προσοχής και Υπερκινητικότητας(ΔΕΠ-Υ) εμφανίζεται στο 5-8% του μαθητικού πληθυσμού, όμως, παρόλο που πρόκειται για μια τόσο συχνή κατάσταση, συνεχίζει να είναι ελάχιστα κατανοητή. Η αναγνώριση του προβλήματος συμπίπτει, στις περισσότερες περιπτώσεις, με την ένταξη στο δημοτικό, εξαιτίας των αυξημένων απαιτήσεων για προσοχή αλλά και συμμόρφωση στους κανόνες.

Ενα λάθος, το οποίο παρατηρείται συχνά όσον αφορά τα παιδιά με ΔΕΠ-Υ και κυρίως τα παιδιά μικρότερης ηλικίας, είναι η άποψη ότι πρόκειται απλά για υπερβολικά ζωηρά και κακομαθημένα παιδιά. Συχνά η λύση που δίνεται (από το σπίτι, το σχολείο, την κοινωνία) είναι ο αποκλεισμός τους. Το παιδί περιθωριοποιείται, αποξενώνεται και αυτό έχει σοβαρό αντίκτυπο στην εξέλιξη της ΔΕΠ-Υ. Η δε τιμωρία αποτελεί συνήθως το τρόπο με τον οποίο αντιμετωπίζονται αυτά τα παιδιά.

Η τιμωρία και ο αποκλεισμός, ωστόσο, δεν αποτελεί τη λύση του προβλήματος, σύμφωνα με την πρόεδρο του Συνδέσμου Στήριξης ΔΕΠ-Υ Κύπρου, Σούζαν Χρυσοστόμου. Μητέρα παιδιού με Διαταραχή Ελλειμματικής Προσοχής και άτομο το οποίο «έψαξε» τη ΔΕΠ-Υ, η κ. Χρυσοστόμου αναφέρεται στη σημαντικότητα της έγκαιρης διάγνωσης.

Δυστυχώς, αναφέρει, «παρατηρούμε περιπτώσεις όπου η διάγνωση γίνεται πολύ καθυστερημένα με αποτέλεσμα η διαταραχή να προκαλεί άλλα προβλήματα, όπως σχολική αποτυχία (πιθανή διακοπή του σχολείου), κατάθλιψη, διαταραχές συμπεριφοράς, αποτυχημένες διαπροσωπικές σχέσεις, αποτυχία στη δουλειά, ακόμα και χρήση ουσιών».

Οπως τονίζει η κ. Χρυσοστόμου, η ΔΕΠ-Υ δεν είναι λάθος κανενός και σίγουρα δεν συμβαίνει λόγω κακής ανατροφής. Αν και δεν μπορεί να θεραπευτεί με τα σωστή φαρμακευτική αγωγή και την κατάλληλη εκπαίδευση, μπορούν τα άτομα με ΔΕΠ-Υ να έχουν μια παραγωγική ζωή που να τους προσφέρει ικανοποίηση. «Ας μην ξεχνάμε», λέει, «ότι πρόκειται για μιαν από τις περισσότερο μελετημένες και τεκμηριωμένες νευροβιολογικές διαταραχές και αποτελεί τη συχνότερη παιδοψυχιατρική διάγνωση στη σχολική ηλικία».

Ενδεικτικά, αναφέρει ότι σε μια τάξη 25-30 μαθητών τα επιστημονικά δεδομένα υποστηρίζουν ότι δύο από αυτούς θα έχουν συμπτώματα ΔΕΠ-Υ. Ερωτηθείσα για το πώς το σχολείο και το εκπαιδευτικό σύστημα συμπεριφέρεται σ’ αυτά τα παιδιά, η κ. Χρυσοστόμου αναφέρει πως η Κύπρος πρέπει να κάνει μεγάλα άλματα μέχρι αυτά τα παιδιά να αντιμετωπίζονται όπως τους αρμόζει. Εγιναν, αναφέρει, κάποια βήματα ωστόσο «έχουμε δρόμο ακόμη…».

170 παιδιά με ΔΕΠ-Υ στα δημοτικά

Από το Υπουργείο Παιδείας ωστόσο, η κ. Σοφία Κυρανίδου αναφέρει ότι υπάρχουν προγράμματα για το ΔΕΠ-Υ αλλά και για άλλες διαταραχές που εφαρμόζονται στα σχολεία.

Σύμφωνα με τα δεδομένα που κατέχει στο παρόν στάδιο η Διεύθυνση Δημοτικής Εκπαίδευσης, στα δημόσια σχολεία παγκύπρια φοιτούν 171 παιδιά, τα οποία παρουσιάζουν ΔΕΠ-Υ. Σημειώνεται ότι ο συγκεκριμένος αριθμός αφορά μόνο στα περιστατικά τα οποία έχουν παραπεμφθεί και αξιολογηθεί από την Επαρχιακή Επιτροπή Ειδικής Αγωγής και Εκπαίδευσης και τα οποία φέρουν επίσημη διάγνωση.

Οπως σημειώνει η κ. Κυρανίδου, σε περίπτωση που ο εκπαιδευτικός διαπιστώσει ότι ένα παιδί δεν ανταποκρίνεται στη μαθησιακή διαδικασία και παρουσιάζει δυσκολίες σε διάφορους τομείς που δεν οφείλονται σε αναπηρίες (σωματικές, νοητικές, αισθητηριακές), εξελικτικές διαταραχές φάσματος αυτισμού, ψυχικές διαταραχές και γλωσσικές διαταραχές, θα πρέπει να ακολουθήσει τη νέα διαδικασία παρέμβασης, προτού το παραπέμψει στον εκπαιδευτικό ψυχολόγο για επίσημη αξιολόγηση. Η νέα διαδικασία παρέμβασης, η οποία υιοθετήθηκε από την αρχή της τρέχουσας σχολικής χρονιάς, έχει ως στόχο να βοηθήσει τους εκπαιδευτικούς να στηρίξουν τα παιδιά που παρουσιάζουν δυσκολίες μάθησης και χρήζουν βοήθειας, στο χώρο του σχολείου σε συνεργασία πάντα με τους γονείς.

Σε περίπτωση που οι προσπάθειες για στήριξη του παιδιού μέσα στη σχολική μονάδα για επίλυση των προβλημάτων του δεν έχουν το αναμενόμενο αποτέλεσμα ή σε περίπτωση που είναι απαραίτητη, εξαρχής, η εμπλοκή εκπαιδευτικού ψυχολόγου, το σχολείο μπορεί να απευθυνθεί στον ειδικό. Στη δε περίπτωση που κριθεί ότι οι δυσκολίες του παιδιού, παρά την παρέμβαση και στήριξη που έχει δεχτεί, δεν έχουν ξεπεραστεί, ο εκπαιδευτικός ψυχολόγος παραπέμπει το παιδί στην Επαρχιακή Επιτροπή Ειδικής Αγωγής και Εκπαίδευσης (ΕΕΕΑΕ) για περαιτέρω διερεύνηση. Η ΕΕΕΑΕ, ως το αρμόδιο όργανο, αποφασίζει για την ομάδα των ειδικών που πρέπει να αξιολογήσει το παιδί. Οταν συμπληρωθεί ο φάκελος του παιδιού με τις απαραίτητες αξιολογήσεις και δείγματα εργασιών του, η ΕΕΕΑΕ σε νέα συνεδρία της αποφασίζει για τον τρόπο στήριξής του και κατά πόσο θα πρέπει να λαμβάνει ειδική εκπαίδευση ή/και λογοθεραπεία.

Η γνώμη της ειδικού για τη θεραπεία

Υπάρχει θεραπευτική αγωγή για την ΔΕΠ-Υ; Kαι αν ναι, η θεραπεία θα πρέπει να λαμβάνεται εφ’ όρου ζωής; H παιδοψυχίατρος, Δήμητρα Διορίτου, απαντά σε ερωτήματα που βασανίζουν κυρίως τους γονείς παιδιών με τη διαταραχή, τονίζοντας αρχικά ότι ο χειρισμός της κάθε περίπτωσης είναι ιδιαίτερος και θα πρέπει να είναι προσαρμοσμένος ανάλογα με τις δυσκολίες και τις ανάγκες κάθε παιδιού.

Το αν ένα παιδί πρέπει να λαμβάνει ή όχι φαρμακευτική αγωγή, είναι δύσκολο να απαντηθεί- παρά το γεγονός ότι η αγωγή με φάρμακα είναι ένας από τους πιο αποτελεσματικούς τρόπους που υπάρχουν σήμερα προς την αντιμετώπιση των συμπτωμάτων, αναφέρει η δρ. Διορίτου και προσθέτει πως η επιλογή του τρόπου παρέμβασης εξαρτάται από το χρόνο που αποτείνονται οι γονείς στον ειδικό για βοήθεια, την ηλικία του παιδιού, τη σοβαρότητα των συμπτωμάτων και την επίδρασή τους στην καθημερινότητα του παιδιού (σχολείο, σπίτι, κοινωνικές σχέσεις), το αν έχουν ήδη δοκιμαστεί κάποιες παρεμβάσεις στην πορεία και τι αποτέλεσμα είχαν, τη συνύπαρξη ή όχι κάποιων συνοδών καταστάσεων (π.χ. Εναντιωτική Προκλητική Διαταραχή, Διαταραχή Διαγωγής, Αγχώδεις ή Καταθλιπτικές Διαταραχές) και φυσικά την ίδια την επιθυμία καθώς και τη δυνατότητα για συνεργασία των γονέων και του ίδιου του παιδιού. Από επιστημονικής άποψης πάντως η φαρμακευτική αγωγή βοηθά στο να:

•μπορέσουν να λειτουργήσουν ικανοποιητικά οι υπόλοιπες θεραπευτικές  παρεμβάσεις

•μειωθεί σημαντικά η αρνητική επίδραση των συμπτωμάτων πάνω στη σχολική απόδοση, κοινωνικές σχέσεις και τους άλλους τομείς της καθημερινότητας του παιδιού

•προληφθεί η εμφάνιση άλλων διαταραχών που συχνά συνυπάρχουν ή ακολουθούν τη ΔΕΠ-Υ. Τέτοιες διαταραχές μπορεί να  είναι η Εναντιωτική Προκλητική Διαταραχή, η Διαταραχή Διαγωγής,  η Κατάθλιψη, οι Αγχώδεις Διαταραχές.

Η ΔΕΠ-Υ

•Ο όρος «διαταραχή ελλειμματικής προσοχής/υπερκινητικότητα» αναφέρεται σε παιδιά και ενήλικες, που αντιμετωπίζουν σοβαρές συμπεριφορικές και γνωστικές δυσκολίες σε σημαντικούς τομείς της ζωής τους, όπως στις διαπροσωπικές σχέσεις, στο σχολείο, στην εργασία και στην οικογένεια, εξαιτίας υπερβολικής κινητικής δραστηριότητας και προβλημάτων στον έλεγχο της προσοχής και των παρορμήσεων.

•Η ΔΕΠ-Υ επηρεάζει ένα στα τέσσερα αγόρια και ένα στα εννέα κορίτσια. Οι ειδικοί πιστεύουν πως πολλά κορίτσια με ΔEΠ-Υ δεν διαγιγνώσκονται ποτέ.

•Tα συμπτώματα συνεχίζουν μέχρι την εφηβεία στο 50-80% των μαθητών με ΔEΠ-Υ. Πολλοί από αυτούς, γύρω στο 30-50%, θα συνεχίσουν να«κουβαλούν» τη διαταραχή και ως ενήλικες.

•Εχει υπολογισθεί πως το 3% με 5% του σχολικού πληθυσμού έχει ΔEΠ-Υ.

Φάρμακο η… αγάπη και η αγκαλιά 

Μπορεί να είναι παρορμητικά, ζωηρά, «ταραξίες». Αυτό το οποίο τους ηρεμεί είναι μια αγκαλιά. Η αγάπη και η υποστήριξη των γονιών τους. Σύμφωνα με την Πρόεδρο του Συνδέσμου Στήριξης ΔΕΠ-Υ, οι γονείς θα πρέπει να αναγνωρίζουν τις δυσκολίες που βιώνει το παιδί τους σε καθημερινή βάση και να εκφράζουν την αγάπη τους συνεχώς. Το παιδί με ΔΕΠ-Υ πρέπει να νιώθει την αγάπη, τη φροντίδα των γονιών του. Πρέπει να ξέρει ότι οι γονείς του είναι δίπλα του, ότι τα μάτια του περιβάλλοντός του δεν το βλέπουν ως το… «ελλειμματικό» πλασματάκι που δημιουργεί προβλήματα.

Τι μπορεί να υποδηλώσει τη διαταραχή

1. Απροσεξία
Το παιδί:
• δυσκολεύεται να διατηρήσει την προσοχή του,
• χάνει τη συγκέντρωσή του εύκολα από άσχετα ερεθίσματα,
• δυσκολεύεται να εστιάσει στις λεπτομέρειες και κατά συνέπεια κάνει συχνά λάθη απροσεξίας
• σπάνια τηρεί σωστά τις οδηγίες, ξεχνά ή χάνει τα προσωπικά του αντικείμενα και είναι γενικά ανοργάνωτo

2. Υπερκινητικότητα
Tο παιδί:
• κινείται όλη την ώρα, άσκοπα και υπερβολικά για την ηλικία του
• τρέχει, σκαρφαλώνει ή σηκώνεται από το θρανίο όταν δεν του επιτρέπεται
• συχνά είναι ανήσυχο και όταν κάθεται στο θρανίο, καθώς κουνά συνεχώς χέρια και πόδια, κοιτά συνέχεια γύρω του και ενοχλεί τους άλλους

3. Παρορμητικότητα
Tο παιδί :
• συχνά δυσκολεύεται να περιμένει στη σειρά του
• ενεργεί πριν σκεφτεί, ενώ απαντάει πριν ακούσει όλη την ερώτηση
• διακόπτει συνεχώς και παρεμβαίνει στο παιχνίδι των άλλων, ενώ εξαιτίας της παρορμητικοτητάς του, δυκολεύεται να ακολουθήσει τους κανόνες.

«Τελικά, είναι παιδί με ΔΕΠ-Υ…»

Ο Α. από το νηπιαγωγείο μέχρι πολύ πρόσφατα-στη δευτέρα δημοτικού πλέον το παιδί- ήταν ο «άτακτος» του σχολείου. Το ζωηρό παιδί που κανένας δεν μπορούσε να «κουμαντάρει», που οι συμμαθητές του τον φοβόντουσαν και τον περιθωριοποιούσαν.

Η ΔΕΠ-Υ ήρθε στη ζωή αυτής της οικογένειας ως κεραυνός εν αιθρία. Η μητέρα δεν γνώριζε τι εστί αυτή η διαταραχή. Ούτε, όπως ομολογεί, κατανόησε όλα αυτά τα επιστημονικά τα οποία της ανέφεραν οι ειδικοί. Δεν είναι τίποτα το σοβαρό, λέει η ίδια και παρουσιάζεται κάπως διστακτική για τη θεραπευτική αγωγή την οποία προτείνουν στο παιδί της.

Βέβαια, αναφέρει, εάν και ο Παιδονευρολόγος κρίνει ότι επιβάλλεται φαρμακευτική αγωγή, τότε ο Α. θα παίρνει το χαπάκι του το οποίο ενδέχεται να περιορίσει τα συμπτώματα που παρουσιάζει σήμερα. «Από το νηπιαγωγείο βρίσκομαι καθημερινά στα σχολεία… Ο Α. δεν κάθεται φρόνιμος, ο Α. φεύγει από την τάξη, ο Α. διακόπτει τη δασκάλα, τους συμμαθητές του…», μου έλεγαν. «Θύμωνα μαζί του, τον έβαζα τιμωρία και του ζητούσα να σκεφτεί όλα όσα κάνει. Του επέβαλλα να βελτιώσει τη συμπεριφορά του και πάντα μου έλεγε ότι δεν θέλει να είναι ο “κακός” της τάξης. Ο,τι δεν θέλει να φεύγει από την τάξη ή ότι φεύγει γιατί χρειάζεται λίγο αέρα…».

Η διάγνωση της ΔΕΠΥ ήρθε πριν λίγους μήνες όταν το παιδί εξετάστηκε από Παιδοψυχίατρο, μέσω του σχολείου. Η ομάδα αποφάσισε όπως το παιδί εξεταστεί και από Παιδονευρολόγο με το ραντεβού να έχει καθοριστεί σε… τέσσερις μήνες!

Μέχρι τότε το παιδί αυτό δεν θα παίρνει κάποιο φάρμακο. Θα συνεχίσει όμως να πηγαίνει στο σχολείο με μια συνοδό που την μοιράζεται με άλλο ένα παιδί, θα συνεχίσει- προφανώς- να είναι ο “ταραξίας” της τάξης και να τρέχει μόνος τα διαλείμματα. Κι ας μην φταίει που γεννήθηκε με αυτη τη διαταραχή…

Εν αναμονή του ραντεβού στον Παιδονευρολόγο η μητέρα του-έμαθε πλέον- πως δεν πρέπει να τον τιμωρεί. Οτι πρέπει να τον αντιμετωπίζει με αγάπη και κατανόηση. Γιατί δεν είναι κακομαθημένος ή ζωηρός. Είναι παιδί με ΔΕΠ-Υ…