Η διδασκαλία της Ιστορίας σε περιοχές με διένεξη

Η διδασκαλία της Ιστορίας πρέπει να παρέχει στους μαθητές τη δυνατότητα να ερευνήσουν το παρελθόν και τις εκδοχές με τρόπους που θα τους επιτρέπουν να αναπτύξουν την κατανόηση του περιεχομένου αλλά και την επιστημολογία

Τα παιδιά και οι νέοι έρχονται στην τάξη επηρεασμένοι από Ιστορία που αποκτήθηκε μέσα από την οικογένεια και το περιβάλλον. Οι εικόνες της Ιστορίας και αναπαράστασης του παρελθόντος είναι συνήθως συγκαλυμμένες με τις σύγχρονες στάσεις και πολιτικές

 

Της Άννας Μισιαούλη

Ο τρόπος με τον οποίο παρουσιάζονται πρόσφατες αλλά και παλαιότερες διενέξεις σε σχολικά προγράμματα, στα σχολικά εγχειρίδια, στην κοινωνία και η συλλογική παρουσίασή τους μπορεί να χαρακτηριστεί από τέσσερις προσεγγίσεις.

Στην πρώτη επιβάλλεται ένα μορατόριουμ και οποιαδήποτε αναφορά στο παρελθόν αποφεύγεται. Στη δεύτερη ακολουθείται μια επιλεκτική προσέγγιση, όπου οι εθνοτικές ή άλλες ομάδες τηρούν σιωπή για πτυχές που περιλαμβάνουν τις αδικοπραξίες της πλευράς τους, ή παρουσιάζουν με θετικό τρόπο την πλευρά τους, ή ακόμα διατηρούν στη μνήμη τη σύγκρουση, υιοθετώντας και επαναλαμβάνοντας μια αφήγηση μονόπλευρης θυματοποίησης της πλευράς τους. Ως αποτέλεσμα, οι δύο αυτές μέθοδοι δημιουργούν προσκόμματα στη μεταμόρφωση μιας σύγκρουσης με ειρηνικά μέσα και την καλλιέργεια της ιστορικής σκέψης.

Αυτές οι προσεγγίσεις θεωρούνται προβληματικές, σύμφωνα την ευρωπαϊκή ομάδα COST (European Cooperation in Science and Technology), που αποτελεί το μακροβιότερο πρόγραμμα σε διακρατικό πλαίσιο για τη συνεργασία στις επιστήμες και την τεχνολογία, με 40ετή δράση.

Η ομάδα COST και οι ερευνητές της, όπως άλλωστε και ερευνητές Κοινωνικής Ψυχολογίας, εκπονούν έρευνες σε διάφορους τομείς, που άμεσα ή έμμεσα πραγματεύονται τις αναπαραστάσεις του παρελθόντος και της προβληματικής που δημιουργείται στη διδασκαλία της Ιστορίας.

Σε πρόσφατη δημοσίευσή της παρουσιάζει τα αποτελέσματα έρευνας για τη διδασκαλία της Ιστορίας και τις επιπτώσεις των συγκρούσεων στην ιστορική σκέψη.

Πέραν των δύο πιο πάνω προσεγγίσεων, η COST κάνει αναφορά και σε άλλες δύο.

Η τρίτη στη σειρά επιχειρεί να ξεπεραστεί η σύγκρουση με μια απλοϊκή κατανόηση ενιαίας ειρηνικής αφήγησης συνύπαρξης, η οποία συχνά ακολουθεί ξεπερασμένες και μη ιστορικές αντιλήψεις ιδεαλιστικών ταυτοτήτων για την οικοδόμηση του έθνους.

Η τελευταία διεπιστημονική προσέγγιση της διδασκαλίας της Ιστορίας, από την άλλη, επιχειρεί μια κριτική κατανόηση του παρελθόντος του διχασμού μέσα από την καλλιέργεια ιστορικής σκέψης, ενσυναίσθησης, υπέρβασης των εθνοκεντρικών αφηγήσεων και προώθηση της πολυπρισματικότητας. Είναι αυτή που περιλαμβάνει μια προσέγγιση μεταμόρφωσης στη διδακτική της Ιστορίας, στην οποία βασίζονται και οι εισηγήσεις της COST.

Συγκεκριμένα, προτείνεται όπως οι διδακτικές πρακτικές βασίζονται σε εποικοδομητικές προσεγγίσεις που εδράζονται στην έρευνα για τη διδασκαλία της Ιστορίας. Αυτές οι προσεγγίσεις, όπως εξηγείται, αποσκοπούν πρωτίστως στην ανάπτυξη του ιστορικού γραμματισμού, εμπλουτισμένου με ευρήματα έρευνας στην Ιστορία μετά από συγκρούσεις και πρόσφατα ευρήματα έρευνας στην Κοινωνική Ψυχολογία και τη μελέτη των συγκρούσεων.

Σημειώνεται ότι η COST αντιλαμβάνεται τη διδασκαλία της Ιστορίας ως παράλληλη ανάπτυξη για την ουσιαστική γνώση (δηλαδή τι συνέβη στο παρελθόν, πώς και γιατί), την επιστημονική κατανόηση (δηλαδή πώς μαθαίνει κανείς για το παρελθόν) και την απόκτηση μιας «εργαλειοθήκης», όπως την ονομάζει η συγκεκριμένη επιστημονική ομάδα, κοινωνικών και ψυχολογικών θεωριών για τις συγκρούσεις και για τον τρόπο με τον οποίο σχετίζονται με την αναπαράσταση του παρελθόντος. Αυτή η εργαλειοθήκη εγείρει τον προβληματισμό σχετικά με τη διασύνδεση των αιτιών μεταξύ παρελθόντος και παρόντος στην ιστορική συνείδηση.

Όπως εξηγεί η COST, η συγκεκριμένη προσέγγιση επιτρέπει επίσης την καλύτερη κατανόηση της ιστορικής κουλτούρας, η οποία προκύπτει από τις αλληλεπιδράσεις μεταξύ της ακαδημαϊκής ιστορίας, της σχολικής ιστορίας και της δημόσιας ιστορίας. Γι’ αυτό το λόγο, όπως επισημαίνει, η διδασκαλία της Ιστορίας πρέπει να παρέχει στους μαθητές ευκαιρίες να διερευνήσουν το παρελθόν και τις διαφορετικές εκδοχές του με τρόπους που επιτρέπουν την κατανόηση τόσο του περιεχομένου όσο και της επιστημολογίας του τομέα της Ιστορίας.

Σημειώνει ότι προσεγγίσεις της διδασκαλίας της Ιστορίας, που βασίζονται στην εποικοδομητική έρευνα, συμβάλλουν στην ανάπτυξη της αντίληψης των μαθητών και των δεξιοτήτων τους όσον αφορά στο πώς σκέφτονται το παρελθόν και πώς ερμηνεύουν συγκεκριμένα γεγονότα και ζητήματα του παρελθόντος.

Οι εισηγήσεις για τη διδασκαλία της Ιστορίας

Ως συνέπεια της προσέγγισης που ακολούθησε η COST, σύμφωνα με την πιο πάνω περιγραφή, προτείνεται μεταξύ άλλων όπως οι εκπαιδευτικοί προκαλέσουν τις εδραιωμένες και αβάσιμες θέσεις, τους «μύθους» και όπως εκθέσουν την κατάχρηση της Ιστορίας.

Όπως εξηγεί, τα παιδιά και οι νέοι μπαίνουν στις τάξεις επηρεασμένοι από την ιστορία που βίωσε η οικογένεια και το κοινωνικό τους περιβάλλον. Οι ιστορικές εικόνες και αναπαραστάσεις του παρελθόντος συνήθως εμπερικλείουν σύγχρονες τάσεις, αλλά και την πολιτική. Έτσι μπορεί να εκφράζουν παρανοήσεις, να προβαίνουν σε αβάσιμους ισχυρισμούς σχετικά με τα ιστορικά γεγονότα ή να παραγνωρίζουν πτυχές του παρελθόντος που θεωρούνται «άβολες» για την κοινότητά τους.

Είναι ο ρόλος της διδασκαλίας της Ιστορίας και του εκπαιδευτικού να αμφισβητήσουν τις υποθέσεις και τους μύθους προβάλλοντας ιστορικά στοιχεία και λογικά επιχειρήματα, για να βοηθήσουν τους μαθητές να αναγνωρίσουν πότε η Ιστορία τυγχάνει κακής χρήσης για τη δυσφήμιση του «Άλλου».

Ταυτόχρονα, είναι αναγκαία η αποδόμηση των κυρίαρχων αφηγήσεων. Τα κοινά χαρακτηριστικά των κυρίαρχων αφηγήσεων χρειάζεται να συζητηθούν εκτενώς στην τάξη μέσα από μια συγκριτική προσέγγιση με διάφορες άλλες περιπτώσεις κοινωνιών σε σύγκρουση, ώστε να καταστεί δυνατό οι μαθητές να αντικατοπτρίσουν τις κυρίαρχες αφηγήσεις στη δική τους περίπτωση. Οι έννοιες της «συνέχειας», «των αυτόχθονων», της «νοσταλγίας», «της ρεαλιστικής απειλής», «της συμβολικής απειλής», της «οικοδόμησης του έθνους», της «προκατάληψης», της «δυσπιστίας», της «επαφής και σχέσης των ομάδων σε σύγκρουση» είναι αναγκαίο να συζητηθούν ξεχωριστά αλλά και συνολικά, ώστε να σχηματίσουν ένα συνεκτικό σύνολο με φόντο τη σύγκρουση και τη διαμόρφωση των αναπαραστάσεων του παρελθόντος.

Επιπρόσθετα, χρειάζεται να αναγνωριστεί η πολυπλοκότητα μέσα από συζητήσεις βασισμένες στη γνώση και ενίσχυση της αντιπαραβολής επιχειρημάτων.

 

Ευθύνη των εκπαιδευτικών

Συχνά, τονίζει η COST, η διδασκαλία της Ιστορίας απλοποιείται σε μια μόνο αφήγηση ή παρουσιάζοντας οπτικές του παρελθόντος και του διαχωρισμού που οδηγούν σε στερεότυπες απόψεις των πρωταγωνιστών και της ταυτότητας της ομάδας. Σε διαιρεμένες κοινωνίες υπάρχει η αναγκαιότητα να καταδειχθεί ότι η ιστορική γνώση είναι προβλέψιμη και παρενθετική. Είναι ευθύνη των εκπαιδευτικών, υπογραμμίζει, να εισαγάγουν τους μαθητές στο πλήρες φάσμα των γεγονότων του παρελθόντος, περιλαμβανομένων και εκείνων κατά τα οποία άνθρωποι ενήργησαν διαφορετικά από την πλειοψηφία στις κοινότητές τους και μπορούν να λειτουργήσουν ως ηθικά υποδείγματα, όπως για παράδειγμα για να σώσουν τις ζωές ανθρώπων από την άλλη κοινότητα.

Ταυτόχρονα, υπογραμμίζεται ότι οι εκπαιδευτικοί χρειάζεται να συμβάλουν στην ενίσχυση της ευαισθητοποίησης των μαθητών για το πώς το ίδιο τους το υπόβαθρο και η υποκειμενικότητά τους επηρεάζουν τον τρόπο με τον οποίο ερμηνεύουν το παρελθόν. Σε βαθιά διαιρεμένες κοινωνίες και σε περιβάλλοντα μετά από σύγκρουση, τα συναισθήματα μπορούν να επηρεάσουν τον τρόπο με τον οποίο τόσο οι μαθητές όσο και οι εκπαιδευτικοί αντιμετωπίζουν ευαίσθητες πτυχές του παρελθόντος, σημειώνεται. Ως εκ τούτου, θεωρείται σημαντικό να δοθεί στους μαθητές η ευκαιρία να εξερευνήσουν το δικό τους υπόβαθρο και την ταυτότητά τους και πώς θα μπορούσαν να διαμορφώσουν την ιστορική τους κατανόηση.

Επιπλέον, η COST υποδεικνύει την αναγκαιότητα κριτικής συζήτησης για το ρόλο που διαδραματίζουν τα Μέσα Ενημέρωσης και Επικοινωνίας σχετικά με επίκαιρα πολιτικά θέματα και εκδηλώσεις. Επισημαίνει ότι θεωρίες συνωμοσίας που κάνουν αναφορά στο παρελθόν και τη σύγκρουση χρειάζεται να συζητηθούν εκτεταμένα, ιδιαίτερα όσον αφορά στον τρόπο που παρουσιάζονται στο διαδίκτυο. Ρεπορτάζ, ακόμα και υποτιθέμενων «ανεξάρτητων» μέσων, συχνά είναι επηρεασμένα ακούσια ή και εκούσια από πολιτικά, οικονομικά και ιδεολογικά συμφέροντα των ιδιοκτητών ΜΜΕ, την κουλτούρα των ειδήσεων και των δημοσιογράφων.