Ένα από τα σοβαρά θέματα που συμβάλλουν στη διαιώνιση του διαχωρισμού των δύο κοινοτήτων στην Κύπρο είναι κι αυτό της εκπαίδευσης και ιδιαίτερα του μαθήματος της Ιστορίας.
Αυτό το αντιλαμβάνονται όλοι όσοι θέλουν να δουν πραγματικά την Κύπρο να επανενώνεται, αλλά οι κύκλοι του βαθέος κράτους και στις δύο πλευρές φαίνεται ότι δεν επιθυμούν να γίνει κάτι τέτοιο. Γι’ αυτό και εργαλειοποιούν το μάθημα της Ιστορίας και το χρησιμοποιούν ως μέσο προώθησης των ξεχωριστών αφηγημάτων για τη σύγχρονη ιστορία της Κύπρου.
Του Μιχάλη Μιχαήλ
Τα σημερινά σχολικά βιβλία Ιστορίας και στις δύο κοινότητες της Κύπρου εξακολουθούν να προβάλλουν ξεχωριστά αφηγήματα με εντελώς διαφορετική οπτική των γεγονότων, σε μια προσπάθεια να επιρρίψουν η μια στην άλλη την ευθύνη για όσα συνέβησαν στην Κύπρο, επεσήμανε ο φιλόλογος Γιάννος Σωκράτους, συγγραφέας μαζί με τον Τ/κύπριο Γκιουβέν Ουλουτάγ του βιβλίου με τίτλο «Διδάσκοντας διχαστική Ιστορία στη μοιρασμένη Κύπρο, Παθήματα και Μαθήματα». Όπως επεσήμανε, υπήρξε μια ανάπαυλα στην τ/κυπριακή κοινότητα με την ανάδειξη του Μ.Α. Ταλάτ στην ηγεσία των Τ/κυπρίων, όπου έγινε αλλαγή του περιεχομένου των βιβλίων Ιστορίας. Στόχος ήταν να λεχθεί η ιστορική αλήθεια και όχι το μέχρι τότε κυρίαρχο αφήγημα. Πριν από μερικές βδομάδες όμως, ο Υπουργός Παιδείας της Τουρκίας ανακοίνωσε σε συνέδριο στην Κερύνεια ότι τα βιβλία αυτά θα αποσυρθούν και θα επανέλθουν τα παλαιότερα βιβλία. Επεσήμανε επίσης ότι μέσα από τα βιβλία και των δύο πλευρών αλληλεπιδρούν οι δύο εθνικισμοί στην Κύπρο και διαμορφώνονται ανάλογα οι απόψεις των μαθητών.
Από την πλευρά του ο εκπαιδευτικός Λουκάς Περικλέους επεσήμανε ότι παραδοσιακά η διδασκαλία της Κύπρου στις δύο κοινότητες κυριαρχείται από εθνοκεντρικές προσεγγίσεις, οι οποίες επιδιώκουν την καλλιέργεια εθνικών ταυτοτήτων μέσα από τη μεταβίβαση μιας αφήγησης που δικαιολογεί την ύπαρξη αυτών των ταυτοτήτων και τη σημασία της προστασίας τους από τις επιβουλές του Άλλου. Σημείωσε ότι κατά καιρούς οι κυρίαρχες εθνοκεντρικές προσεγγίσεις αμφισβητούνται από μια κυπροκεντρική προσέγγιση, η οποία έχει υποστηρικτές και στις δύο κοινότητες και μέσω αυτής επιδιώκεται η καλλιέργεια μιας κυπριακής πολιτειακής ταυτότητας, κοινής για όλες τις κοινότητες του νησιού, βασισμένης σε μια αφήγηση που δίνει έμφαση στα κοινά ανάμεσα στις δύο μεγάλες κοινότητες και τη συμβίωση αιώνων. Ωστόσο, παρά τις προσπάθειες που γίνονται, οι παραδοσιακές εθνοκεντρικές προσεγγίσεις παραμένουν κυρίαρχες.
Απόκρυψη ιστορικών γεγονότων
Ο Γ. Σωκράτους επεσήμανε ότι το σύστημα εκπαίδευσης και στις δύο πλευρές, ιδιαίτερα στο μάθημα της Ιστορίας, αποκρύβει πραγματικά ιστορικά γεγονότα επειδή δεν βολεύουν το κυρίαρχο αφήγημα. Έφερε ως παράδειγμα στην ε/κυπριακή κοινότητα το ότι αποκρύβεται πως το αίτημα της Ένωσης δεν έγινε εύκολα αποδεκτό ούτε από την επίσημη Ελλάδα και όσον αφορά την τ/κυπριακή κοινότητα ότι η γραμμή της διχοτόμησης αποδείχθηκε καταστροφική για τον τόπο.
Παράλληλα, πρόσθεσε, και στις δύο πλευρές αποκρύβεται η ειρηνική συμβίωση των δύο κοινοτήτων, παρά τις κατά καιρούς έντονες περιόδους όπου υπήρξαν και συγκρούσεις μεταξύ τους, δίνοντας ως παράδειγμα τους κοινούς εργατικούς αγώνες. Είναι γι’ αυτό, υπέδειξε, που χρειάζεται η έρευνα να διεισδύσει σε διάφορα πεδία για να δώσει καινούργια γνώση και ενημέρωση.
Την ίδια ώρα, τα ε/κυπριακά βιβλία δεν αναφέρονται σε βιαιότητες Ε/κυπρίων εναντίον Τ/κυπρίων, όπως ήταν οι εξαφανίσεις Τ/κυπρίων πολιτών και οι δολοφονίες στην Τόχνη, την Αλόα, το Σανταλάρη και τη Μαράθα, ενώ τα τ/κυπριακά βιβλία δεν αναφέρονται στις αντίστοιχες βιαιοπραγίες, όπως π.χ. στις καταστροφές ε/κυπριακών περιουσιών το 1958 και στη δολοφονία Ε/κυπρίων στον Κοντεμένο κι άλλα.
Παραδοσιακά εγχειρίδια εθνοκεντρικών αφηγήσεων
Ο Λουκάς Περικλέους σημείωσε ότι η διδασκαλία της Ιστορίας εξακολουθεί να βασίζεται σε μεγάλο βαθμό σε παραδοσιακά εγχειρίδια που επιδιώκουν τη μεταβίβαση εθνοκεντρικών αφηγήσεων (που επικεντρώνονται κυρίως σε πολιτικά και στρατιωτικά γεγονότα) μέσω της απομνημόνευσης. Οι κυρίαρχες εθνοκεντρικές προσεγγίσεις εξακολουθούν να προωθούνται επίσης μέσα από τις υπόλοιπες πτυχές της εκπαιδευτικής πολιτικής (εορτασμοί εθνικών επετείων, σχολικές επισκέψεις, εξετάσεις στο μάθημα της Ιστορίας, στόχοι υπό έμφαση κτλ.).
Ο Γιάννος Σωκράτους στο θέμα αυτό επεσήμανε ότι παρά το γεγονός ότι με τα νέα στοιχεία που έρχονται στο φως η ιστορική γνώση αλλάζει, στην Κύπρο, την Ελλάδα και στην Τουρκία χρησιμοποιείται μόνο ένα βιβλίο Ιστορίας, το οποίο είναι το ίδιο τα τελευταία 30 χρόνια, ενώ σε άλλες χώρες τα βιβλία αναθεωρούνται τακτικά και επιπλέον δεν χρησιμοποιείται ένα και μοναδικό βιβλίο, αλλά δίνεται η ευχέρεια να χρησιμοποιούνται ακόμα και διαφορετικά βιβλία σε κάθε σχολείο.
Έφερε επίσης το παράδειγμα της Γαλλίας και της Γερμανίας, οι οποίες αποφάσισαν να αφήσουν πίσω το δύσκολο παρελθόν και τους αιματηρούς πολέμους μεταξύ τους, συμφωνώντας ότι θα πρέπει να διδάσκουν αντικειμενικά την Ιστορία καλλιεργώντας παράλληλα ένα κλίμα συνενωτικό. Κι αυτό είχε ως αποτέλεσμα το 2003 να συγγραφεί και για τις δύο χώρες ένα κοινό βιβλίο Ιστορίας, ύστερα από αίτημα των ίδιων των μαθητών των δύο χωρών.
Υπενθύμισε ότι στην Κύπρο έγινε ακριβώς το αντίθετο, όταν το 2009 ο τότε Υπουργός Παιδείας, Ανδρέας Δημητρίου, έθεσε ως στόχο του έτους την κουλτούρα ειρηνικής συμβίωσης και αυτή του η πρόθεση ξεσήκωσε μια θυελλώδη συζήτηση. Υπενθύμισε και τη συζήτηση για το ενωτικό δημοψήφισμα, η οποία αναζωπύρωσε παλιά συνθήματα. Δυστυχώς, υπογράμμισε, συνειδητά στην Κύπρο, και στις δύο πλευρές, δεν καλλιεργείται η ανάπτυξη της κριτικής σκέψης στους μαθητές.
Πώς κτίζουμε το μέλλον
Με τα σημερινά δεδομένα η μετακίνηση από την κυριαρχία των εθνοκεντρικών προσεγγίσεων δεν φαίνεται να είναι πιθανή σε κανένα από τα δύο εκπαιδευτικά συστήματα, τόνισε ο Λ. Περικλέους. Εκτιμά επίσης ότι φωνές που ζητούν τη συγγραφή κοινών σχολικών εγχειριδίων, που θα είναι αποτέλεσμα συμφωνίας ανάμεσα στις δύο μεγάλες κοινότητες, ή τη δημιουργία Επιτροπής Αλήθειας, που θα διερευνήσει συγκεκριμένα γεγονότα του συγκρουσιακού παρελθόντος των δύο κοινοτήτων, δεν πρόκειται να εισακουστούν. Αυτό δεν είναι μια ιδιαιτερότητα της δικής μας περίπτωσης. Η διεθνής εμπειρία μάς δείχνει ότι τέτοιου είδους προσπάθειες γίνονται αφού πρώτα οι κοινότητες που βρίσκονται σε αντιπαράθεση καταλήξουν σε μια συμφωνία που επιλύει το πρόβλημα ή τα προβλήματα που προκαλούν τη σύγκρουση. Επιπλέον, τέτοιες προσπάθειες μπορούν να έχουν αρνητικά αποτελέσματα για την ίδια τη διδασκαλία της Ιστορίας, αν μέσα από αυτές προκύψει απλά μια νέα αφήγηση που θα επιβληθεί με τον ίδιο τρόπο που επιβάλλεται μέχρι σήμερα η παραδοσιακή αφήγηση.
Η πιο ουσιαστική κίνηση που μπορεί να γίνει στα δύο εκπαιδευτικά συστήματα αυτή τη στιγμή, πρόσθεσε, είναι η έναρξη μιας νέας συζήτησης για τους σκοπούς και το ρόλο της διδασκαλίας της Ιστορίας στην εκπαίδευση. Αυτή τη φορά όμως η συζήτηση θα πρέπει να γίνει εντός της εκπαιδευτικής κοινότητας με ουσιαστική συμμετοχή ειδικών στα θέματα παιδαγωγικής της Ιστορίας. Παρόλο που μια τέτοια συζήτηση δεν θα καταλήξει απαραίτητα σε συμφωνία, θα είναι μια συζήτηση που θα διεξαχθεί με παιδαγωγικά κριτήρια και δεν θα διαστρεβλώνεται από ερασιτεχνικά, ανιστορικά, πολιτικά φορτισμένα και αντιπαιδαγωγικά επιχειρήματα που μονοπωλούν τη συζήτηση όταν αυτή γίνεται από πολιτικούς ή «ειδικούς» που λειτουργούν ως πολιτικοί.
Από την πλευρά του ο Γ. Σωκράτους επεσήμανε ότι μέσα από τα παθήματα κι όλα όσα προέκυψαν πρέπει να αποφασίσουμε ποιο μέλλον θα κτίσουμε. Αν μας ενδιαφέρει να χτίσουμε ένα ειρηνικό μέλλον και να φύγουμε από τα κακά του παρελθόντος, ή αν μας ενδιαφέρει να μείνουμε αγκυλωμένοι στο παρελθόν. Με το να διδάσκουμε διχαστική Ιστορία, η έρευνα αποδεικνύει πως ο δρόμος αυτός είναι αδιέξοδος και ενδεχομένως να οδηγήσει σε περαιτέρω ένταση με απρόβλεπτες συνέπειες στα επόμενα χρόνια. Υπέδειξε παράλληλα ότι η Ιστορία είναι επιστήμη και προϋποθέτει γνώση και συγκεκριμένη μεθοδολογία, στηριγμένη στα τεκμήρια και όχι το τι νομίζει ο καθένας και πώς ο ίδιος ερμηνεύει τα γεγονότα.
Aκολουθήστε μας στο Google News
