Δημοψηφίσματα και μεταρρύθμιση της ΤΑ

Του Νίκου Παπαευσταθίου*

 

Η δηµόσια συζήτηση σε σχέση µε τη µεταρρύθµιση της Τοπικής Αυτοδιοίκησης πρέπει απαραίτητα να λαµβάνει υπόψη το νοµοθετικό πλαίσιο που διέπει το ζήτηµα. Γενικές ή λαϊκίστικες τοποθετήσεις δεν εξυπηρετούν τον σηµαντικό στόχο που τέθηκε για την αναδιοργάνωση του συστήµατος λειτουργίας των τοπικών κοινωνιών. ∆ηλώνω από την αρχή αυτού του άρθρου ένθερµος υποστηρικτής του εκσυγχρονισµού της Τοπικής Αυτοδιοίκησης κατά τρόπο που αυτός θα προσφέρει αποτελεσµατική και ευέλικτη διοίκηση για την ουσιαστική εξυπηρέτηση των µελών των τοπικών κοινωνιών. […]

Ποια είναι ή έννοια και η φιλοσοφία της Τοπικής Αυτοδιοίκησης; Σηµαίνει ακριβώς το δικαίωµα και την ικανότητα των τοπικών Αρχών, µέσα στα πλαίσια της εκάστοτε ισχύουσας νοµοθεσίας, να ρυθµίζουν και να διαχειρίζονται δηµόσιες υποθέσεις για το συµφέρον του τοπικού πληθυσµού. […] Η αρχή της δηµοκρατικότητας και της αυτονοµίας διαπνέει και τον Ευρωπαϊκό Χάρτη της Τοπικής Αυτοδιοίκησης. Ο εν λόγω Χάρτης κυρώθηκε από την Κυπριακή ∆ηµοκρατία µε τον περί Ευρωπαϊκού Χάρτη Τοπικής Αυτοδιοίκησης (Κυρωτικό) Νόµο 27 του 1988. Ως κυρωτικός νόµος έχει αυξηµένη ισχύ έναντι της κυπριακής νοµοθεσίας µε βάση το άρθρο 169 του Συντάγµατος. […] Ο Χάρτης ορθά θεωρεί ότι οι τοπικές Αρχές αποτελούν ένα από τα κύρια θεµέλια του δηµοκρατικού πολιτεύµατος και αναγνωρίζει ρητά το δικαίωµα των πολιτών να συµµετέχουν στη διαχείριση των δηµοσίων υποθέσεων ως µια σηµαντική έκφραση των δηµοκρατικών αρχών.

Η διασφάλιση της αυτονοµίας και της ανεξαρτησίας της Τοπικής Αυτοδιοίκησης, ιδιαίτερα σε σχέση µε τον επηρεασµό των εδαφικών ορίων της κάθε Αρχής Τοπικής Αυτοδιοίκησης, αποτέλεσε ζήτηµα που ρυθµίζεται από το Χάρτη. Στο άρθρο 5 περιλαµβάνεται ρητή και επιτακτική πρόνοια µε τίτλο την προστασία των εδαφικών ορίων των τοπικών Αρχών. Ειδικότερα, διαλαµβάνει:

«Αλλαγές των εδαφικών ορίων τοπικής Αρχής δεν πρέπει να γίνονται χωρίς να ζητηθεί και ληφθεί προηγουµένως η γνώµη των ενδιαφεροµένων τοπικών κοινοτήτων, πιθανώς µε δηµοψήφισµα όπου τούτο επιτρέπεται από το νόµο.»

Καθίσταται λοιπόν πρόδηλη η προστασία των εδαφικών ορίων και της εν γένει αυτονοµίας της Τοπικής Αυτοδιοίκησης. […] Ρητά δεν επιτρέπεται η µετατροπή των εδαφικών ορίων οποιουδήποτε δήµου χωρίς να εξασφαλισθεί προηγουµένως η γνώµη της επηρεαζόµενης περιοχής, µέσω δηµοψηφίσµατος, των άµεσα ενδιαφεροµένων κατοίκων.

Συνάγεται ότι τo δικαίωµα ενεργούς συµµετοχής των κατοίκων των επηρεαζόµενων περιοχών, τους έχει ήδη αποδοθεί µέσω της ισχύουσας νοµοθεσίας. Σε περίπτωση ψήφισης του νοµοσχεδίου, αυτό το δικαίωµα θα αφαιρεθεί από τον πληθυσµό της κάθε επηρεαζόµενης περιοχής.

Η µεταρρύθµιση, κατά συνέπεια, της Τοπικής Αυτοδιοίκησης στο βαθµό και στην έκταση που αφορά αλλαγές στα εδαφικά όρια τής κάθε Αρχής απαιτεί νοµοθετικά την προηγούµενη λήψη υπόψη των απόψεων της κάθε ενδιαφερόµενης τοπικής κοινωνίας µε τη διενέργεια ξεχωριστού δηµοψηφίσµατος σε κάθε τοπική Αρχή η οποία επηρεάζεται.

Η γνώµη της Ένωσης ∆ήµων δεν είναι και δεν µπορεί να αποτελεί «γνώµη των ενδιαφεροµένων τοπικών κοινοτήτων», όπως απαιτείται από το Χάρτη. Έχει υποστηριχτεί το επιχείρηµα ότι είναι ικανοποιητική η διενέργεια ενός παγκύπριου δηµοψηφίσµατος για υποστήριξη ή µη της µεταρρύθµισης. Αυτή η θέση παραγνωρίζει την επιτακτική πρόνοια του Χάρτη ότι η οποιαδήποτε αλλαγή στα εδαφικά όρια τής κάθε τοπικής Αρχής αφορά τους πολίτες της συγκεκριµένης τοπικής Αρχής και όχι το σύνολο του πληθυσµού. Εκθεµελιώνει βεβαίως και πρωτίστως την ίδια την έννοια της Τοπικής Αυτοδιοίκησης.

Η νοµοθετική ρύθµιση των ορίων της κάθε τοπικής Αρχής µπορεί να υποστηριχτεί ότι παραβιάζει επίσης και τη διάκριση των εξουσιών, αρχή η οποία χαρακτηρίζει και κατοχυρώνεται στο Σύνταγµα. Η θέσπιση νόµου µε καθορισµό των δήµων και των ορίων των δηµοτικών περιοχών, προδήλως εκφεύγει της εξουσίας του νοµοθετικού σώµατος. […]

Συµπερασµατικά, ο καθορισµός νοµοθετικά των δήµων και των δηµοτικών ορίων του καθενός από αυτούς, χωρίς την προηγούµενη διενέργεια δηµοψηφισµάτων µε δηµοκρατικές διαδικασίες, είναι έκνοµος.

* Δικηγόρος, πρώην πρόεδρος Παγκύπριου Δικηγορικού Συλλόγου