Διομήδης Κουφτερός: Το έργο, όπως και η Πολιτκόφσκαγια με τα γραπτά της, υπερασπίζεται τον άμαχο πληθυσμό

Συναντήσεις/ Ορίζοντας

Διομήδης Κουφτερός: Το έργο, όπως και η Πολιτκόφσκαγια με τα γραπτά της, υπερασπίζεται τον άμαχο πληθυσμό

Ο Αντώνης Γεωργίου συναντά τον Διομήδη Κουφτερό που σκηνοθετεί το έργο του Στέφανο Μασσίνι Άννα Πολιτκόφσκαγια, ένα θεατρικό υπόμνημα, σε μετάφραση Ράνιας Ιακώβου και με την Έλενα Αγαθοκλέους στη σκηνή.

Πώς να ασχοληθεί ο πολίτης με τη δημοκρατία ενώ παλεύει για να επιβιώσει;

Πως θα σύστηνες την Άννα Πολιτκόφσκαγια σε κάποιον που δεν γνωρίζει για αυτή

Η Άννα Πολιτκόφσκαγια ήταν ερευνητική δημοσιογράφος της αντιπολιτευόμενης εφημερίδας Novaya Gazeta. Κατέκρινε ατρόμητα το Κρεμλίνο εκθέτοντας τις βαρβαρότητες εναντίον αμάχων, κατά το δεύτερο πόλεμο μεταξύ Ρωσίας και Τσετσενίας. Ως πολεμική ανταποκρίτρια έγραψε βιβλία, ρεπορτάζ και αναλύσεις αποκαλύπτοντας παραβιάσεις ανθρωπίνων δικαιωμάτων από το ρωσικό στρατό, από τις υποστηριζόμενες από τη Μόσχα τσετσενικές αρχές, αλλά και από τους αυτονομιστές αντάρτες. Αυτό τελικά σήμαινε ότι πολλοί ήθελαν να την κάνουν να σταματήσει να γράφει. Δεχόταν συχνά απειλές κατά τη ζωή της αλλά και πράξεις βίας εναντίον της, όπως εικονικές εκτελέσεις και απόπειρες δηλητηρίασης. Τελικά δολοφονήθηκε στις 7 Οκτωβρίου 2006 στο ασανσέρ της πολυκατοικίας όπου διέμενε. Μετά από αλλεπάλληλες δίκες καταδικάστηκαν οι δράστες της δολοφονίας. Οι ηθικοί αυτουργοί δεν αποκαλύφθηκαν ποτέ.

Πρόκειται για μια υπενθύμιση, γνωστοποίηση, παραπομπή, παράθεση στοιχείων με θεατρικά μέσα. Η ελευθερία του Τύπου, η δημοκρατία, η παρρησία και το κόστος της, το θάρρος και η αντοχή που χρειάζεται ο σημερινός πολίτης, είναι θέματα που θίγει το έργο.

Τι ακριβώς είναι το έργο που θα παρουσιάσετε; Γιατί το ονομάζετε θεατρικό υπόμνημα;

Πρόκειται για ένα ποτάμι από εικόνες, συνεντεύξεις, συνομιλίες. Είναι μια θεατρική παράσταση με την ηθοποιό Έλενα Αγαθοκλέους επί σκηνής, που ζωντανεύει γεγονότα και ιστορίες με μια δυναμική, ποιητική ερμηνεία.  

Πρόκειται για μια υπενθύμιση, γνωστοποίηση, παραπομπή, παράθεση στοιχείων με θεατρικά μέσα. Γι αυτό και ο συγγραφέας βάζει τον υπότιτλο «ένα θεατρικό υπόμνημα». Η ελευθερία του Τύπου, η δημοκρατία, η παρρησία και το κόστος της, το θάρρος και η αντοχή που χρειάζεται ο σημερινός πολίτης, είναι θέματα που θίγει το έργο. Χαίρομαι που παρουσιάζουμε το έργο – αλλά και τον βραβευμένο με Τόνυ θεατρικό συγγραφέα Στέφανο Μασσίνι – για πρώτη φορά στην Κύπρο.  Το κείμενο είναι δυνατό, γεμάτο εικόνες, γραμμένο μαεστρικά, και το επεξεργαζόμαστε χωρίς μελοδραματισμό και γλυκερότητα, αφήνοντας το θεατή να φανταστεί και να κάνει χωρίς εμπόδια το δικό του συναισθηματικό ταξίδι.

Η παράσταση ανεβαίνει ενώ βρίσκεται σε εξέλιξη η ρωσική εισβολή στην Ουκρανία και ο πόλεμος μαίνεται. Αυτό πως  επηρέασε την ανάγνωση του έργου από σας;

Είχα ανακαλύψει το κείμενο του Στέφανο Μασσίνι μερικά χρόνια προηγουμένως. Με είχε εντυπωσιάσει ο τρόπος που έφερε μαζί κείμενα, άρθρα, συνεντεύξεις και συνομιλίες της Άννας Πολιτκόφσκαγια, συνθέτοντας ένα θεατρικό παζλ. Με γοήτευσε ο ποιητικός τρόπος που τα έφερε μαζί, και με έκανε να σκεφτώ για την ελευθερία του Τύπου στην Κύπρο. Μετά έγιναν και οι αποκαλύψεις του Al Jazeera, είχαμε την αποτροπή των δημοσιογράφων να ρωτήσουν για αυτό από τον πρόεδρο της Δημοκρατίας και τις δηλώσεις για το καθοδηγούμενο από την Τουρκία κανάλι και άλλα τέτοια.  Μου αρέσει ο τρόπος που το θέατρο μπορεί να φέρει κάποια ζητήματα στη δημόσια συζήτηση, να κάνει τους πολίτες να σκεφτούν, κι έτσι η αίτηση για επιχορήγηση για την παράσταση ετοιμάστηκε πριν καν αρχίσει η συζήτηση για πιθανή ρωσική εισβολή στην Ουκρανία.  

Η εισβολή εννοείται ότι επηρέασε την ανάγνωση του κειμένου. Έκανε το έργο ακόμα πιο επίκαιρο και επείγον, έπεφταν πλέον βόμβες. Διαβάζαμε για το τι γινόταν στην Τσετσενία πριν 20 χρόνια και τα βλέπαμε να συμβαίνουν τα αντίστοιχα σε ζωντανή μετάδοση από την Ουκρανία. Νομίζω ότι η σημερινή συνθήκη ανέδειξε τον αντιπολεμικό χαρακτήρα του έργου, και το πόσο σημαντικό είναι οι πολίτες να έχουν το θάρρος και την αυτοπεποίθηση να εκφράζονται, να μιλούν με παρρησία.  Το έργο – όπως είναι γραμμένο, και όπως το ανεβάζουμε –  δεν παίρνει θέση υπέρ του ρωσικών δυνάμεων στον 2^ο πόλεμο ρωσικό πόλεμο στη Τσετσενία (1999-2009) ή υπέρ των υποστηριζόμενων από τη Μόσχα τσετσενικών αρχών, ή υπέρ των αυτονομιστών ανταρτών ή των τρομοκρατών: το έργο, όπως και η Πολιτκόφσκαγια με τα γραπτά της, υπερασπίζονται τον άμαχο πληθυσμό.

Υπάρχει όμως επάρκεια ελευθερίας του Τύπου; Μπορούν οι δημοσιογράφοι να γράψουν – τεκμηριωμένα, με αποδείξεις – για οτιδήποτε, για οποιονδήποτε;

Βρίσκεται σε κίνδυνο η ελευθερία του τύπου στον κόσμο ειδικότερα σε χώρες με αυταρχικά καθεστώτα. Σε χώρες όπως τις δικές μας πως είναι τα πράγματα;

Τα πράγματα στην Κύπρο είναι σαφώς καλύτερα: δεν δολοφονούνται δημοσιογράφοι για αυτά που γράφουν, δεν πηγαίνουν φυλακή, δε διώκονται. Υπάρχει όμως επάρκεια ελευθερίας του Τύπου; Μπορούν οι δημοσιογράφοι να γράψουν – τεκμηριωμένα, με αποδείξεις – για οτιδήποτε, για οποιονδήποτε; Αρέσουν οι ερωτήσεις στους εκάστοτε έχοντες την εξουσία; Δέχονται πιέσεις οι δημοσιογράφοι; Γιατί δεν ρώτησαν τον πρόεδρο για το Al Jazeera; Λογοκρίνονται; Αυτολογοκρίνονται; Καθοδηγούνται; Πέφτουν τηλέφωνα; «Πέφτει γραμμή» από αρχισυντάκτες, εκδότες, ιδιοκτήτες μέσων, πολιτικούς; Αυτά είναι ερωτήματα που θα ήθελα να θέσω εγώ στους δημοσιογράφους.

Έτσι προέκυψε και η συνεργασία με την Ένωση συντακτών;

Η συνεργασία με την Ένωση Συντακτών Κύπρου προέκυψε μετά από δική μας πρόσκληση, γιατί ακριβώς θέλαμε να ξεκινήσει μια δημόσια συζήτηση που να μεταφερθεί και έξω από το θέατρο. Εμείς είμαστε ηθοποιοί, κάνουμε θέατρο. Δεν είμαστε πολιτικοί να φτιάχνουμε πολιτική, ούτε δημοσιογράφοι να γράφουμε τεκμηριωμένα γεγονότα, ούτε τα ξέρουμε όλα. Φτιάχνουμε θέατρο. Μια θεατρική παράσταση μπορεί όμως, να γίνει η αφορμή για να σκεφτούμε, να συμβάλουμε στη δημόσια σφαίρα. Να μπούμε σε διάλογο, δηλαδή, αλλά στην κυριολεξία: με δύο post-show talks, συζητήσεις που θα ακολουθήσουν τις κυριακάτικες μας απογευματινές παραστάσεις στο Wherehaus 612 στη Λευκωσία:

Στις 13 Νοεμβρίου με τον πρόεδρο της Ένωσης Συντακτών Γιώργο Φράγκο για την ελευθερία του Τύπου στην Κύπρο και τον κόσμο, και όλα αυτά που είπαμε πιο πριν. Και στις 20 Νοεμβρίου με το διεθνολόγο και αρθρογράφο Γιάννη Ιωάννου, για το ιστορικό και πολιτικό πλαίσιο του κόσμου της παράστασης. Δηλαδή την ταραχώδη ιστορία του Καυκάσου, της Τσετσενίας, τους ηγέτες, τους πολέμους, και πώς όλα αυτά δίνουν πληροφορίες για την εισβολή στην Ουκρανία.

Ο σημερινός πολίτης της Κύπρου και του κόσμου πρέπει να έχει την τόλμη να εκφράζει αυτά που σκέφτεται, να μπαίνει σε διάλογο, να έχει επιχειρήματα και να τα παραθέτει.

Στο δέλτιο τύπου της παράστασης αναφέρεται πως διαπραγματεύεται μεταξύ άλλων και «το διακύβευμα της Δημοκρατίας».  Πώς το εννοείται;

Εννοώ ότι αυτά που ζούμε τώρα – δηλαδή οι πιέσεις και οι παρεμβάσεις – μπορεί να μας φαίνονται μικρά σε σχέση με αυτά που γίνονται σε αυταρχικά/απολυταρχικά καθεστώτα, αλλά τα πράγματα γρήγορα μπορούν να χειροτερέψουν. Εννοώ, να κατρακυλήσουν σε σημείο όπου η χειραγώγηση της κοινής γνώμης να γίνεται πλέον χωρίς αντίσταση, όπου οι πολίτες δε θα μπορούν να διασταυρώσουν ειδήσεις, όπου οι πολίτες δε θα έχουν τρόπο να μάθουν την αλήθεια… Φοβάμαι ότι μπορεί να δούμε φαινόμενα λαϊκισμού, όπως του Τραμπ στην Αμερική, όπου  ως πρόεδρος κατηγορούσε δημοσιογράφους και ολόκληρα δίκτυα για “fake news” για να μπορεί μετά να αρνείται αυτά που του καταλογίζουν. Ή όπως γίνεται στην Τουρκία του Ερντογάν, όπου η ελευθερία της έκφρασης συρρικνώνεται και η Δημοκρατία μικραίνει συνεχώς.

Η οικονομική ανισότητα υπονομεύει τη δημοκρατία επίσης;

Οι διακρίσεις στη βάση της καταγωγής, του φύλου, της μεταναστευτικής βιογραφίας, της σωματικής και ψυχικής ικανότητας/υγείας, της σεξουαλικότητας – και όλες τις άλλες μας ταυτότητες ή ειδικές συνθήκες – σαφώς και υπονομεύουν τη δημοκρατία. Και, συμφωνώ, σε αυτό περιλαμβάνεται και η οικονομική ανισότητα. Πώς να μην είναι ελκυστικός ο λόγος κάποιου που λέει στους ‘ξεχασμένους’ οικονομικά, αυτά που θέλουν να ακούσουν; Πώς να μην σαγηνεύει ο πολιτικός που λέει σε όσους δεν έχουν πρόσβαση σε βασικές υπηρεσίες υγείας και υλικά αγαθά, ότι φταίνε οι ξένοι, οι μετανάστες γι αυτό; Και πώς να ασχοληθεί ο πολίτης με τη δημοκρατία ενώ παλεύει για να επιβιώσει;

Διαβάζοντας για τη ζωή της Πολιτκόφσκαγια, διαβάζοντας το έργο, σκηνοθετώντας το, ποια αίσθηση σου άφησε στο τέλος;

Με έκανε να σκεφτώ ότι η κατάσταση είναι επείγουσα, κι ότι ο σημερινός πολίτης της Κύπρου και του κόσμου πρέπει να έχει την τόλμη να εκφράζει αυτά που σκέφτεται, να μπαίνει σε διάλογο, να έχει επιχειρήματα και να τα παραθέτει.

Παραγωγη: Campos Culture and Arts

Συγγραφέας: Στέφανος Μασσίνι, Μετάφραση: Ράνια Ιακώβου

Σκηνοθεσία: Διομήδης Κουφτερός

Σκηνογραφία: Ελένη Ιωάννου, Φωτισμοί: Καρολίνα Σπύρου, Μουσική: Αντώνης Αντωνίου, Προβολές: Χάρης Βαρέλιας, Σύμβουλος Κειμένου: Antonio Palumbo, Γραφιστικά: Πόπη Πισσούριου.

Επί σκηνής: Έλενα Αγαθοκλέους

Wherehaus 612, Λευκωσία

12, 18 και 19 Νοεμβρίου στις 20:30

13 και 20 Νοεμβρίου στις 18:30

Κρατήσεις στο 96 52 93 46

Θέατρο Ριάλτο, Λεμεσός, (FlashArt 2022)

25 Νοεμβρίου  στις 20:30