Δίπλη Συνέντευξη: Υπάρχει διαπλοκή μεταξύ εξουσίας και ΜΜΕ στην Κύπρο

Του Μιχάλη Μιχαήλ

Διαρκή και σαφή διαπλοκή μεταξύ εκτελεστικής εξουσίας και σχεδόν όλων των ΜΜΕ στην Κύπρο διαπιστώνει σε συνέντευξή του στη «Χαραυγή» ο πολιτικός αναλυτής, εμπειρογνώμονας του Συμβουλίου της Ευρώπης στα ΜΜΕ και τις εκλογές Χριστόφορος Χριστοφόρου, ενώ ο πρόεδρος του Τμήματος Επικοινωνίας και ΜΜΕ στη Σχολή Οικονομικών και Πολιτικών Επιστημών στο Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών και μέλος του ΔΣ του ΕΣΡ, καθηγητής Γιώργος Πλειός, σημειώνει ότι η Κύπρος ανήκει στην ομάδα των μεσογειακών χωρών, στις οποίες τα ΜΜΕ εξαρτώνται ποικιλοτρόπως από την πολιτική εξουσία, κυρίως χρηματοδοτικά, ενώ οι δημοσιογράφοι λειτουργούν περισσότερο ως προπαγανδιστές και λιγότερο ως σκαπανείς ειδήσεων.

Σημείωσαν τις τελευταίες παρεμβάσεις κυβερνητικών παραγόντων και του ίδιου του Προέδρου της Δημοκρατίας σε λειτουργούς των ΜΜΕ, αλλά και στην ελευθερία έκφρασης, με τον Χρ. Χριστοφόρου να επισημαίνει ότι αυτές οι ενέργειες ελλοχεύουν θανάσιμους κινδύνους για την ήδη λειψή δημοκρατία στη χώρα μας, ενώ ο Γ. Πλειός σημειώνει πως τέτοιες παρεμβάσεις από ψηλά είναι άγαρμπες.

Ερωτήσεις:
1. Ο Τύπος και γενικότερα τα ΜΜΕ θεωρούνται ως η 4η εξουσία και ως η εξουσία που ασκεί έλεγχο στις άλλες εξουσίες. Στις μέρες μας τα ΜΜΕ ανταποκρίνονται επαρκώς σε αυτό το καθήκον;

2. Στην Κύπρο είναι διαδεδομένη η αίσθηση ότι τα ΜΜΕ είναι διαπλεκόμενα ιδιαίτερα με την εξουσία και όχι μόνο. Σε ποιο βαθμό το διαπιστώνετε αυτό;

3. Με αφορμή τις παρεμβάσεις κυβερνητικών παραγόντων, του Προέδρου της Δημοκρατίας μη εξαιρουμένου, στο έργο δημοσιογράφων, θεωρείτε ότι αυτό πλήττει την ελευθεροτυπία και την ίδια τη Δημοκρατία;

ΧΡΙΣΤΟΦΟΡΟΣ ΧΡΙΣΤΟΦΟΡΟΥ
«Διαπιστώνουμε σαφή διαπλοκή με δημιουργία άμεσων ή έμμεσων σχέσεων της εκτελεστικής εξουσίας με όλα σχεδόν τα ΜΜΕ»

1. Σε όλο τον κόσμο μειώνονται σημαντικά τα ΜΜΕ τα οποία επιτελούν το ρόλο θεματοφύλακα, που ελέγχει τις εξουσίες υπηρετώντας το κοινό καλό. Στις πλείστες περιπτώσεις οι στόχοι που θέτουν ουδεμία σχέση έχουν με την αποστολή τους. Πλείστα ΜΜΕ επιλέγουν να στηρίζουν εξουσίες με βάση ιδεολογικά κριτήρια. Αυτό είναι θεμιτό αν η επιλογή είναι ελεύθερη, αλλά παρατηρούμε συχνά να στηρίζεται σε συναλλαγή και αμοιβαίες εξυπηρετήσεις. Δεσμεύεται έτσι η ανεξαρτησία του Μέσου να κρίνει και να ελέγχει.
Διαστροφικά επίσης λειτουργούν αρκετά Μέσα με όρους κέρδους, με λαϊκίστικο περιεχόμενο, σεξιστικό, προσωπικές ιστορίες, ακόμα και παραβίαση δικαιωμάτων πολιτών. Παράδειγμα, μεγάλη μερίδα του αγγλικού Τύπου.
Σημαντικό πρόβλημα στην αλλαγή ρόλων των ΜΜΕ είναι η συρρίκνωση του δημοσιογραφικού έργου. Αντί συντάκτης, ο οποίος μετατρέπει την πληροφορία σε είδηση, ο δημοσιογράφος έγινε απλός διεκπεραιωτής, αντιγράφει ή μεταγράφει την πληροφορία που πήρε.

2. Η σχέση ΜΜΕ και πολιτικής καθορίζεται κατά κύριο λόγο από το Κυπριακό και τις θέσεις ή τα σχετικά με αυτό συμφέροντα του ιδιοκτήτη. Όταν οι θέσεις ιδιοκτητών και εξουσίας στο Κυπριακό συμπίπτουν, η υποστήριξη επεκτείνεται σε άλλα θέματα. Με προσεκτική ματιά βλέπουμε σήμερα τις διαχρονικές επιδράσεις πόλωσης του 2004.
Η προσπάθεια ελέγχου των ΜΜΕ από πολιτικές ή άλλες εξουσίες είναι διαχρονικό φαινόμενο. Στις μέρες μας πήρε άλλες διαστάσεις, με διαφόρους τρόπους και σε διάφορα επίπεδα. Έχουμε ΜΜΕ τα οποία εκούσια συμπεριφέρονται με υποτέλεια στην πολιτική εξουσία, για αμοιβαία εξυπηρέτηση συμφερόντων τους.
Διαπιστώνουμε, επίσης, διαρκή, σαφή διαπλοκή με δημιουργία άμεσων ή έμμεσων σχέσεων της εκτελεστικής εξουσίας με όλα σχεδόν τα ΜΜΕ. Η προσφορά διορισμών προς συγγενείς ιδιοκτητών ΜΜΕ ή στελεχών-δημοσιογράφων πήρε γενικές διαστάσεις. Η γραμμή και ενέργειες της κυβέρνησης μεταφέρονται άκριτα στις στήλες του Τύπου ή τα ραδιοτηλεοπτικά στούντιο.
Φυσικά, στη λογική «υπεραγοράς» ή ελευθεροτυπίας, έχουμε ελεύθερες φωνές ή γραφίδες, μετρά όμως περισσότερο η γραμμή που διαχέεται στα ΜΜΕ. Συχνά είναι δέσμια ή υποτελής στην κυβέρνηση, ενώ την ίδια ώρα είναι εμφανής η επίδραση της Εκκλησίας, αλλά και επιχειρηματικών συμφερόντων. Πρόσθετα, ελλιπής ή απούσα διαφάνεια σε θέματα ιδιοκτησίας επιδείνωσε την κατάσταση. Ελέγχουν την αγορά άγνωστοι στον αναγνώστη/τηλεθεατή/ακροατή επιχειρηματίες, ιδιαίτερα στα διαδικτυακά ΜΜΕ.

3. Παρά τον έλεγχο που ασκούν, οι κατέχοντες την εξουσία δεν ανέχονται ελεύθερες φωνές. Σε τέσσερις μήνες είχαμε συσσώρευση επιθέσεων κατά της ελευθεροτυπίας και γενικά της ελεύθερης έκφρασης. Η μορφή επιθέσεων από ΜΜΕ και διώξεων από τον υπουργό και το Υπουργείο Παιδείας εναντίον του εκπαιδευτικού Γαβριήλ, και οι υποθέσεις που προκάλεσε η Υπουργός Δικαιοσύνης δεν είναι υγιή φαινόμενα σε δημοκρατικές κοινωνίες. Αποκορύφωμα των πληγμάτων κατά της ελευθεροτυπίας, που σαφέστατα πλήττουν τη Δημοκρατία, υπήρξαν ενέργειες του Προέδρου της Δημοκρατίας. Η περιβόητη επίθεση και απειλή για δαίμονες και η επίθεση εναντίον της Ένωσης Συντακτών υπογραμμίζουν θανάσιμους κινδύνους για την ήδη λειψή δημοκρατία. Δεν είναι οι μόνες, για όσους διαθέτουμε μνήμη.
Θεωρώ τραγικό το ότι οι αντιδράσεις από τη δημοσιογραφική οικογένεια υπήρξαν υποτονικές ή ανύπαρκτες. Αυτό κάνει ακόμα πιο σοβαρό το πρόβλημα.

ΓΙΩΡΓΟΣ ΠΛΕΙΟΣ
«Οι ειδήσεις αναπαράγουν συνεχώς τις προκαταλήψεις των ελίτ για τον κόσμο, επιδιώκοντας κέρδος και εξουσία»

1. Αποτελεί παλιά φιλελεύθερη αντίληψη, ιδιαίτερα στην Αμερική, ότι ο Τύπος είναι η 4η άτυπη εξουσία που ελέγχει τις άλλες τρεις (οι οποίες είναι τυπικά αναγνωρισμένες), στο όνομα και με κριτήριο το Σύνταγμα, τους νόμους και το αξιακό πλαίσιο της κοινωνίας. Οι φιλελεύθεροι παρακάμπτουν το γεγονός ότι τα ΜΜΕ λειτουργούν με ρυθμίσεις που θεσπίζουν όσοι ελέγχουν το κράτος και συνεπώς έχουν ισχυρά εργαλεία επιρροής επί των ΜΜΕ. Συχνά αρκεί ένα τηλέφωνο και μια απειλή ή μια υπόσχεση. Ξεχνούν ότι τα ΜΜΕ ανήκουν στις πλούσιες ελίτ που έχουν μεγάλη επιρροή στις κρατικές αποφάσεις. Ξεχνούν ότι αυτές οι ελίτ έχουν οικονομικά συμφέροντα και δική τους ιδεολογία, τα οποία υπηρετούν οι δημοσιογράφοι και άλλοι εργαζόμενοι στα ΜΜΕ. Για αυτόν το λόγο οι ειδήσεις αναπαράγουν συνεχώς τις προκαταλήψεις των ελίτ για τον κόσμο, επιδιώκοντας κέρδος και εξουσία. Αν και αυτό ίσχυε πάντα, συμβαίνει με μεγαλύτερη ισχύ σήμερα λόγω των πολλαπλών κρίσεων και της πόλωσης, της πληθώρας Μέσων και του ανταγωνισμού, της απουσίας οράματος.

2. Αν και η Κύπρος έχει δεχθεί επιρροές από πρακτικές που ακολουθούνται στη Μ. Βρετανία, εντούτοις ανήκει στην ομάδα των μεσογειακών χωρών, στις οποίες τα ΜΜΕ εξαρτώνται ποικιλοτρόπως από την πολιτική εξουσία, κυρίως χρηματοδοτικά, ενώ οι δημοσιογράφοι λειτουργούν περισσότερο ως προπαγανδιστές και λιγότερο ως σκαπανείς ειδήσεων. Διαπλοκή βέβαια είναι η διάθεση κρατικού χρήματος προκειμένου να εξαγοράσει η κυβερνώσα πολιτική εξουσία την πολιτική στήριξη των ΜΜΕ και να διαιωνίσει την ύπαρξή της. Μπορεί να γίνει με διαφόρους τρόπους: Άμεση χορηγία, ανάθεση έργων σε μητρικό όμιλο, μέσω εικονικού δανεισμού από τράπεζες που ελέγχει η πολιτική εξουσία, μέσω κρατικής διαφήμισης ή της ευνοιοκρατικής φορολόγησης, μέσω ευνοϊκής νομοθεσίας για την τιμολόγηση, μέσω ευνοϊκής ρύθμισης των εργασιακών σχέσεων εργαζομένων στα ΜΜΕ κ.λπ. Δεν έχω μελετήσει το σύστημα Μέσων της Κύπρου εις βάθος για να υποστηρίξω τεκμηριωμένα αν υπάρχει ή όχι διαπλοκή. Γνωρίζω όμως ότι υπάρχουν στενοί δεσμοί εξάρτησης μεταξύ των ΜΜΕ και της πολιτικής εξουσίας, κάτι που επιβεβαιώνεται από τις αναλύσεις κοινωνικών φορέων στην Κύπρο που ασχολούνται με τη σχέση Μέσων και πολιτικής εξουσίας.
Οφείλω όμως να πω ότι γενικά τα κυπριακά ΜΜΕ τα διαπερνά μικρότερος κιτρινισμός και λιγότερος κομματικός φανατισμός, υιοθετούν πιο ψύχραιμη και ισορροπημένη προσέγγιση, φιλοξενούν σε μεγαλύτερη έκταση από άλλες περιπτώσεις διαφορετικές γνώμες και προσπαθούν να ερευνήσουν το θέμα τους. Δεν είναι τυχαίο που στην κλίμακα της ελευθερίας του Τύπου το 2020 η Κύπρος κατέχει τη θέση 27 ανάμεσα σε 180 χώρες. Μια θέση που είναι καλύτερη σε σχέση με αυτή της Ελλάδας (θέση 65), της Ιταλίας (θέση 41), της Μ. Βρετανίας (θέση 35), της Γαλλίας (θέση 34), της Ελλάδας (θέση 65) κ.ο.κ., για να μην πω για τα κατεχόμενα (θέση 77).

3. Η παρέμβαση του Προέδρου της Κυπριακής Δημοκρατίας στον διευθυντή της «Καθημερινής» και η συνακόλουθη παραίτηση του κ. Παράσχου, εάν όσα καταγγέλλονται ισχύουν, κατατάσσεται στις πολιτικές παρεμβάσεις που ασκούν οι πολιτικοί στα ΜΜΕ. Η εμπειρία λέει ότι μια τέτοια παρέμβαση σχεδόν ποτέ δεν αποτελεί εξαίρεση, αλλά αποτελεί μέρος μιας στρατηγικής που ακολουθούν σταθερά τα πολιτικά πρόσωπα, προς διάφορες κατευθύνσεις -κυρίως προς εκείνη την κατεύθυνση όπου η πίεση μπορεί να αποδώσει αποτέλεσμα για διαφόρους λόγους. Χρηματοδοτική εξάρτηση, πολιτική συγγένεια, εξασφάλιση αποκλειστικών ρεπορτάζ κ.ο.κ. Γενικά κανείς δεν πιέζει στην τύχη, αλλά εκεί που ξέρει ότι η πίεση θα αποδώσει, εκεί που υπάρχει μια εξάρτηση αμοιβαία ή από κάτι τρίτο. Ωστόσο, αυτό που κάνει ξεχωριστή την εν λόγω παρέμβαση είναι ότι είναι άγαρμπη και εκπορεύεται από ψηλά. Συνήθως τέτοιες παρεμβάσεις ασκούν: α) πιο χαμηλόβαθμοι και β) με περισσότερο έμμεσο, περισσότερο κομψό τρόπο.