Διτζιήμιν και λιγκρίν στον εθνικό κατάλογο άυλης πολιτιστικής κληρονομιάς της ΟΥΝΕΣΚΟ

Στην επικαιρότητα έφερε τα παραδοσιακά παιχνίδια η Δέκατη Έβδομη Σύνοδος της Διακυβερνητικής Επιτροπής (28 Νοεμβρίου – 3 Δεκεμβρίου 2022) της UNESCO για την εφαρμογή της Σύμβασης για τη Διαφύλαξη της Άυλης Πολιτιστικής Κληρονομιάς που πραγματοποιήθηκε στο Ραμπάτ του Μαρόκου. Το Διεθνές Φεστιβάλ Tocatì και τα Παραδοσιακά Παιχνίδια της Κύπρου περιλήφθηκαν στον Κατάλογο Καλών Πρακτικών της UNESCO για διαφύλαξη της Άυλης Πολιτιστικής Κληρονομιάς.

Συγκεκριμένα, το κοινό πρόγραμμα Tocatì αναπτύσσεται με την πάροδο των ετών χάρη σε ένα διεθνές δίκτυο κοινοτήτων, ομάδων και ατόμων, συμπεριλαμβανομένων επαγγελματιών και φορέων παραδοσιακών παιχνιδιών και αθλημάτων και υποστηρίζεται από τοπικούς, εθνικούς και διεθνείς φορείς και συλλόγους, συμπεριλαμβανομένου του Λαογραφικού Ομίλου «Κτήμα» – Πάφου της Κύπρου.

Από το 2018, η Κύπρος εκπροσωπείται στο δίκτυο και το Φεστιβάλ Tocatì από τον Λαογραφικό Όμιλο «Κτήμα» – Πάφου και συμμετέχει σε εκδηλώσεις παραδοσιακών παιχνιδιών, πολιτιστικές εκδηλώσεις με τα μουσικοχορευτικά του συγκροτήματα και παρουσιάζει μέσα από σεμινάρια και εργαστήρια την έρευνά του για την τεκμηρίωση και τη διατήρηση των κυπριακών παραδοσιακών παιχνιδιών.

«Συνεχίζοντας να παίζουν αυτά τα παιχνίδια, οι παλαιότερες γενιές μεταδίδουν τις αξίες τους στις νεότερες. Η πειθαρχία στους κανόνες του παιχνιδιού, ο σεβασμός στους συμπαίκτες και αντιπάλους, το πνεύμα συνεργασίας και ομαδικότητας που αναπτύσσεται, αποτελούν ζωντανά παραδείγματα πολιτιστικής κληρονομιάς για τη νέα γενιά», αναφέρεται.

Άξιο αναφοράς είναι ότι η δραστηριοποίηση με τα παραδοσιακά παιχνίδια και αθλήματα στην Κύπρο παρατηρείται έντονα την περίοδο του Πάσχα, ως ανάγκη των ανθρώπων να εκδηλώσουν τη χαρά τους για αυτήν τη σημαντική χριστιανική γιορτή.

Πολλά από τα πασχαλινά παιχνίδια έχουν αρχαιοελληνικές και βυζαντινές ρίζες, αποδεικνύοντας έτσι την ιστορική συνέχεια της παράδοσης και τη σημασία της κοινωνικοποίησης και της συλλογικής διασκέδασης σε σημαντικές γιορτές και εκδηλώσεις των ανθρώπων.

Κάποια από τα παραδοσιακά παιχνίδια που επιβιώνουν μέχρι σήμερα είναι οι Αβγουλοδρομίες (Αβγοδρομία), Αππίησεν ο Κάμιλος (Η Καμήλα Πήδηξε), Ζίζυρος (Το) Λιγκρίν, ο Βάτραχος, οι Γαουροδρόμιες (Γαϊδουροδρομίες), (Το) Διτζιήμιν (Σήκωμα της πέτρας), το Γέμισμα της Σταμνάς, το Μαντήλι και η Σούσα (Κούνια). Με πρωτοβουλία του Λαογραφικού Ομίλου «Κτήμα» Πάφου, τα Παραδοσιακά Πασχαλινά Παιχνίδια εγγράφηκαν στον Εθνικό Κατάλογο της Κύπρου το 2017, σε συνεργασία με τις κοινότητες Γιόλου, Μηλιού, Λετύμπου, Στρουμπιού, Κισσόνεργας, Τάλας, Τσάδας, Παναγιάς, Αμαργέτη, Χλώρακας, Χολετρίων, Έμπας, Πωμού και Νέου Χωρίου. Ας δούμε μερικά από αυτά τα παιχνίδια.

Διτζιήμιν: Ήταν ένα παιχνίδι για τους πιο δυνατούς άντρες του χωριού, που με τη σημερινή ορολογία θα μπορούσε να αντιστοιχεί στο αγώνισμα «της άρσης βαρών» και παιζόταν στο προαύλιο της εκκλησίας στις μεγάλες θρησκευτικές γιορτές και πανηγύρεις. Το «διτζιήμιν» (από το αρχ. Δοκίμιον<δοκιμάζω = μέτρο δοκιμασίας της σωματικής δύναμης του καθενός που συμμετείχε στο παιχνίδι) ήταν μια μεγάλη πέτρα, βάρους 100 περίπου οκάδων, που προερχόταν ή από τον ποταμό ή από τα θραύσματα παλιάς μυλόπετρας, η οποία βρισκόταν ακουμπισμένη συνήθως στην αυλή της εκκλησιάς και χωρούσε στην αγκαλιά ενός γεροδεμένου άντρα. Στο παιχνίδι έπαιρναν μέρος όσοι ήθελαν. Κάθε παίκτης, ανάλογα με τη σειρά που θα κληρωνόταν, καλείτο να σηκώσει στην αγκαλιά του αυτή την πέτρα και κρατώντας την να κάνει όσα βήματα μπορούσε. Όποιος μετακινούσε την πέτρα μακρύτερα ήταν και ο νικητής του παιχνιδιού. Υπήρχαν περιπτώσεις όπου αρκετά ρωμαλέοι άντρες σήκωναν το διτζιήμιν μέχρι το στήθος τους, το φόρτωναν στους ώμους τους και το έριχναν προς τα πίσω. Απ’ αυτή την κίνηση προήλθε η λαϊκή φράση «έσυρέν το του νώμου του».

Λιγκρίν: Ήταν ένα ανταγωνιστικό παιχνίδι που παιζόταν από δύο ή περισσότερα άτομα, αρκετά διασκεδαστικό, κυρίως όσον αφορούσε την τιμωρία που επιβάλλονταν στους ηττημένους. Πήρε το όνομά του από το «λιγκρίν», που ήταν το κύριο μέσο με το οποίο παιζόταν το παιχνίδι. Έπαιρναν ένα κομμάτι γερό ξύλο, μήκους 30 εκατοστών και διαμέτρου 2-3 εκατ. και το τοποθετούσαν από τις άκρες του πάνω σε δυο ισοϋψείς πέτρες, ύψους 25 περίπου εκατοστών, οι οποίες απείχαν μεταξύ τους 20 εκατοστά. Το ξύλο ονομάζονταν λιγκρίν και οι πέτρες νήσκια, από τη νησκιά, δηλαδή την εστία, τον τόπο που άναβαν φωτιά στις αυλές των σπιτιών για να μαγειρέψουν το φαγητό και η οποία ήταν κατά την παράδοση το κέντρο της οικογενειακής εστίας. Στη συνέχεια οι διαγωνιζόμενοι έμπαιναν σε μια σειρά κατόπιν συμφωνίας μεταξύ τους ή κλήρου για το ποιος θα έμπαινε πρώτος, δεύτερος κ.ο.κ. Έτσι άρχιζε το παιχνίδι από τον πρώτο που έβαζε τη λίγκρα κάτω από το λιγκρί και με ένα, όσο γινόταν πιο δυνατό κτύπημα, προσπαθούσε να πετάξει το λιγκρί όσο πιο μακριά μπορούσε. Όσο ακόμα το λιγκρίν βρισκόταν στον αέρα και πριν πέσει στο έδαφος, είχε το δικαίωμα να το στείλει πιο μακριά, αν μάλιστα τα κατάφερνε με ένα δεύτερο χτύπημα να το προωθήσει μακρύτερα. Αφού πια το λιγκρίν έπεφτε στο έδαφος μπορούσε ο παίκτης με ένα ακόμη χτύπημα στη μια του άκρη να το ξανασηκώσει στον αέρα και μ’ ένα δεύτερο χτύπημα να το στείλει ακόμα πιο μακριά, λέγοντας μάλιστα τη λέξη μιάτσας (δηλ. μια φορά). Όταν πάλι έπεφτε το λιγκρίν στο έδαφος είχε το δικαίωμα να το σηκώσει ακόμα μια φορά από το έδαφος λέγοντας τη λέξη θκιότσας (δηλ. δυο φορές) και ακόμα μια τρίτη με την ίδια διαδικασία λέγοντας τη λέξη τρίτσας. Στόχος ήταν να διώξει το λιγκρίν όσο πιο μακριά μπορούσε από την εστία. Μετά ακολουθούσε ο επόμενος παίκτης, μετά ο μεθεπόμενος κ.ο.κ. Τελικός νικητής ήταν αυτός που έστελνε το λιγκρίν όσο το δυνατόν πιο μακριά από την εστία.

(Οι) Σακουλοδρομίες: Ο κάθε παίκτης παίρνει μια σακούλα και βάζει μέσα τα πόδια του. Κρατά τη σακούλα στο πάνω μέρος της και στέκεται μπροστά στη γραμμή αφετηρίας. Σκοπός είναι να φτάσεις πρώτος στη γραμμή τερματισμού πηδώντας μέσα στη σακούλα. Είναι πολύ εύκολο να χάσει κάποιος την ισορροπία του, αλλά το παιχνίδι προσφέρει πολλή διασκέδαση στους διαγωνιζόμενους και στο κοινό. Όταν δοθεί το σύνθημα, συνήθως με ένα σφύριγμα, αρχίζουν όλοι οι παίκτες να πηδάνε προς το τέρμα. Οι πρώτοι τρεις συνήθως διαγωνίζονται ξανά για να βγουν οι τρεις καλύτεροι από όλες τις διαδρομές. Το παιχνίδι αυτό μπορεί να διεξαχθεί με τουλάχιστον δύο παίκτες. Ο ιδανικός αριθμός διαγωνιζομένων είναι από δέκα έως δεκαπέντε. Οι περισσότεροι παίκτες αυξάνουν την αγωνία, τον ανταγωνισμό και κυρίως το κέφι.

(Το) Σχοινί: Το παιχνίδι παίζεται με δύο ομάδες. Το σχοινί σημαδεύεται στη μέση και η κάθε ομάδα παίρνει μία άκρη του σχοινιού. Με το σύνθημα έναρξης του παιχνιδιού η κάθε ομάδα προσπαθεί να τραβήξει προς το μέρος της την άλλη ομάδα. Νικήτρια είναι η ομάδα που θα τραβήξει την άλλη ομάδα προς το μέρος της πέρα από ένα καθορισμένο σημείο.