Εκ περιτροπής προεδρία: Κατάρα ή ευλογία;

Του Δρος Γιώργου Δ. Χριστοδουλίδη

Με βάση το Σύνταγμα του 1960 η Κυπριακή Δημοκρατία λειτουργούσε με Ελληνοκύπριο Πρόεδρο και Τουρκοκύπριο Αντιπρόεδρο. Ο Τουρκοκύπριος Αντιπρόεδρος είχε το δικαίωμα άσκησης βέτο σε αποφάσεις του Ελληνοκύπριου Προέδρου σε σχετικά μεγάλο αριθμό σημαντικών θεμάτων που θα επηρέαζαν την ομαλή λειτουργία του κράτους.

Όπως χαρακτηριστικά δήλωσε ο τότε πρώτος Τουρκοκύπριος Αντιπρόεδρος, Δρ Φαζίλ Κιουτσούκ, κατά την τελετή ανακήρυξης της Κυπριακής Δημοκρατίας στις 16 Αυγούστου 1960, «ο Πρόεδρος Μακάριος κρατά το τιμόνι και εγώ κρατώ το χειρόφρενο…» Σημειώνεται, με ενδιαφέρον, ότι η κυρίως σημαντική άσκηση του δικαιώματος βέτο από τον Κιουτσούκ ήταν στην περίπτωση της έγκρισης του Προϋπολογισμού για το 1963 για το λόγο ότι δεν συμφώνησε το Υπουργικό Συμβούλιο να περιλάβει πρόνοια για τη δημιουργία ψαρολίμανου στα Κόκκινα (50 χιλ. τότε κυπριακές λίρες), για την εξυπηρέτηση των Τουρκοκύπριων κατοίκων του, και με την εξήγηση του Ελληνοκύπριου Υπουργού Οικονομικών ότι

ο Προϋπολογισμός δεν μπορούσε να καλύψει μια τέτοια, τότε, δαπάνη.
Σήμερα, στις συνομιλίες για επίλυση του Κυπριακού ένα από τα σημαντικότερα θέματα εσωτερικής διακυβέρνησης (και που σχολιάζεται έντονα από διαφόρους πολιτικούς κύκλους) είναι κατά πόσο θα είναι προτιμότερο να έχουμε μόνιμα Πρόεδρο Ελληνοκύπριο και Αντιπρόεδρο Τουρκοκύπριο με το δικαίωμά του για άσκηση βέτο (όπως στο Σύνταγμα του 1960), ή να έχουμε εκ περιτροπής προεδρία, με 2/3 του χρόνου Ελληνοκύπριο Πρόεδρο και 1/3 του χρόνου ο Τουρκοκύπριος Αντιπρόεδρος να ασκεί τα καθήκοντα Προέδρου. Το κυρίως ερώτημα θα είναι ποια διευθέτηση αναμένεται ότι θα μπορεί να συμβάλει σταθερά σε μια συναινετική άσκηση των εξουσιών του; Ένας μόνιμα «αντιπολιτευόμενος» Αντιπρόεδρος ή ένας ενεργά προσδοκών Αντιπρόεδρος του δικαιώματος άσκησης της εξουσίας; Ποιο από τα δύο υπαλλακτικά συστήματα θα τείνει να δημιουργεί συνθήκες αναζήτησης αμοιβαίου οφέλους (win-win);

Στην κοινή λογική, η δυνατότητα διαμοιρασμού της εξουσίας προτρέπει σε μια πιο συνεργάσιμη, προς αμοιβαίο όφελος, πολιτική και πρακτική παρά μια μόνιμα αμυντική προδιάθεση του Τουρκοκύπριου Αντιπροέδρου σε ό,τι θα επιχειρεί να εφαρμόσει ένας μόνιμα Ελληνοκύπριος Πρόεδρος. Μια τέτοια πρακτική είναι, φυσικό, να τείνει να καλλιεργεί μια διχοτομική νοοτροπία παρά μια συναινετική προδιάθεση.

Αυτό που έχει ήδη τεθεί στο τραπέζι των δικοινοτικών διαπραγματεύσεων είναι ένα σύστημα «εκ περιτροπής προεδρίας με διασταυρούμενη σταθμισμένη ψήφο». Δηλαδή, για την εκλογή του Ελληνοκύπριου Προέδρου (και μετέπειτα ασκούντος καθήκοντα Αντιπροέδρου) θα μετέχουν, με βαρύτητα ψήφου 25% και οι Τουρκοκύπριοι ψηφοφόροι. Ομοίως, για την εκλογή Τουρκοκύπριου Αντιπροέδρου (και μετέπειτα ασκούντος καθήκοντα Προέδρου) θα μετέχουν και οι Ελληνοκύπριοι ψηφοφόροι με, ομοίως, βαρύτητα ψήφου 25%.

Το σημαντικό πλεονέκτημα μιας τέτοιας «συναινετικής» πρακτικής θα είναι μια επί σκοπώ επιδίωξη του κυρίως σώματος του συνόλου των ψηφοφόρων και των δύο κοινοτήτων για εκλογή στα αξιώματα Προέδρου και Αντιπροέδρου της Κυπριακής Δημοκρατίας υποψηφίων που να είναι δεδηλωμένοι συνεργάτες για μια ομαλή, συναινετική και με στόχο την αμοιβαία εξυπηρέτηση του καλώς νοούμενου συμφέροντος του συνόλου του κυπριακού λαού, σε σύγκριση με την περίπτωση ενός μόνιμα Ελληνοκύπριου Προέδρου και ενός μόνιμα Τουρκοκύπριου Αντιπροέδρου που να διατηρεί ως ασπίδα της κοινότητάς του το δικαίωμα του βέτο.

Είναι, επομένως, φανερό ότι μια αμοιβαία συνεργασία των ψηφοφόρων και των δύο κοινοτήτων για από κοινού εκλογή των ανώτατων αυτών αξιωματούχων του κράτους σε μια εκλογή με το σύστημα της διασταυρούμενης και σταθμισμένης ψήφου για εκ περιτροπής προεδρία θα είναι μια πραγματική ευλογία για την εξασφάλιση μιας μόνιμης αναπτυξιακής πολιτικής για το σύνολο του κυπριακού λαού. Αντίθετα, μια διαχωριστική, και εν πολλοίς, διχοτομική διευθέτηση εκλογής ενός Ελληνοκύπριου Προέδρου και ενός μόνιμα «αντιπολιτευόμενου» Τουρκοκύπριου Αντιπροέδρου, θα είναι η «κατάρα» του συστήματος.