Πυξίδα/ Ορίζοντας

«Εκατάλαβα· θέλεις να ομιλήσουμε για τη γλώσσα»: Η Ημέρα Ελληνικής Γλώσσας και το περιεχόμενό της

Τοποθέτηση Γλωσσολογικής Εταιρείας Κύπρου

Στις 11 Απριλίου 2017 οι υπουργοί Εξωτερικών, Εσωτερικών και Παιδείας, Έρευνας και Θρησκευμάτων της Ελληνικής Δημοκρατίας καθιέρωσαν με την υπ’ αριθμό ΑΣ17889/2017 κοινή απόφαση την 9η Φεβρουαρίου, ημέρα μνήμης του ποιητή Διονυσίου Σολωμού (8 Απριλίου 1798 – 9 Φεβρουαρίου 1857), ως «Παγκόσμια Ημέρα Ελληνικής Γλώσσας». Έκτοτε, η μέρα αυτή εορτάζεται σε Ελλάδα, Κύπρο και στις ελληνόφωνες παροικίες, έστω και αν, μέχρι σήμερα, δεν έχει ακόμη καθιερωθεί ως παγκόσμια ημέρα από διεθνείς οργανισμούς, όπως ο ΟΗΕ και η ΟΥΝΕΣΚΟ.

Σε κρατικό επίπεδο θα μπορούσε η σημερινή ημέρα να είναι μια αφορμή ώστε να επαναξιολογηθούν η γλωσσική πολιτική και ο γλωσσικός σχεδιασμός Ελλάδας και Κύπρου

[…] Ωστόσο, αυτό το οποίο δεν ορίζεται στο κείμενο είναι το ίδιο το περιεχόμενο της (προτεινόμενης ως Παγκόσμιας) Ημέρας Ελληνικής Γλώσσας. Ίσως το κείμενο μιας υπουργικής απόφασης να μην είναι ο πλέον κατάλληλος χώρος για αναλυτική παρουσίαση του περιεχομένου των εκδηλώσεων μιας τέτοιας ημέρας. Η έλλειψη όμως σαφούς προσδιορισμού της φιλοσοφίας της προτεινόμενης ημέρας έχει οδηγήσει σε ετερόκλητες ερμηνείες του νοήματός της. Με δεδομένο ότι η μέρα αυτή έχει ήδη εορταστεί αρκετές φορές και θα συνεχίσει να εορτάζεται (κάποτε ίσως και διεθνώς), θα ήταν καλό να αρχίσει ένας προβληματισμός, ιδίως από σχετικούς φορείς, αναφορικά τόσο με το περιεχόμενο που θα έπρεπε να έχει αυτή η μέρα όσο και με το περιεχόμενο που της έχει δοθεί μέσα από τις μέχρι τώρα δράσεις. Ένας τέτοιος σχετικός φορέας είναι και η Γλωσσολογική Εταιρεία Κύπρου, η οποία μέσω αυτής της τοποθέτησης μπορεί να θέσει τα θεμέλια για επαναπροσδιορισμό του περιεχομένου και των στόχων μιας τέτοιας ημέρας.

Η σημαντικότερη συμβολή, θεωρούμε, της παρέμβασής μας θα ήταν μέσω του προβληματισμού για τους τρόπους με τους οποίους (δεν) τιμούμε την ελληνική γλώσσα. Το βέβαιο είναι πως, με το να εκμεταλλευόμαστε αυτή την ημέρα ώστε να διαδίδουμε αναληθείς και αντιεπιστημονικές απόψεις για την ελληνική γλώσσα, πόρρω απέχουμε από το να την τιμούμε. Στο πνεύμα της γνωστής ρήσης που αποδίδεται στον Διονύσιο Σολωμό από τον Ιάκωβο Πολυλά (στα προλεγόμενα της έκδοσης των ποιημάτων του Σολωμού), θα πρέπει και στην περίπτωση της γλώσσας να μάθουμε να αναζητούμε το αληθές και όχι ό,τι κολακεύει απλώς τα αφτιά μας. Δυστυχώς, με αφορμή αυτή την ημέρα, έχουμε δει να διαδίδονται αρκετά αναληθή παρουσιαζόμενα ως απόλυτες αλήθειες. Μια καταλληλότερη στόχευση για την ημέρα αυτή θα ήταν να την αξιοποιήσουμε ως ευκαιρία για να καταρρίπτουμε τέτοιους ευρέως διαδεδομένους μύθους, όπως π.χ. πως η (αρχαία;) ελληνική γλώσσα οξύνει την κριτική σκέψη, πως είναι «μη οριακή», πως σε αυτή η σχέση σημαίνοντος–σημαινομένου δεν είναι αυθαίρετη, πως είναι η γλώσσα που καταλαβαίνουν οι υπολογιστές, πως είναι η μητέρα όλων των γλωσσών κ.ά.

Δυστυχώς, με αφορμή αυτή την ημέρα, έχουμε δει να διαδίδονται αρκετά αναληθή παρουσιαζόμενα ως απόλυτες αλήθειες

Εορτάζοντας την Ημέρα Ελληνικής Γλώσσας, θα πρέπει επίσης να αναρωτηθούμε για το τι εννοούμε με τον όρο «ελληνική γλώσσα». Συνήθως αξιολογικές κρίσεις που διατυπώνονται τέτοιες μέρες για την ελληνική γλώσσα επικεντρώνονται σε προηγούμενες μορφές της και δη στην αρχαία ελληνική. Μάλιστα, σχεδόν μισό αιώνα τώρα μετά την καθιέρωση της δημοτικής ως επίσημης γλώσσας του ελληνικού κράτους (και συνακόλουθα του κυπριακού), δεν λείπουν σήμερα οι φωνές που θρηνούν την κατάργηση της καθαρεύουσας ή που θεωρούν καταστροφή την επικράτηση του μονοτονικού συστήματος γραφής. Θα πρέπει μια τέτοια μέρα να σταθούμε κριτικά απέναντι σε αυτή τη ρητορική υποτίμησης της ζώσας ελληνικής γλώσσας. Αυτό θα ήταν πραγματικά στο πνεύμα της ημέρας μνήμης του Δ. Σολωμού, ο οποίος, όταν στον Διάλογό του λέει «Εκατάλαβα· θέλεις να ομιλήσουμε για τη γλώσσα· μήγαρις έχω άλλο στον νου μου πάρεξ ελευθερία και γλώσσα;», δεν αποζητά την ελευθερία μόνο σε επίπεδο αυτοδιάθεσης του λαού, αλλά και σε γλωσσικό, θεωρώντας τον σοφολογιοτατισμό των καθαρευουσιάνων εχθρό ισοδύναμο με τον οθωμανικό ζυγό.

Ένας εορτασμός αυτής της ημέρας, ο οποίος θα διαπνεόταν από σεβασμό τόσο για την ελληνική γλώσσα όσο και για τη μνήμη του Δ. Σολωμού, θα αφορούσε πρωτίστως τη ζωντανή γλώσσα, τη νέα ελληνική (χωρίς να παραγνωρίζονται παλαιότερες μορφές της). Μια τέτοια μέρα θα ήταν μια καλή ευκαιρία να προβληματιστούμε όμως και για το τι εννοούμε με τον όρο «νέα ελληνική γλώσσα». Μέρος της νέας ελληνικής είναι βεβαίως η κοινή νέα ελληνική, η πρότυπη μορφή της οποίας παίζει τον ρόλο επίσημης γλώσσας σε Ελλάδα και Κύπρο. Η νέα ελληνική γλώσσα όμως συναποτελείται από όλες τις μορφές της ομιλούμενης γλώσσας, δηλαδή τόσο από την κοινή/πρότυπη νεοελληνική όσο και από τις γεωγραφικές διαλέκτους και τις κοινωνιολέκτους (όπως π.χ. η νεανική αργκό). Επομένως, ένας τέτοιος εορτασμός θα αποτελούσε μια καλή ευκαιρία για να δοθεί ορατότητα σε όλες τις ποικιλίες της ελληνικής γλώσσας, κάτι που θα καθιστούσε την Ημέρα Ελληνικής Γλώσσας ακόμη πιο ουσιαστική. Επομένως, ο σεβασμός της νέας ελληνικής γλώσσας στην ολότητά της θα πρέπει να αποτελεί την πεμπτουσία μιας τέτοιας μέρας. Ο σεβασμός όμως της οποιασδήποτε γλώσσας είναι πραγματικός μόνο όταν προϋποθέτει τον σεβασμό της γλώσσας ως καθολικού ανθρώπινου χαρακτηριστικού. Με άλλα λόγια, ο σεβασμός στην ελληνική γλώσσα οικοδομείται στη βάση της νοοτροπίας του σεβασμού όλων των γλωσσών του κόσμου και δη των μειονοτικών γλωσσών εντός Ελλάδας και Κύπρου.

Μια καλή ευκαιρία για να δοθεί ορατότητα σε όλες τις ποικιλίες της ελληνικής γλώσσας

Αν τα πιο πάνω αποτελέσουν τη φιλοσοφία μιας τέτοιας ημέρας, τότε ο εορτασμός της μπορεί πρακτικά μιλώντας να αποκτήσει επωφελές περιεχόμενο, ιδίως εάν συνάδει με τα δεδομένα της επιστήμης της γλωσσολογίας. Συγκεκριμένα, τόσο στο πεδίο της εκπαίδευσης όσο και στη δημόσια σφαίρα θα μπορούσαν να αναληφθούν δράσεις (ομιλίες, συνέδρια, μαθητικά/φοιτητικά πρότζεκτ κ.ά.) που να φωτίζουν διάφορες όψεις της γλωσσικής πραγματικότητας, όπως π.χ. τη δημιουργικότητα της νεανικής αργκό ως δείκτη ταυτότητας της νεολαίας, τη χρησιμότητα της αξιοποίησης των διαλέκτων στην εκπαίδευση όπως προκύπτει από τα πορίσματα της διεθνούς επιστημονικής έρευνας, τη συνύπαρξη της ελληνικής με άλλες γλώσσες σε Ελλάδα, Κύπρο, αλλά και στο εξωτερικό, τον έμφυλο χαρακτήρα της ελληνικής γλώσσας σε συνάρτηση με θέματα διακρίσεων φύλου κ.ά. Σε κρατικό επίπεδο θα μπορούσε η σημερινή ημέρα να είναι μια αφορμή ώστε να επαναξιολογηθούν η γλωσσική πολιτική και ο γλωσσικός σχεδιασμός Ελλάδας και Κύπρου, κάτι το οποίο πολίτες και οργανωμένα σύνολα θα ζητούσαν στη βάση της φιλοσοφίας της σημερινής ημέρας. Τέτοια θέματα θα αφορούσαν τη βελτίωση των αναλυτικών προγραμμάτων για τη διδασκαλία της ελληνικής ως πρώτης γλώσσας, την παροχή κινήτρων για εκμάθηση της ελληνικής σε ευρωπαϊκό και διεθνές επίπεδο, τη στήριξη φορέων του εξωτερικού που ερευνούν ή/και διδάσκουν την ελληνική ως δεύτερη/ξένη γλώσσα, τη διδασκαλία της ελληνικής ως δεύτερης γλώσσας σε μεταναστευτικούς και προσφυγικούς πληθυσμούς σε Ελλάδα και Κύπρο ως μέσο κοινωνικής ένταξης και ενσωμάτωσης, τη στήριξη των προσπαθειών καταγραφής και διατήρησης/αναβίωσης της γλώσσας ελληνόφωνων θυλάκων π.χ. στην Καλαβρία και Απουλία, κ.ά.

Τέτοιες δράσεις θα νοηματοδοτούσαν την Ημέρα Ελληνικής Γλώσσας ως μια μέρα κριτικής αξιολόγησης των καλώς και κακώς εχόντων της γλωσσικής πραγματικότητας καθώς και των στάσεών μας απέναντι στη γλώσσα, τόσο σε συλλογικό όσο και σε ατομικό επίπεδο.

Διοικητικό Συμβούλιο Γλωσσολογικής Εταιρείας Κύπρου

 

Google News icon Aκολουθήστε μας στο Google News

Οι τελευταίες ειδήσεις από την Κύπρο και τον κόσμο και όλη η επικαιρότητα στο dialogos.com.cy