Έλενα Αγαθοκλέους: Αν δεν θέλουμε να είμαστε ζούγκλα πρέπει να παίρνουμε θέση. Είναι πολιτική πράξη.

Συνέντευξη στον Αντώνη Γεωργίου

Το Κέντρο Παραστατικών Τεχνών ΜΙΤΟΣ έχει ασχοληθεί συχνά και σοβαρά με το αρχαίο δράμα καταθέτοντας τολμηρές και ενδιαφέρουσες προτάσεις. Αυτή τη φορά, στο πλαίσιο του προγράμματος Πολιτιστική Αποκέντρωση 2018 των Πολιτιστικών Υπηρεσιών του Υπουργείου Παιδείας και Πολιτισμού, ο ΜΙΤΟΣ παρουσιάζει «εκτός κέντρου» την Ηλέκτρα του Ευριπίδη σε σκηνοθεσία και δραματουργία της Έλενας Αγαθοκλέους, η οποία μας αναφέρει πως «η παράσταση συγκεντρώνεται στο αντιηρωικό στοιχείο της τραγωδίας του Ευριπίδη. Όλοι οι χαρακτήρες, μαζί και ο χορός, φωνάζουν “βρίσκομαι σε πτώση”».

Με μόνο 4 ηθοποιούς επί σκηνής (Έλενα Καλλινίκου, Μαρίνα Μακρή, Έλενα Αγαθοκλέους, Μαριάννα Μιχαήλ) και χρησιμοποιώντας μάσκες, η παράσταση φλερτάρει «με τα όρια τού τι είναι ακραίο, τι είναι άμεσο». Έτσι κι αλλιώς για την Έλενα Αγαθοκλέους «τα κείμενα του αρχαίου δράματος παραμένουν ζωντανά ως παράδοση μόνο αν αναπτύξουμε ένα διάλογο μαζί τους».

7 Αυγούστου: Κακοπετριά, 8 Αυγούστου: Κάτω Πλάτρες, 10 Αυγούστου: Κοιλάνι, 11 Αυγούστου: Δωρός, 13 Αυγούστου: Τριμίκλινη, 14 Αυγούστου: Τρεις Ελιές

ΕΛΕΝΑ ΑΓΑΘΟΚΛΕΟΥΣ

• Αν δεν θέλουμε να είμαστε ζούγκλα πρέπει να παίρνουμε θέση. Είναι πολιτική πράξη.
• Ο τρόπος που εκφράζει το δράμα της η Ηλέκτρα είναι πιο ισχυρός από την ίδια τη ζωή

Γιατί το αρχαίο δράμα εξακολουθεί να μας αφορά και σήμερα;

Επειδή μέσα στα κείμενα του αρχαίου δράματος υπάρχει διαλεκτική των αντιθέτων. Είναι ένας τόπος όπου συζητιούνται τα μεγαλύτερα πάθη, τα χειρότερα εγκλήματα της ανθρώπινης φύσης, χωρίς τη σημερινή χυδαιότητα. Επειδή είναι ποίηση. Επειδή είναι άσκηση. Όσο περισσότερη η επαφή τόσο πιο αποκαλυπτικά γίνονται.

Πώς και επέλεξες την Ηλέκτρα του Ευριπίδη;

Τυχαία. Πιο πριν δεν ήξερα τόσο καλά την Ηλέκτρα του Ευριπίδη, του Σοφοκλή είναι η γνωστή. Όταν διάβασα την προσέγγιση της μετάφρασης του Κώστα Τοπούζη θεώρησα πως αποκάλυπτε το κείμενο του Ευριπίδη με τρόπο που με αφορούσε, όπως επίσης ταίριαζε με τις θεατρικές πρακτικές που ήθελα να δοκιμάσω.

Τι είναι για σένα η Ηλέκτρα; Πού επικεντρώνεται η σκηνοθετική σου ματιά;

Η παράσταση συγκεντρώνεται στο αντιηρωικό στοιχείο της τραγωδίας του Ευριπίδη. Όλοι οι χαρακτήρες, μαζί και ο χορός, φωνάζουν «βρίσκομαι σε πτώση». Η έννοια του τραγικού έχει μετατοπιστεί στην ανθρώπινη σφαίρα και μεις έχουμε να πούμε μια ιστορία δύο αδελφών που με δόλο έγιναν μητροκτόνοι. Δύο είναι οι σημαντικές γραμμές, αυτή του Ορέστη που είναι φορτωμένος από τον Απόλλωνα με το χρέος της δολοφονίας και της αδελφής του που είναι ισοπεδωτικό κύμα. Ο τρόπος που εκφράζει το δράμα της η Ηλέκτρα είναι πιο ισχυρός από την ίδια τη ζωή. Αυτήν, την Ηλέκτρα, θέλω να την αποφύγω, αλλά την βρίσκω συνέχεια μπροστά μου! Οι υπόλοιποι ρόλοι είναι διεκπεραιωτικοί. Υπάρχει βέβαια και ο χορός. Η ιστορία σε αυτή την παράσταση προκύπτει από το χορό τεσσάρων γυναικών.

Για μένα σημασία έχουν οι λέξεις του κειμένου και η δραματουργία. Κάθε κείμενο θα σε φτύσει άμα δεν το σεβαστείς. Πόσω μάλλον αυτά της αρχαίας τραγωδίας, αφού τα χρόνια που έχουν μεσολαβήσει είναι πολλά, με σχήματα τεράστια μέσα, και δεν βρίσκεις εύκολους συσχετισμούς για να σωθείς. Θέλει πολλή μελέτη.

«Αποκαταστάθηκε η τάξη τώρα που σκοτώσατε τη μάνα σας;» αναφέρει κάπου το δελτίο Tύπου της παράστασης. Εσύ έχεις πάρει θέση απέναντι στο «άλυτο ερώτημα» «ποιος έχει «δίκαιο»; Κλυταιμνήστρα ή Ηλέκτρα (Αγαμέμνονας);

Το ερώτημα δεν είναι άλυτο στον Ευριπίδη. Είναι ρητορικό. Υπάρχει διαφορά της δικαίωσης από τη δικαιοσύνη. Το έγκλημα της μητροκτονίας είναι αποτρόπαιο και καταδικαστέο. Όλοι ξέρουμε πως όταν η αυλαία πέφτει, τότε, ουσιαστικά, ξεκινά το αληθινό δράμα του Ορέστη. Τρελαίνεται. Έχει τίμημα τέτοιος φόνος. Ναι, να τιμωρηθεί η Κλυταιμνήστρα, σκότωσε τον Αγαμέμνονα. Όχι όμως να δολοφονηθεί. Μάλιστα ο Ευριπίδης αμφισβητεί τον ίδιο τον Απόλλωνα που έδωσε την εντολή στον Ορέστη και διά στόματος Διόσκουρων στην Έξοδο ακούγεται «σοφός ο Απόλλωνας μα ανάξια όρισε». Με λίγα λόγια, μας λέει «πάρτε επιτέλους την ευθύνη του εαυτού σας. Βρείτε άλλο τρόπο να λύνετε τα θέματά σας».

Υπάρχει μια θέση; Υπάρχει ένα δίκαιο; Υπάρχει λόγος να παίρνουμε θέση;

Θέλω να πιστεύω πως υπάρχει μια τάξη πραγμάτων για μια ισορροπία, για αρμονία. Δεν πετώ κάτω τα σκουπίδια μου, δεν παραβιάζω τον προσωπικό χώρο ή την ευδαιμονία του άλλου, δεν σκοτώνω τη μάνα ή τον πατέρα μου. Και αν δεν θέλουμε να είμαστε ζούγκλα και να συνυπάρχουμε, πρέπει να παίρνουμε θέση. Είναι πολιτική πράξη. Και επειδή όλοι μπορεί να χαθούμε ή να ξεχαστούμε, χρειαζόμαστε κάποιου είδους υπενθύμιση. Αυτό κάνουν οι σπουδαίοι δάσκαλοι ή οι σημαντικές συναντήσεις που έχουμε στη ζωή μας. Αυτό έκανε το αρχαίο δράμα! Αυτό μπορεί να κάνει το θέατρο.

Θεωρείς ότι υπάρχουν «όρια» στην όποια δραματουργική και σκηνοθετική προσέγγιση του αρχαίου ελληνικού δράματος, διαφορετικά από άλλα είδη θεάτρου;

Γιατί να υπάρχουν; Και δεν είμαι σίγουρη όταν λέμε είδος θεάτρου τι ακριβώς εννοούμε για το αρχαίο δράμα. Για μένα σημασία έχουν οι λέξεις του κειμένου και η δραματουργία. Κάθε κείμενο θα σε φτύσει άμα δεν το σεβαστείς. Πόσω μάλλον αυτά της αρχαίας τραγωδίας, αφού τα χρόνια που έχουν μεσολαβήσει είναι πολλά, με σχήματα τεράστια μέσα, και δεν βρίσκεις εύκολους συσχετισμούς για να σωθείς. Θέλει πολλή μελέτη.

Μετά είναι οι συντελεστές, τα εργαλεία και ξεκινούν οι πρόβες και είναι ώρα να σταματήσει η μελέτη για να πάρει η παράσταση το δρόμο της. Στην δική μας Ηλέκτρα έχουμε κρατήσει το μισό κείμενο του Ευριπίδη, χρησιμοποιούμε μάσκες και φλερτάρουμε με τα όρια του τι είναι ακραίο, τι είναι άμεσο. Νομίζω πως κάπως έτσι δημιουργείται μια ζωντανή σχέση με το πρωτότυπο. Τα κείμενα του αρχαίου δράματος παραμένουν ζωντανά ως παράδοση μόνο αν αναπτύξουμε ένα διάλογο μαζί τους. Διαφορετικά θα είναι μια τουριστική ή μουσειακή σχέση, όπως λέει και ο Καστοριάδης.

Τι είναι για σένα η αριστοτελική κάθαρση και πώς πιστεύεις πως επιτυγχάνεται σήμερα;

Υποθέτω αυτό θα έπρεπε να είναι το ζητούμενο. Δηλαδή η παράσταση να μην αφορά μόνο αυτούς που την φτιάχνουν, αλλά να μπορεί να κοινωνεί με αυτούς που την βλέπουν. Ακριβώς σε αυτό το σημείο βρίσκεται και η πραγματική έγνοια για τον θεατή, ότι στο εσωτερικό της παράστασης έχεις φροντίσει για αυτόν.

Το θέατρο πρέπει να πηγαίνει παντού! Σε σχολεία, σε κοινότητες, σε νοσοκομεία, σε γηροκομεία! Γιατί λέει ιστορίες και τις λέει ζωντανά σε σύνολα. Αυτήν την επαφή προσωπικά την βρίσκω συγκλονιστική

Υπάρχει «παράδοση» στην πρόσληψη του αρχαίου δράματος στην Κύπρο με την οποία θεωρείς πως επικοινωνείς και/ή αναμετριέσαι;

Αν κάποιες παραστάσεις υπήρξαν σημαντικές, δεν σημαίνει πως υπάρχει παράδοση στην Κύπρο με την έννοια της σπουδής πάνω στο αρχαίο δράμα, όπως για παράδειγμα κάνει ο Θεόδωρος Τερζόπουλος ή ο Άρης Ρέτσος. Αυτή τη στιγμή για τη δημιουργία της Ηλέκτρας εμπιστεύομαι και δουλεύω με τους συνεργάτες μου, χρησιμοποιώ αυτά που έμαθα, έχω αναφορές σε συγκεκριμένες πρακτικές, προσπαθώ να ακούσω με όση ευαισθησία μπορώ το τι συμβαίνει κάθε μέρα στις πρόβες και αναμετριέμαι με τους φόβους μου. Εύχομαι πριν την πρεμιέρα να βρεθούν οι λύσεις στα ερωτήματα. Εύχομαι να προκύψουν καινούργια.

Το έργο θα παιχτεί σε κοινότητες και ανοιχτούς χώρους. Επηρέασε αυτό το στήσιμο της παράστασης, τη δραματουργία, τον τρόπο προσέγγισης της παράστασης;

Πάντα ο χώρος επηρεάζει. Πόσω μάλλον μια περιοδεία σε κοινότητες που θα πει ότι θα παίξουμε σε όποιο ανοικτό χώρο διαθέτουν. Από αυτό προκύπτουν ενδιαφέρουσες προκλήσεις, όπως: έπρεπε να ενεργοποιήσουμε διαφορετικές τεχνικές για τη φωνή και το σώμα του ηθοποιού, να πάρουμε μια απόφαση για τον σκηνικό χώρο της παράστασης (για την καλύτερη ποιότητα, αποφασίσαμε να κουβαλούμε μαζί μας το σκηνικό) μέχρι το ότι η ίδια η ιστορία πρέπει να γίνει ακόμα πιο άμεση και καθαρή. Όσον αφορά στην καθεαυτή παράσταση, οι καλλιτεχνικές επιλογές δεν έχουν επηρεαστεί και όλη η ομάδα εργάζεται όπως θα το έκανε για οποιαδήποτε άλλη παραγωγή. Και αυτό είναι ένα στοίχημα. Είμαι πολύ περίεργη να δω πώς θα επικοινωνήσει με το κοινό.

Ίσως να πρέπει πιο συχνά το θέατρο να «πηγαίνει» εκτός «κέντρου»;

Το θέατρο πρέπει να πηγαίνει παντού! Σε σχολεία, σε κοινότητες, σε νοσοκομεία, σε γηροκομεία! Γιατί λέει ιστορίες και τις λέει ζωντανά σε σύνολα. Αυτήν την επαφή προσωπικά την βρίσκω συγκλονιστική

Συντελεστές

Παραγωγή: ΜΙΤΟΣ, Σκηνοθεσία, δραματουργία: Έλενα Αγαθοκλέους

Έρευνα: Ράνια Ιακώβου, Επεξεργασία κειμένου: Ράνια Ιακώβου, Έλενα Αγαθοκλέους, Κίνηση, βοηθός σκηνοθέτη: Ελεάνα Αλεξάνδρου, Mουσική: Μαριάννα Μιχαήλ, Διδασκαλία και κατασκευή μάσκας: Λουκία Πιερίδου, Σκηνικό: Εύα Κοραή, Κατασκευή σκηνικού MakersWillMake, Λούκας Βαλέβσκι, MironNordykJurczuk, Κοστούμια: Αντρέας Αντωνίου, Φωτογραφίες: Χρίστος Γεωργίου, Εκτέλεση παραγωγής: Κωσταντίνα Peter