Πυξίδα/ Ορίζοντας / Ο γύρος του κόσμου σε 80 μέρες του Ιουλίου Βερν, (ΘΟΚ 2022), σε σκηνοθεσία Μάριου Κακουλλή

Ελευθερία της έκφρασης και πρόσβαση παιδιών σε ΛΟΑΤΚΙ+ περιεχόμενο

Τον περασμένο Δεκέμβριο, η Επιτροπή Έγκρισης Θεαμάτων του Υπουργείου Παιδείας, Αθλητισμού και Νεολαίας (ΥΠΑΝ) αποφάσισε την αφαίρεση της φράσης «Μπορεί ένα αγόρι να αγαπά ένα άλλο αγόρι και ένα κορίτσι ένα άλλο κορίτσι;» από την παράσταση του Θεατρικού Οργανισμού Κύπρου (ΘΟΚ) «Ο γύρος του κόσμου σε 80 μέρες», σε σκηνοθεσία Μάριου Κακουλλή. Συγκεκριμένα, έπειτα από παράπονα μερίδας γονέων, η εν λόγω Επιτροπή ζήτησε από τον ΘΟΚ να αφαιρέσει τη φράση με ΛΟΑΤΚΙ+ περιεχόμενο από το σύνολο των παραστάσεων που είχαν προγραμματιστεί για παιδιά προδημοτικής και δημοτικής εκπαίδευσης. Ο ΘΟΚ αποδέχτηκε το αίτημα της Επιτροπής, εξηγώντας ότι «ως Νομικό Πρόσωπο Δημοσίου Δικαίου δεν μπορεί να παρακάμπτει αποφάσεις που λαμβάνονται από κρατικά θεσμικά όργανα». Ένα μήνα αργότερα, η απόφαση της εν λόγω Επιτροπής έρχεται σε άμεση αντίθεση με αυτήν του Ευρωπαϊκού Δικαστηρίου Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων (ΕΔΑΔ) στην υπόθεση Macatė v. Λιθουανίας (αρ. προσφυγής 61435/19).

Συγκεκριμένα, στις 23 Ιανουαρίου, το ΕΔΑΔ καταδίκασε την Λιθουανία για παραβίαση του δικαιώματος ελευθερίας της έκφρασης εξαιτίας της επισήμανσης βιβλίου με παραμύθια ως επιβλαβές για τα παιδιά αποκλειστικά λόγω ΛΟΑΤΚΙ+ περιεχομένου. Πρόκειται για μια απόφαση ορόσημο καθώς είναι η πρώτη φορά που το ΕΔΑΔ κλήθηκε να αξιολογήσει περιορισμούς σε παιδικά λογοτεχνικά έργα αναφερόμενα σε σχέσεις μεταξύ ατόμων του ιδίου φύλου. Να σημειωθεί ότι η απόφαση εκδόθηκε από το Τμήμα Ευρείας Σύνθεσης του ΕΔΑΔ, πράγμα που συμβαίνει σε εξαιρετικές περιπτώσεις όπου εγείρεται σημαντικό ζήτημα ως προς την ερμηνεία της Ευρωπαϊκής Σύμβασης των Δικαιωμάτων του Ανθρώπου (ΕΣΔΑ) ή όπου υπάρχει ρίσκο αντίφασης με προηγούμενη νομολογία του Δικαστηρίου.

Η υπόθεση αφορούσε ατομική προσφυγή εναντίον της Λιθουανίας από τη συγγραφέα παιδικών βιβλίων και ανοιχτά λεσβία Neringa Dangvydė Macatė. Το 2013, το Πανεπιστήμιο Εκπαιδευτικών Επιστημών της Λιθουανίας είχε εκδώσει, με μερική χρηματοδότηση από το Υπουργείο Πολιτισμού, ένα από τα βιβλία της συγγραφέως που περιλάμβανε έξι παραμύθια απευθυνόμενα σε παιδιά 9 έως 10 ετών. Με χαρακτήρες από διάφορες περιθωριοποιημένες κοινωνικές ομάδες, το βιβλίο άγγιζε ζητήματα όπως ο εκφοβισμός και η μετανάστευση. Δύο από τα έξι παραμύθια του βιβλίου αναφέρονταν σε σχέσεις και γάμους μεταξύ ατόμων του ιδίου φύλου. Το 2014, η διανομή του βιβλίου αναστάλθηκε προσωρινά έπειτα από παράπονα που έλαβαν το Υπουργείο Πολιτισμού και το Πανεπιστήμιο ότι το βιβλίο «ενθάρρυνε τις διαστροφές» και «προσπαθούσε να εμφυσήσει στα παιδιά την ιδέα ότι ο γάμος μεταξύ ατόμων του ιδίου φύλου ήταν ευπρόσδεκτο φαινόμενο». Ένα χρόνο αργότερα, η διανομή συνεχίστηκε αλλά το βιβλίο επισημάνθηκε με μια ετικέτα που προειδοποιούσε ότι το περιεχόμενό του θα μπορούσε να είναι επιβλαβές για παιδιά κάτω των 14 ετών. Αυτό έγινε σύμφωνα με την εισήγηση του Σώματος Επιθεωρητών Δημοσιογραφικής Δεοντολογίας που διαπίστωσε ότι, στο βαθμό που ενθάρρυναν μια διαφορετική έννοια του γάμου και της δημιουργίας οικογένειας από αυτή που κατοχυρώνεται στο Σύνταγμα και την νομοθεσία της Λιθουανίας, τα δύο παραμύθια περιείχαν πληροφορίες που ήταν επιβλαβείς σε ανηλίκους.

Ωστόσο, το ΕΔΑΔ έκρινε ότι τα μέτρα που λήφθηκαν συνιστούσαν παρέμβαση στο δικαίωμα ελευθερίας της έκφρασης της συγγραφέως Το ΕΔΑΔ απέρριψε το επιχείρημα της κυβέρνησης ότι ο στόχος των μέτρων ήταν η προστασία των παιδιών από σεξουαλικό περιεχόμενο. Απέρριψε, επίσης, την εισήγηση της κυβέρνησης ότι τα παραμύθια επιδίωκαν να «προσβάλλουν», να «υποβιβάσουν» ή να «υποτιμήσουν» τις σχέσεις μεταξύ ατόμων διαφορετικού φύλου και να «προωθήσουν οικογένειες με γονείς ιδίου φύλου». Αντιθέτως, το ΕΔΑΔ έκρινε ότι με την απεικόνιση αφοσιωμένων σχέσεων μεταξύ ατόμων του ιδίου φύλου ως ουσιαστικά ισοδύναμες με αυτές μεταξύ ατόμων διαφορετικού φύλου, τα παραμύθια «συνηγορούσαν υπέρ του σεβασμού και της αποδοχής όλων των μελών μιας δεδομένης κοινωνίας σε αυτή τη θεμελιώδη πτυχή της ζωής τους».

Όσον αφορά το βέλτιστο συμφέρον του παιδιού, το ΕΔΑΔ τόνισε πως έχει ήδη κρίνει, σε πολλές περιπτώσεις, ότι «δεν υπήρχαν επιστημονικά στοιχεία ή κοινωνιολογικά δεδομένα στη διάθεσή του που να υποδηλώνουν ότι η απλή αναφορά της ομοφυλοφιλίας ή η ανοιχτή δημόσια συζήτηση σχετικά με την κοινωνική θέση των σεξουαλικών μειονοτήτων θα επηρέαζε δυσμενώς τα παιδιά». Το ΕΔΑΔ σημείωσε επίσης ότι οι νόμοι σημαντικού αριθμού κρατών μελών του Συμβουλίου της Ευρώπης – συμπεριλαμβανομένης της Λιθουανίας – είτε περιλάμβαναν ρητά την εκπαίδευση για τις σχέσεις μεταξύ ατόμων του ιδίου φύλου στα σχολικά προγράμματα, είτε περιείχαν διατάξεις για τη διασφάλιση του σεβασμού της διαφορετικότητας καθώς και την απαγόρευση των διακρίσεων λόγω σεξουαλικού προσανατολισμού στη διδασκαλία. Τέλος, το ΕΔΑΔ υπογράμμισε ότι «μέτρα που περιορίζουν την πρόσβαση των παιδιών σε πληροφορίες σχετικά με σχέσεις μεταξύ ατόμων του ιδίου φύλου αποκλειστικά στη βάση του σεξουαλικού προσανατολισμού έχουν ευρύτερες κοινωνικές επιπτώσεις». Σύμφωνα με το ΕΔΑΔ, τέτοια μέτρα «καταδεικνύουν ότι οι αρχές προτιμούν ορισμένους τύπους σχέσεων και οικογενειών έναντι άλλων –  ότι θεωρούν τις ετερόφυλες σχέσεις ως πιο κοινωνικά αποδεκτές και πολύτιμες από τις σχέσεις μεταξύ ατόμων του ιδίου φύλου, συμβάλλοντας έτσι στον συνεχιζόμενο στιγματισμό των τελευταίων». Το ΕΔΑΔ έκρινε πως τέτοιοι περιορισμοί «είναι ασυμβίβαστοι με τις έννοιες της ισότητας, του πλουραλισμού και της ανεκτικότητας που είναι εγγενείς σε μια δημοκρατική κοινωνία» και, ως εκ τούτου, δεν επιδίωκαν κάποιο θεμιτό σκοπό.

Συγκρίνοντας το σκεπτικό του ΕΔΑΔ με αυτό της Επιτροπής Έγκρισης Θεαμάτων, καθίσταται πλέον ξεκάθαρο ότι πρόκειται για εκ διαμέτρου αντίθετες αποφάσεις. Η πρώτη προέρχεται από τον κατ’ εξοχήν δικαστικό μηχανισμό προστασίας των ανθρωπίνων δικαιωμάτων, ενώ η δεύτερη από μια Επιτροπή με αμφίβολο ρόλο, σύνθεση, καταρτισμό και διαδικασίες. Το σχετικό σημείωμα της Επιτροπής χαρακτηρίζεται από την απουσία της οποιασδήποτε επιστημονικής ανάλυσης που να αιτιολογεί την αφαίρεση της φράσης με ΛΟΑΤΚΙ+ περιεχόμενο ως ακατάλληλη ή επιβλαβής για τα παιδιά, πράγμα που υποδηλώνει ότι η φράση αφαιρέθηκε αποκλειστικά στη βάση των παραπόνων μερίδας γονέων. Αντιθέτως, στην απόφαση του, το ΕΔΑΔ τόνισε πως «αρνείται επανειλημμένα να επιδοκιμάσει πολιτικές και αποφάσεις που ενσωματώνουν μια προδιατεθειμένη προκατάληψη από την πλευρά της ετεροφυλόφιλης πλειοψηφίας ενάντια σε μια ομοφυλοφιλική μειονότητα» (βλ. υπόθεση Bayev and Others).

Εν όψει της εφαρμογής του Περί της Ολιστικής Σεξουαλικής Διαπαιδαγώγησης Νόμου του 2022, συνιστάται όπως τα μέλη της εν λόγω Επιτροπής μελετήσουν λεπτομερώς το σκεπτικό της απόφασης του ΕΔΑΔ προτού επιδιώξουν να περιορίσουν ξανά την πρόσβαση των παιδιών σε λογοτεχνικά έργα, θεατρικές παραστάσεις και άλλες μορφές τέχνης με ΛΟΑΤΚΙ+ περιεχόμενο. Ίσως τότε αντιληφθούν πως η έννοια του σεβασμού στη διαφορετικότητα αποκτά νόημα μόνο όταν η διαφορετικότητα αντιπροσωπεύεται και απεικονίζεται ρητά στο σύνολο των τεχνών. Ίσως τότε αντιληφθούν ότι η λογοκρισία συμβάλει στη συντήρηση των φαινομένων στιγματισμού, διακρίσεων, εκφοβισμού και απομόνωσης των διαφόρων  μειονοτήτων. Ίσως τότε το ΥΠΑΝ αντιληφθεί ότι παρά να παρεμβαίνει στην ελευθερία έκφρασης εκπαιδευτικών καλλιτεχνών και συντελεστών θεατρικών έργων, θα πρέπει να διοχετεύσει την προσοχή του στην ανίχνευση και κατ’ επέκταση αντιμετώπιση των συστημικών αιτιών των πιο πάνω φαινομένων στα σχολεία της Κύπρου. Η έκδοση κωδίκων συμπεριφοράς, εγκυκλίων, και οδηγών κατά του ρατσισμού είναι ανούσια αν δε συνοδεύεται από την έμπρακτη διαμόρφωση κουλτούρας σεβασμού της διαφορετικότητας.

Ενδεικτική είναι η έκθεση του Οργανισμού Θεμελιωδών Δικαιωμάτων της Ευρωπαϊκής Ένωσης με τίτλο «A long way to go for LGBTI equality» (2020) που παρουσιάζει τα ευρήματα της μεγαλύτερης έρευνας που έγινε ποτέ σχετικά με εγκλήματα μίσους και διακρίσεις κατά των ΛΟΑΤΚΙ ατόμων. Σύμφωνα με την έρευνα, η Κύπρος έχει το δεύτερο υψηλότερο ποσοστό (47%) ερωτηθέντων ηλικίας 15 έως 17 ετών που απάντησαν ότι κρύβουν την ΛΟΑΤΚΙ+ ταυτότητά τους στο σχολείο. Τίθεται λοιπόν το εξής ερώτημα στα μέλη της Επιτροπής Έγκρισης Θεαμάτων και στο ΥΠΑΝ γενικότερα : πώς μπορούν τα ΛΟΑΤΚΙ+ παιδιά να εκφράσουν ανοιχτά την ΛΟΑΤΚΙ+ ταυτότητά τους στο σχολείο όταν αφαιρείτε, με τη σφραγίδα του ΥΠΑΝ, την αντιπροσώπευση τους από τις τέχνες;

Παναγιώτης Κωνσταντινίδης

Author and activist, Neringa Dangvyde Macate, 1975-2020
Google News icon Aκολουθήστε μας στο Google News

Οι τελευταίες ειδήσεις από την Κύπρο και τον κόσμο και όλη η επικαιρότητα στο dialogos.com.cy