Ελευθεροτυπία και διαπλοκή/διαφθορά

Του
Δρος Στέλιου Πλατή*

 

Αυτή την εβδοµάδα είδαµε την κατρακύλα της πατρίδας µας στην κατάταξη για την ελευθερία του Τύπου από τους ∆ηµοσιογράφους Χωρίς Σύνορα κατά 39 ολόκληρες θέσεις, την παραίτηση ενός έγκριτου δηµοσιογράφου στο κρατικό µας κανάλι µετά από παρέµβαση και τον νέο διασυρµό της πατρίδας µας για τα «χρυσά» διαβατήρια από την ιταλική τηλεόραση. Με εικόνες µάλιστα από δικηγορικά γραφεία, µε έµφαση στο γραφείο που φέρει το όνοµα του ίδιου του Προέδρου της ∆ηµοκρατίας.

∆υστυχώς, όλα αυτά δεν είναι άσχετα µεταξύ τους.

Η ελευθερία του λόγου και η ελευθεροτυπία δεν είναι µόνο βασικά ανθρώπινα δικαιώµατα, αλλά σε ανεπτυγµένες κοινωνίες αποτελούν πολύ σηµαντικά εργαλεία ελέγχου απέναντι στην κρατική παρανοµία, στη διαπλοκή και τη διαφθορά. Σύµφωνα µε µελέτες, η ελεύθερη δηµοσιογραφία είναι ενδεχοµένως ο πλέον αποτελεσµατικός τρόπος για ανάδειξη και καταπολέµηση της αυθαιρεσίας ή/και παρανοµίας από κυβερνητικά στελέχη και δηµοσίους αξιωµατούχους. Γι’ αυτό και κράτη µε ελευθεροτυπία έχουν γενικά χαµηλότερους δείκτες διαπλοκής και διαφθοράς από κράτη όπου ο τύπος ελέγχεται ή/και φιµώνεται.

Σε γενικές γραµµές η διαφθορά µπορεί να εξηγηθεί από τρεις κύριους παράγοντες: (1) οι ελλιπείς ή/και ανεπαρκείς (εσωτερικές) διαδικασίες, (2) η αδυναµία αντιµετώπισης του φαινοµένου από παράγοντες όπως η δικαιοσύνη ή ανεξάρτητοι φορείς ελέγχου και (3) τα χαρακτηριστικά µιας κοινωνίας όπως είναι η κουλτούρα, σηµαντικές δοµικές αλλαγές ή/και ακραίες συνθήκες που ενυπάρχουν ή έχουν διαµορφωθεί σε µιαν κοινωνία.

Σε όλες τις περιπτώσεις, µελέτες έχουν καταδείξει ότι η ελευθεροτυπία µπορεί να καταστεί πολύ σηµαντικός µηχανισµός καταπολέµησης τόσο της εκβιαστικής διαφθοράς -όπου ο πολίτης εκβιάζεται για να καταβάλει ένα ποσό (δωροδοκία) για να µπορέσει να εξυπηρετηθεί ή/και να διατηρήσει ένα δικαίωµα, αλλά και της συνωµοτικής διαφθοράς -όπου υπάρχει η συνεργασία του πολίτη µε κρατικούς αξιωµατούχους µε σκοπό την εξαπάτηση του κράτους (για παράδειγµα, σε περιπτώσεις αδειών, δασµών, φόρων, αλλά και πολλές περιπτώσεις «χρυσών» διαβατηρίων).

Και αυτό επειδή η ελεύθερη δηµοσιογραφία δηµιουργεί σηµαντικά κίνητρα για την έρευνα και αποκάλυψη θεµάτων που αφορούν διαπλοκή και διαφθορά. Και µέσα από αυτό, εκπαίδευσης της κοινωνίας και δηµιουργίας σωστών προτύπων. Σε περιπτώσεις µάλιστα συνωµοτικής διαφθοράς όπου εξωτερικοί παράγοντες, όπως η δικαιοσύνη, είναι οµολογουµένως δύσκολο να είναι αποτελεσµατικοί, η διερευνητική δηµοσιογραφία ανεβάζει το κόστος για τον κρατικό αξιωµατούχο σε επίπεδο που να µη «συµφέρει» πια η διαδικασία. Εξαιτίας του φόβου έκθεσης και αποκάλυψης. Ενώ στην περίπτωση της εκβιαστικής διαφθοράς, έκδηλα η απειλή δηµοσιοποίησης, σε ένα περιβάλλον ελευθερίας του Τύπου, δύναται να περιορίσει δραµατικά το φαινόµενο.

∆υστυχώς, η κατρακύλα στη δική µας περίπτωση µπορεί να εξηγηθεί µέσα από τις σοβαρές αδυναµίες σε δύο προϋποθέσεις για ελεύθερη δηµοσιογραφία. Αυτές της πολιτικής και οικονοµικής παρέµβασης σε λειτουργούς του Τύπου και µέσα µαζικής ενηµέρωσης. Σε βαθµό µάλιστα που, µε όρους πιο ανεπτυγµένων κοινωνιών, θα µπορούσαν να θεωρηθούν και κατάφωρες παραβιάσεις δεοντολογίας. Και δυστυχώς, τα παραδείγµατα είναι πια τόσα πολλά που για όσους ασχολούνται µε το χώρο θεωρούνται όχι απλά φυσιολογικά, αλλά αναλύεται µάλιστα ανοικτά και ανερυθρίαστα η προσέγγιση του κάθε µέσου, αναλόγως του ποιος οικονοµικός παράγοντας το ελέγχει, ή αν υπάρχει κυβερνητική παρέµβαση, έλεγχος ή/και διορισµός. Το δε φαινόµενο της αυτοφίµωσης δηµοσιογράφων όταν ένα θέµα ή ρεπορτάζ οδήγησε ή θα µπορούσε να οδηγήσει σε συµπεράσµατα αντίθετα προς τις δεδηλωµένες προτιµήσεις αυτών που ελέγχουν ένα µέσο έχει δυστυχώς καταστεί αυτονόητο. Υφίστανται φυσικά και λαµπρές εξαιρέσεις πεισµατικά ανεξάρτητων και αληθινά µαχόµενων λειτουργών του Τύπου στην πατρίδα µας, αλλά δυστυχώς πόρρω απέχει πια αυτό από τον κανόνα.

Γι’ αυτό, εάν όντως θέλουµε να καταπολεµήσουµε τη διαβρωτική διαπλοκή και διαφθορά, µε τις σοβαρές επιπτώσεις στο µέλλον και την πρόοδο της πατρίδας µας, θα πρέπει πρώτα να απαιτήσουµε ως κοινωνία την ελευθεροτυπία.

*∆ιδάκτορας Χρηµατοοικονοµικών του Πανεπιστηµίου του Cambridge