Πυξίδα/ Ορίζοντας

Αναγνώσεις σε καραντίνα: Ν°3  Το Μπαλκόνι του Ζαν Ζενέ

Εν μέσω μιας εξέγερσης, που όλο ακούμε και ποτέ δεν βλέπουμε

Επετειακή η σημερινή ανάγνωση. 34 χρόνια μετά το θάνατο του Jean Genet. Στη βιβλιοθήκη μου έχει μείνει μονάχα ένα βιβλίο του ανέπαφο. Κι αυτό για πολύ σοβαρούς λόγους. Πρόκειται για είδος πολυτελείας. Λίγο πριν χωρίσουν οι δρόμοι μας η Camille, η Lorraine και η Sophie μου είχαν χαρίσει τα θεατρικά άπαντα του Genet σε έκδοση Bibliothèque de la Pléiade. Δώρο αποχαιρετισμού που κατέληξε σε ένα ράφι μόνο του, να φαίνεται και να ξεχωρίζει, σαν έκθεμα.

Bibliothèque de la Pléiade, η Rolls Royce των γαλλικών εκδόσεων. Δερμάτινο εξώφυλλο καλυμμένο με πλαστικό διάφανο ντύμα. Το όνομα του συγγραφέα αναγράφεται με χρυσά γράμματα στη ράχη του βιβλίου. Χαρτί Βίβλου, διαστάσεων 105×170 χιλιωστών. Χρωματικός κώδικας ανά περίοδο: πράσινο για την Αρχαιότητα, μωβ για το Μεσαίωνα, καφέ για τον 16ο αιώνα, πορφυρό για τον 17ο, μπλε για τον 18ο, σμαραγδί για το 19ο, ανοιχτό καφέ για τον 20ο. Κάθε τόμος, μια συλλογή των έργων ενός συγγραφέα σε χρονολογική σειρά, που συνοδεύονται από λόγιες εισαγωγές, φιλολογικά σχόλια και κριτικά κείμενα εξειδικευμένων ερευνητών.

Βέβηλη κίνηση να πιάσεις στα χέρια σου (και μάλιστα χωρίς γάντια) ένα τέτοιο βιβλίο, αλλά ας όψεται. Και το δέρμα θα λερωθεί, και οι λεπτές σελίδες θα τσαλακωθούν. Υπερβαίνω τους ψυχαναγκασμούς μου, γιατί και η καραντίνα θέλει καλοπέραση. Στο κάτω κάτω ο Genet δεν είναι για πολυτέλειες. Τα πρώτα του βιβλία, γραμμένα στη φυλακή, κυκλοφορούσαν παράνομα, στη μαύρη αγορά, από χέρι σε χέρι. Διαβάζω πρόχειρα στη σελίδα των περιεχομένων τους τίτλους των έργων. Σταματώ στο Μπαλκόνι. Για μας σήμερα το μπαλκόνι έγινε σύμβολο ελπίδας και επικοινωνίας με τον έξω κόσμο. Για το Genet, Το Μπαλκόνι είναι σύμβολο παραίτησης και άρνησης του έξω κόσμου.

Στις αρχές της δεκαετίας του 50, ο Genet διανύει μια περίοδο μαρασμού, που ίσως να είχε εντείνει η κυκλοφορία του δοκιμίου SaintGenet [O Άγιος Ζενέ] του Sartre. Από το περιθώριο καταλήγει αίφνης στο κέντρο της παριζιάνικης λογοτεχνικής σκηνής. Εντούτοις, μεταξύ 1954 και 1956 επιστρέφει στη γραφή μέσω του θέατρού αφού γράφει παράλληλα τα τέσσερα τελευταία θεατρικά του, μεταξύ αυτών και Το Μπαλκόνι. Σύμφωνα με το βιογράφο του Edmund White, καθοριστικό ρόλο σε αυτή την περίοδο έμπνευσης παίζει η γνωριμία του  Genet με το Giacometti, ο οποίος θα φιλοτεχνήσει και το εξώφυλλο της πρώτης έκδοσης του Μπαλκονιού.

Το εξώφυλλο του Giacometti για τη πρώτη έκδοση του Μπαλκονιού

Μεταξύ Νοεμβρίου 1955 και Ιουνίου 1956 γράφει διαδοχικά τέσσερις διαφορετικές εκδοχές του έργου, εκ των οποίων η τελευταία εκδίδεται το 1956. Χωρίζεται σε δύο πράξεις και δεκαπέντε πίνακες. Εντούτοις θα συνεχίσει να διορθώνει το κείμενο και το 1960 θα κυκλοφορήσει η δεύτερη έκδοση (έβδομη εκδοχή), που συρρικνώνεται σε εννέα πίνακες. Το 1962 κυκλοφορεί η τρίτη, η λεγόμενη «οριστική» έκδοση (όγδοη εκδοχή). Στις 18 Μαΐου 1960, Το Μπαλκόνι ανεβαίνει για πρώτη φορά στο Παρίσι στο Théâtre du Gymnase σε σκηνοθεσία, σκηνογραφία και κοστούμια του Peter Brook. Οι κάκιστες, σύμφωνα με το Genet, παραστάσεις σε Παρίσι, Λονδίνο, Βερολίνο και Νέα Υόρκη, τον οδηγούν να γράψει ένα κατάλογο με οδηγίες για το «Πως πρέπει να παίζεται Το Μπαλκόνι», ένα εριστικό κείμενο που θα συμπεριληφθεί στην τέταρτη έκδοση του κειμένου το 1968, αυτή τη φορά από τον Gallimard.

Εν μέσω μιας εξέγερσης, που όλο ακούμε και ποτέ δεν βλέπουμε, φτάνουν διαδοχικά και με κίνδυνο τη ζωής τους ένας Επίσκοπος για να εξομολογήσει μια κοπέλα, ένας Δικαστής, υποβοηθούμενος από ένα Δήμιο, για να δικάσει μια κλέφτρα και τέλος ένας Στρατηγός σε παράκρουση που θέλει μια κοπέλα να γίνει άλογο του πολεμικού του άρματος. Τρεις γκροτέσεκοι πίνακες με τρεις κυρίαρχες μορφές. Φοράνε κουστούμια εξουσίας και μετά γδύνονται. Επιτελούν σαδιστικά το ρόλο τους ενώ παράλληλα προσεγγίζουν φιλοσοφικά τo λειτούργημά τους. Τρεις διαδοχικές σκηνές που οι θεατές παρακολουθούν μέσα από τα μάτια της μαντάμ Ίρμα, ιδιοκτήτριας του «Μπαλκονιού». Το «Grand Balcon» είναι οίκος ανοχής, οίκος ψευδαισθήσεων όπως προτιμά να λέει η μαντάμ Ίρμα, η οποία εξηγεί και τον τρόπο λειτουργείας του: « [Οι πελάτες] είναι στη ζωή τους φορείς μιας παράστασης που πρέπει να σύρουν μέσα στη λάσπη του πραγματικού και του καθημερινού. Εδώ, το Θέατρο, το Φαινόμενο παραμένουν άσπιλα , η Γιορτή ακέραιη. […] ο καθένας χτυπά το κουδούνι, μπαίνει και φέρει μαζί του το σενάριο του άριστα ρυθμισμένο. Δεν έχω παρά να νοικιάσω το δωμάτιο και να προσκομίσω τα αξεσουάρ, τους και τις ηθοποιούς. » Παραδόξως, μέσα από τα μάτια της Ίρμα η πραγματικότητα επαναπροσδιορίζεται. Εν μέσω εξέγερσης τρεις άνδρες φτάνουν διαδοχικά στο «Μπαλκόνι» με κίνδυνο τη ζωή τους για να εκπληρώσουν τις φαντασιώσεις τους, ντυμένοι ως Επίσκοπος, Δικαστής και Στρατηγός. Κι ενώ το μπορδέλο συνεχίζει να δουλεύει και να μετρά εισπράξεις, φτάνουν ο Απεσταλμένος της Βασίλισσας και ο Αρχηγός της Αστυνομίας για να ανακοινώσουν στην Ίρμα πως η εξωτερική και αόρατη για τους θεατές απειλή εντείνεται. Η πόλη έχει καταληφθεί. Οι παρευρισκόμενοι οργανώνονται. Οι αντάρτες συλλαμβάνονται. Η εξέγερση ακυρώνεται. Η Ίρμα στέφεται Βασίλισσα, οι τρεις πελάτες γίνονται Επίσκοπος, Δικαστής και Στρατηγός. Η εξουσία αλλάζει πρόσωπα, συνεχίζει όμως να φορεί τα ίδια κουστούμια, τις ίδιες μάσκες. «Ό,τι πιο όμορφο υπάρχει στη γη, το οφείλετε στις μάσκες » θα πει στο τέλος ο Απεσταλμένος.

Κείμενο μεταθεατρικό. Οι χαρακτήρες παίζουν άλλους ρόλους, γράφουν και σκηνοθετούν δικά τους σενάρια. Το «Μπαλκόνι», αλληγορία του Θεάτρου. Εξάλλου ο τίτλος αποτελεί αρχιτεκτονική αναφορά στο μπαλκόνι του ιταλικού θέατρου, θέση από την οποία οι θεατές γίνονται κοινωνοί του θεάματος και συνάμα παθητικοί παρατηρητές μίας ψευδαίσθησης. Κείμενο πολιτικό. Ο πρώτος τίτλος του κειμένου ήταν España, αναφορά στη δικτατορία του Φράνκο. Ο Genet εγκαταλείπει μια μονοδιάστατη ιστορική προσέγγιση και καταλήγει σε μια μεταφυσική θεώρηση της Πραγματικότητας και της Φαινομενικότητας, του Καλού και του Κακού, αλλά και σε μία πολιτική διαπίστωση, δηλαδή πως αυτές οι έννοιες εκφυλίζονται από την Εξουσία και την επιτέλεσή της. Ο Genet φαντάζεται το Δυτικό κόσμο ως ένα μπορδέλο, όπου μικροί επίδοξοι επιδειξίες, χωρίς καμία επαφή με τον έξω κόσμο, μεταμορφώνουν τις διαστροφές τους σε υπέρτατες αξίες. Η εξέγερση θα συνεχίσει να ματαιώνεται.

Γιώργος Μελή

Από τη παράσταση στο Théâtre du Gymnase σε σκηνοθεσία, σκηνογραφία και κοστούμια του Peter Brook.
Google News icon Aκολουθήστε μας στο Google News

Οι τελευταίες ειδήσεις από την Κύπρο και τον κόσμο και όλη η επικαιρότητα στο dialogos.com.cy