Oρίζοντας / Ανοιχτός ορίζοντας

Διονύσιος Σολωμός

(1798-1857)

Εις μεγιστάνα

Δώσμουτε άδεια να πατήσω

το παλάτι το χρυσό·

κάποιον ήρθα ν’ απαντήσω:

Μέγα Γιώργο, προσκυνώ.

 

Σπάθα πάντα στο πλευρό σου

να βαστάς, παρακαλώ,

και σα να ’τανε δικός σου

να κοιτάς τον ουρανό.

 

Σε ζητούν Γραικοί και Ιγγλέζοι

σαν αθάνατο νερό,

και το φως βαρεί και παίζει

στο κορμί σου μοναχό.

 

Πέφτω, λέει καθένας, χάμου

και τη φτέρνα σου φιλώ·

κλότσησέ με, βασιλιά μου,

αν επιθυμάς να ζω.

Άπαντα, τ. Α΄,επιμ. Λίνος Πολίτης, Αθήνα, Ίκαρος, 1948, 1986.

 

Ένα καρναβάλι είν’ η ζωή απ’ την αρχή ώς τα στερνά

Ακόμα μια εξαιρετική συλλογή από τα μικροφιλολογικά τετράδια, παράρτημα του περιοδικού μικροφιλολογικά.  Έχουμε γράψει ξανά για την σημαντική αυτή προσπάθεια που ξεκίνησαν οι Φοίβος Σταυρίδης, Σάββας Παύλου και Λευτέρης Παπαλεοντίου και συνεχίζουν σήμερα μαζί με το Λευτέρη Παπαλεοντίου, ο Σπύρος Αρμοστής,  ο Λάμπρος Βαρελάς, και ο Δημήτρης Κόκορης. Ένα περιοδικό με ποικιλία θεμάτων αλλά και σημαντικά αφιερώματα που αξίζει να στηριχτεί.

Στα μικροφιλολογικά τετράδια 28 (παράρτημα των μικροφιλολογικών αρ. 46, Φθινόπωρο 2019) παρουσιάζονται σε ανθολόγηση – επιμέλεια του Λευτέρη Παπαλεοντίου το πρώτο μέρος του αφιερώματος Νεοελληνική σατιρική ποίηση Από τον Σολωμό ως τις μέρες μας.

Όπως μεταξύ άλλων αναφέρει ο Λευτέρης Παπαλεοντίου σε επιλογικό σημείωμα του στην έκδοση:

«Στο περιορισμένο πλαίσιο των Μικροφιλολογικών Τετραδίων επιχειρούμε να δώσουμε μια νέα ανθολόγηση σατιρικών ποιημάτων από την εποχή του Σολωμού ώς τις μέρες μας. Στο επόμενο τεύχος θα ακολουθήσει το δεύτερο μέρος της ανθολόγησης, με τη συμβολή του κριτικού Αλέξη Ζήρα. Προφανώς η Ανθολογία αυτή θα μπορούσε να εμπλουτιστεί και με άλλα ποιήματα ή και με άλλες περιπτώσεις ποιητών, παλαιότερων και νεότερων, αν και όταν κυκλοφορήσει σε μια κανονική έκδοση. Γνωρίζουμε ότι πολλά από τα ανθολογημένα κείμενα δεν βρίσκονται στο ίδιο ποιοτικό επίπεδο με τις καλύτερες στιγμές της νεοελληνικής σάτιρας· από την άλλη, ακόμα και τα πιο δευτερεύοντα παρουσιάζουν ενδιαφέρον, για διάφορους λόγους. Για παράδειγμα, θελήσαμε να περιλάβουμε και αρκετά σατιρικά δείγματα κύπριων ποιητών, αφού το έργο τους παραμένει κατά κανόνα άγνωστο στην Ελλάδα (κανένας, ούτε ο Β. Μιχαηλίδης, δεν περιλαμβάνεται στις Ανθολογίες που αναφέρθηκαν παραπάνω).

Στις μέρες μας παρατηρείται αυξημένο ενδιαφέρον για τη σάτιρα και γενικά για τη γλώσσα της ανατροπής (ειρωνεία, παρωδία, χιούμορ, σαρκασμός κτλ.). Προφανώς υπάρχουν αρκετά περιθώρια για να ξαναδούμε και να επανεκτιμήσουμε παλαιότερα αλλά και πιο πρόσφατα σατιρικά κείμενα. Κατά τον 19ο αιώνα η σάτιρα άκμασε στα Επτάνησα (με τους Σολωμό, Λασκαράτο, Άβλιχο κ.ά.), ενώ στη συνέχεια έδωσε σημαντικά ή κορυφαία αποτελέσματα και σε άλλες περιοχές του ελληνισμού (ας αναφερθούν ενδεικτικά οι περιπτώσεις των Β. Μιχαηλίδη, Γ. Σουρή, Κ. Παλαμά, Κ. Βάρναλη, Ν. Λαπαθιώτη, Γ. Σεφέρη κ.ά.). Για παράδειγμα, ο Γ. Σουρής έχει γράψει αξιόλογα και σκληρά σατιρικά ποιήματα και δεν πρέπει να θεωρείται πια ένας απλός ευθυμογράφος.

[…] Κλείνοντας το σύντομο αυτό σημείωμα, θα λέγαμε ότι δεν είναι τόσο εύκολο να γράψει κάποιος υψηλή σατιρική ποίηση. Αφενός, χρειάζεται έντονη ψυχική συναναστροφή του ποιητή με τα πράγματα ή χρειάζονται έντονα συναισθήματα και διαθέσεις (αγάπη, πόνος, οργή και αγανάκτηση)· αφετέρου, θα πρέπει να τηρηθούν οι απαραίτητες αποστάσεις από τον σατιριζόμενο στόχο και κυρίως να επιστρατευθούν η λοξή ματιά και μια ανατρεπτική γλώσσα ή να επινοηθούν οι κατάλληλες σατιρικές τεχνικές, που θα βοηθήσουν τον ποιητή να ενορχηστρώσει τη σάτιρά του και να της προσδώσει λογοτεχνική μορφή, για να μην εξελιχθεί σε ένα εμπαθές, λιβελογραφικό ή επικαιρικό κείμενο.

Στις μέρες μας η σάτιρα δεν θεωρείται πια λογοτεχνικό είδος. Πάνω απ’ όλα χαρακτηρίζεται πρωτεϊκή γραφή, που εξελίσσεται διαρκώς και μπολιάζεται με άλλα στοιχεία από τη γλώσσα της ανατροπής. Οι παραδοσιακές διακρίσεις ανάμεσα στην άμεση και την έμμεση σάτιρα, την ορατιανή, τη γιουβενάλεια και τη μενίππεια, αποδεικνύονται ίσως άβολα και ασφυκτικά σχήματα για τη μοντέρνα σάτιρα. Η τελευταία δεν έχει απαραίτητα αναμορφωτικό και ηθοπλαστικό χαρακτήρα, ούτε αποβλέπει να προκαλέσει το γέλιο και να διασκεδάσει τον αναγνώστη. Αν και δεν απορρίπτει παραδοσιακές τεχνικές, κρύβει τα νύχια και τα δόντια της και τείνει να γίνεται περισσότερο αναστοχαστική και φιλοσοφική ή πιο εσωστρεφής, απευθύνοντας τις αιχμές της και προς εαυτόν.»

Τέλος ο επιμελητής ευχαριστεί τους Λάμπρο Βαρελά, Αλέξη Ζήρα, Μιχαήλα Καραμπίνη-Ιατρού, Γιώργο Κεχαγιόγλου, Δημήτρη Κόκορη και Αναστασία Τσαπανίδου για τις εισηγήσεις τους.

Τεύκρος Ανθίας

(1903-1968)

Κήρυγμα

Ένα καρναβάλι είν’ η ζωή απ’ την αρχή ώς τα στερνά,

μια διαρκής αποκριά στου Σύμπαντος τις στράτες,

τόσο σαχλή σε σάτιρα και πνεύμα, πὄταν προσπερνά,

γελούν για τη γελοία της παράσταση οι διαβάτες.

 

Χα χα! Με μάσκες, σερπαντέν, με κομφετί και ντόμινα,

στροβιλιζόμαστε όλοι μας σε φασουλίδικο χορό, ξ

όανα Εωσφορικά με πρόσωπα ανθρώπινα,

ηθοποιοί σε θέατρον αστείο και θλιβερό.

 

Ω Πιερότοι τραγικοί και Κολομπίνες κωμικές,

δούλοι, ναι, δούλοι άβουλοι, και σκλάβες σε χαρέμια,

ιδού, η γκαμήλα προσπερνά, με μουσικές ξωφρενικές,

και καβαλάρισσα η ζωή κρατάει σφιχτά τα γκέμια.

Τα σφυρίγματα του Αλήτη, Αθήνα 1929.

Google News icon Aκολουθήστε μας στο Google News

Οι τελευταίες ειδήσεις από την Κύπρο και τον κόσμο και όλη η επικαιρότητα στο dialogos.com.cy