Ένα «ξεχασµένο» ιστορικό: Πως φτάσαµε στη ρωσική εισβολή στην Ουκρανία

Στις 24 Φεβρουαρίου 2022 η Ρωσία εισέβαλε στην Ουκρανία, ενώ από τη µια µέρα στην άλλη σηµειώνονται γεγονότα που πιθανόν να αλλάξουν την ιστορία της χώρας -και όχι µόνο. Ανεξάρτητα από τα όποια προσχήµατα, ήταν µια εισβολή ενάντια σε ένα ανεξάρτητο κράτος και κατάφωρη παραβίαση του διεθνούς δικαίου. Πώς φτάσαµε όµως στην εισβολή και τον πόλεµο της Ρωσίας ενάντια στην Ουκρανία;

Η ένταξη στην Ε.Ε. αφορµή για την πρώτη ένοπλη αντιπαράθεση

Το Ουκρανικό σήµερα απορρέει από τη µακρά διαδικασία αλλαγής της παγκόσµιας γεωπολιτικής αρχιτεκτονικής, ως συνέχεια της διάλυσης της ΕΣΣ∆. Και ακόµα πιο πριν.

Για να µην πάµε όµως πολύ πιο πίσω, αρχίζουµε µε το 2014 και την άρνηση του τότε Προέδρου της Ουκρανίας, Βίκτορ Γιαννούκοβιτς, να υπογράψει τη συµφωνία τελωνειακής ένωσης της χώρας µε την Ευρωπαϊκή Ένωση. Χιλιάδες διαδηλωτές οπαδοί της ευρωπαϊκής πορείας της χώρας βγήκαν στους δρόµους του Κιέβου για να διαµαρτυρηθούν ενάντια σε αυτήν την απόφαση. Σε αυτούς εισχώρησαν και ακροδεξιές οργανώσεις που εκ των υστέρων φάνηκε πως κυριάρχησαν, χρησιµοποιώντας βία και καταλαµβάνοντας κυβερνητικά κτίρια. Άρχισε µια ένοπλη αντιπαράθεση µε την Αστυνοµία, µε αποτέλεσµα δεκάδες νεκρούς και από τις δύο πλευρές.

Από την πρώτη στιγµή που η Ευρωπαϊκή Ένωση και οι ΗΠΑ επενέβησαν ανοικτά υπέρ της αντιπολίτευσης, η Ρωσία -που στην Ουκρανία έχει τεράστια οικονοµικά συµφέροντα, ενώ στις ανατολικές περιοχές της χώρας επικρατεί το ρωσικό στοιχείο- θορυβήθηκε έντονα και άρχισε τις δικές της παρεµβάσεις.

Τελικά επιτεύχθηκε µια συµφωνία µεταξύ του καθεστώτος και της αντιπολίτευσης για τη διενέργεια εκλογών και την αποχώρηση των διαδηλωτών από τα κυβερνητικά κτίρια και από την Πλατεία Μεϊντάν. Η συµφωνία αυτή ουδέποτε εφαρµόστηκε, αφού τα ακροδεξιά στοιχεία παρέµειναν στην Πλατεία, απειλούσαν και ζητούσαν την άµεση παραίτηση της κυβέρνησης. Οι εξελίξεις που ακολούθησαν ήταν ραγδαίες. Πραξικοπηµατικά η αντιπολίτευση, εκµεταλλευόµενη την κατάσταση και µε τη σιωπηρή ανοχή της Ευρωπαϊκής Ένωσης, επέβαλε µέσω του κοινοβουλίου την παραίτηση του Γιανούκοβιτς και τη δηµιουργία προσωρινής µεταβατικής κυβέρνησης.

Η πρώτη ενέργεια αυτής της «κυβέρνησης» ήταν η απελευθέρωση της πρώην πρωθυπουργού Τιµοσένκο. Αν το καθεστώς Γιανούκοβιτς σχετιζόταν µε τη διαφθορά και τη σπατάλη (και πιθανόν έτσι είναι), η κυβέρνηση της Τιµοσένκο ήταν πρωταθλήτρια σ’ αυτόν τον τοµέα, ενώ η ίδια σφετερίστηκε τεράστια περιουσία του Δηµοσίου, µε αποτέλεσµα να καταλήξει στη φυλακή.

ΗΠΑ και Ε.Ε. «ξεχνούν» την τραγωδία της Οδησσού

Τα επόµενα βήµατα ήταν ακόµη πιο αντιδραστικά και προκλητικά. Κατατέθηκαν νοµοσχέδια για την αποποινικοποίηση της ναζιστικής προπαγάνδας, έθεταν εκτός νόµου το κοµµουνιστικό κόµµα της Ουκρανίας, σχέδιο που καταργεί το δικαίωµα µειονοτήτων να χρησιµοποιούν τη µητρική τους γλώσσα, δηλαδή απαγορεύονται τα ρωσικά, τα ρουµανικά, τα ουγγρικά, τα ελληνικά, ενώ οι δυνάµεις της Αστυνοµίας αντικαθίστανται από άνδρες του ναζιστικού «∆εξιού Τοµέα».

Το πιο φρικτό όμως που συνέβηκε εκείνη την περίοδο ήταν όταν οπαδοί του λεγόµενου «Ευρωµεϊντάν» έκαψαν ζωντανούς δεκάδες αντικυβερνητικούς διαδηλωτές στο κτίριο των Συνδικάτων στην Οδησσό. Η πόλη, κυρίως ρωσόφωνη, ήταν βασικό θέατρο συγκρούσεων µεταξύ αντιπάλων και υποστηρικτών του «Ευρωµεϊντάν». Ανάµεσα στους τελευταίους, τον πρωταγωνιστικό ρόλο στα βίαια επεισόδια έπαιξαν οι διαβόητοι φασίστες του «∆εξιού Τοµέα», που εξαρχής προσπάθησαν µε προβοκάτσιες να προκαλέσουν επεισόδια µε τους αντιπάλους τους.

Σύµφωνα µε αναφορά του ΟΗΕ, 42 άνθρωποι έχασαν τη ζωή τους στο Κτίριο των Συνδικάτων, 32 από δηλητηρίαση µονοξειδίου του άνθρακα και 10 αφότου έπεσαν από τα παράθυρα. Ανάµεσα στα θύµατα ήταν επτά γυναίκες κι ένα 17χρονο αγόρι.

Πρώτο βήµα η προσάρτηση της Κριµαίας

Τι έγινε λοιπόν µετά; Έγινε αυτό που όλοι φοβόντουσαν. Τον Μάρτη του 2014 η Ρωσία προχώρησε στην προσάρτηση της Κριµαίας.

Έγιναν τότε διαδηλώσεις από οµάδες προσκείµενες προς τη Μόσχα που ήταν αντίθετες µε τα γεγονότα στο Κίεβο και επιζητούσαν στενότερους δεσµούς ή την ενσωµάτωση στη Ρωσία και επιπρόσθετα την επέκταση της αυτονοµίας ή την πιθανή ανεξαρτησία για την Κριµαία.

Το ρωσικό κοινοβούλιο παραχώρησε στον Πρόεδρο της Ρωσίας, Βλαντιµίρ Πούτιν, την εξουσία να χρησιµοποιήσει στρατιωτική βία στην Ουκρανία. Οι ΗΠΑ και οι σύµµαχοί τους καταδίκασαν τη ρωσική εισβολή στην Κριµαία και ζήτησαν από τη Μόσχα να αποσύρει τις δυνάµεις της.

Στις 6 Μαρτίου 2014 το Ανώτατο Συµβούλιο της Κριµαίας αποφάσισε να ζητήσει από τη Ρωσία την επανένωση, κάτι που παραχωρήθηκε από τη Ρωσία από το δηµοψήφισµα στις 16 Μαρτίου 2014, όπου το 90% των κατοίκων ψήφισε υπέρ της ενσωµάτωσης στη Ρωσία.

Οι ΗΠΑ και η Ευρωπαϊκή Ένωση καταδίκασαν τη Ρωσία, κατηγορώντας την για παραβίαση του διεθνούς δικαίου και της ουκρανικής κυριαρχίας και αργότερα επέβαλαν σκληρές κυρώσεις στη Ρωσία.

Στις 27 Μαρτίου 2014 τα Ηνωµένα Έθνη εξέδωσαν µη δεσµευτικό ψήφισµα, µε το οποίο καταδίκασαν την προσάρτηση της Κριµαίας από τη Ρωσία. Η απόφαση έλαβε 100 υπέρ και 11 κατά, ενώ υπήρχαν και 58 αποχές.

Οι µάχες στο Ντονµπάς µαίνονται εδώ και 8 χρόνια

Στη συνέχεια είχαµε την απόσχιση δύο περιοχών της Ουκρανίας, του Ντονµπάς και του Λουγκάνσκ, τη µονοµερή ανακήρυξή τους σε ανεξάρτητα κράτη και την πρόσφατη αναγνώρισή τους από τη Ρωσία. Σηµειώνεται ότι οι δύο (ρωσόφωνες) περιφέρειες συνέβαλαν, µέχρι πρόσφατα, στο 16% σχεδόν του ΑΕΠ της Ουκρανίας και στο ένα τέταρτο της βιοµηχανικής παραγωγής της.

Επί 8 χρόνια µαίνονταν µάχες στο Ντονµπάς. Χιλιάδες άνθρωποι έχασαν τη ζωή τους, οι περισσότεροι άµαχοι, και χιλιάδες άλλοι έµειναν χωρίς σπίτια και υπέφεραν από την πείνα. Κανένας όµως απ’ αυτούς που σήµερα κόπτονται για τα ανθρώπινα δικαιώµατα δεν µίλησε, δεν διαµαρτυρήθηκε γι’ αυτά που συνέβηκαν στις αποσχισθείσες περιοχές.

Έπειτα, έγιναν προσπάθειες για να σταµατήσει η αιµατοχυσία. Το 2015 επιτεύχθηκε η συµφωνία του Μινσκ, η οποία ουδέποτε εφαρµόστηκε.

Η συµφωνία αποτελείτο από µια δέσµη 12 σηµείων, συµπεριλαµβανοµένης της κατάπαυσης του πυρός, της απόσυρσης βαρέων όπλων από την πρώτη γραµµή, της απελευθέρωσης αιχµαλώτων πολέµου, της συνταγµατικής µεταρρύθµισης στην Ουκρανία, της παραχώρησης αυτοδιοίκησης σε ορισµένες περιοχές του Ντονµπάς και της αποκατάστασης του ελέγχου των κρατικών συνόρων στην ουκρανική κυβέρνηση.

Όπως ισχυρίζονται οι Ρώσοι, οι Αρχές της Ουκρανίας δήλωναν δηµόσια ότι δεν θα εφαρµόσουν τις συµφωνίες του Μινσκ και η Ρωσία δεν µπορούσε να ανεχθεί περαιτέρω τη γενοκτονία του λαού του Ντονµπάς. Το Κίεβο, λέει η Μόσχα, µηδένισε όλες τις προσπάθειες για την εφαρµογή των συµφωνιών του Μινσκ, τις «σκότωσε» η ουκρανική ηγεσία πολύ πριν από την αναγνώριση των Λαϊκών ∆ηµοκρατιών του Ντονέτσκ και Λουγκάνσκ.

Από την άλλη, οι Ουκρανοί ισχυρίζονται ότι ένα από τα εµπόδια για τη µη εφαρµογή της συµφωνίας ήταν η επιµονή της Ρωσίας ότι δεν είναι µέρος της σύγκρουσης και, ως εκ τούτου, δεν δεσµεύεται από τους όρους της, αφήνοντάς την έτσι να ενισχύει τους αυτονοµιστές στις δύο Λαϊκές ∆ηµοκρατίες του Ντονµπάς.

Ο διαφορετικός τρόπος ερµηνείας των Συµφωνιών του Μινσκ από τη Μόσχα και το Κίεβο ήταν ένα ακόµα σηµαντικό πρόβληµα στην εφαρµογή τους.

Με την απόφαση Ζελένσκι για ένταξη στο ΝΑΤΟ ξεχείλισε το ποτήρι

Η πρώτη δήλωση του Βολοντιµίρ Ζελένσκι όταν εξελέγη Πρόεδρος το 2019, ήταν να εντάξει µέχρι το 2024 την Ουκρανία στο ΝΑΤΟ. Μια δήλωση που θορύβησε τη Μόσχα. Γιατί µε αυτή την κίνηση η Ρωσία θεωρούσε ότι θα βρισκόταν περικυκλωµένη από χώρες του ΝΑΤΟ.

Με το πρόσχηµα λοιπόν της προστασίας των ρωσόφωνων περιοχών και της απειλής της ασφάλειάς της από το ΝΑΤΟ, η Ρωσία εισέβαλε στην Ουκρανία. Ανεξάρτητα από τα όποια προσχήµατα, ήταν µια εισβολή ενάντια σε ένα ανεξάρτητο κράτος και κατάφωρη παραβίαση του διεθνούς δικαίου.

Η Ευρασία αποτελεί εδώ και δεκαετίες σηµαντικό χώρο για τις «µεγάλες δυνάµεις».

Σύµφωνα µε τον Z. Brzezinski (σύµβουλο των προέδρων των ΗΠΑ από τον Κάρτερ στον Οµπάµα), η Ουκρανία είναι ένας «σηµαντικός χώρος στην ευρασιατική σκακιέρα», ο έλεγχος του οποίου θα κάνει δυνατή την κυριαρχία των ΗΠΑ στον κόσµο. O Brzezinski προσδιορίζει την Ουκρανία στην Ευρασία (µαζί µε το Αζερµπαϊτζάν και το Ουζµπεκιστάν) ως το κράτος που «αξίζει την ισχυρότερη γεωπολιτική υποστήριξη της Αµερικής».
Αυτά από το 1997!

 

Αντρέας Παυλικκάς

Οικονοµολόγος – Ερευνητής