Ενώ ξέρει το τέλος δεν σταματά να ψάχνει, να αναζητά τον εαυτό του

Συναντήσεις/ Ορίζοντας/ Φωτογραφίες: Δημήτρης Λούτσιος

Μαρία Κυριάκου: Ενώ ξέρει κατά βάθος το τέλος, εντούτοις δεν σταματά να ψάχνει, να αναζητά τον εαυτό του

Ο Αντώνης Γεωργίου συναντά τη σκηνοθέτιδα Μαρία Κυριάκου και τους ηθοποιούς Πόπη Αβραάμ και Θανάση Γεωργίου και μιλάνε για τον Οιδίποδα Τύρρανο του Σοφοκλή που ανεβάζει ο Θεατρικός Οργανισμός Κύπρου.

Θανάσης Γεωργίου: Εγώ ακούω  ένα παιδί που το μόνο που λαχταρά είναι να ανήκει κάπου.

Πόπη Αβραάμ: Η Ιοκάστη υπήρξε μια γυναίκα που οι άλλοι αποφάσιζαν γι’ αυτήν

Θεωρείς πως υπάρχουν «όρια» στην όποια δραματουργική και σκηνοθετική προσέγγιση του αρχαίου ελληνικού δράματος διαφορετικά από άλλα είδη θεάτρου;

Μαρία Κυριάκου: Ειλικρινά δεν ξέρω να απαντήσω αυτή την ερώτηση. Έχω παρακολουθήσει πολύ συγχρονες παραστάσεις αρχαίου δράματος, με έντονες παρεμβάσεις στο κείμενο και έχω επίσης παρακολουθήσει πολύ κλασικά ανεβάσματα. Και αυτό που με ελκύει και με συγκινεί συνήθως, όπως και να παρουσιάζεται, είναι η ειλικρίνεια του ανεβάσματος και μια καθαρή οπτική. Αυτό πιστεύω είναι το σημαντικό. Τι μας συγκινεί στα έργα αυτά και πώς το μεταφράζουμε σκηνικά. Οπότε δεν είναι ζήτημα ορίων πιστεύω αλλά κατανόησης της επιρροής που ασκούν πάνω μας και πόσο ειλικρινά αφήνουμε αυτή την επιρροή να μας μετακινήσει.

Κουβαλάει ένα σκοτάδι που αισθάνεται να τον καλεί , κι ενώ το φοβάται, κάνει τα πάντα για να το φωτίσει.

Πιστεύεις πως είναι διαφορετικό να ερμηνεύεις ένα ρόλο αρχαίου δράματος από ένα οποιοδήποτε άλλο ρόλο;

Θανάσης Γεωργίου: Η μεγάλη διαφορά είναι στο λόγο. Το  αρχαίο Δράμα με κάνει να ξαναβρίσκω τη σχέση μου με το πρωτογενές υλικό που είναι ο λόγος. Είναι σα να πλάθεις την ερμηνεία με την πρώτη ύλη του θεάτρου. Στο σύγχρονο θέατρο ο λόγος κάπως περνάει σε δεύτερη μοίρα, ασχολούμαστε πιο πολύ με τα πρόσωπα, τους χαρακτήρες και τις καταστάσεις. Πιο πολύ δηλαδή με την ψυχολογική διάσταση των πραγμάτων. Ξεχνάμε ότι τα πρόσωπα γεννιούνται από το λόγο. Τον Οιδίποδα τον γεννά μόνο ο λόγος του. Κάθε του λέξη, κάθε του φράση μου δημιουργεί  έναν κραδασμό. Οπως λέει κι ο Οιδίποδας  ¨Ακόμα  αυτά τα λόγια με δαγκώνουν “. Αισθάνομαι ότι μου επιτρέπει να ταξιδέψω σ’ έναν τόπο που συναντιούνται όλες οι αισθήσεις. Είναι πυκνός και διάφανος την ίδια στιγμή, σχεδόν μεταφυσικός. Πρέπει να κάνεις μια υπέρβαση για να μπορέσεις να τον μιλήσεις. Φέρει μέσα του όλο το νήμα  της ανθρώπινης ύπαρξης.

Μια γυναίκα βαθιά πληγωμένη αλλά φαινομενικά σκληρή που ποτέ δεν χάνει τον έλεγχο. Αυτή είναι η Ιοκάστη.

Πόπη Αβραάμ: Καταρχάς να αναφέρω πώς όταν μου προτάθηκε από την Μαρία να αναλάβω τον ρόλο της Ιοκάστης με έπιασε ένας πανικός. Δεν είχα ποτέ παίξει αρχαίο δράμα εκτός από κάποιες σκόρπιες συμμετοχές μου σε χορό αρχαίας τραγωδίας και μια παράσταση με πέντε μονολόγους γυναικών από διάφορες τραγωδίες. Όταν είσαι νεαρότερος στον χώρο σε διακατέχει μια άγνοια των μεγεθών και της ευθύνης. Αλλά μετά από 42 χρόνια στο θέατρο, με ένα ‘’βαρύ’’ βιογραφικό σε σπουδαίους ρόλους, αντιλαμβάνεσαι πως δεν αναλαμβάνεις ελαφριά τη καρδία να σηκώσεις τέτοιους όγκους πυκνού λόγου και συναισθημάτων. Όταν μάλιστα, γνωρίζοντας την Μαρία Κυριάκου, ήξερα από πριν πως δεν θα κάναμε μια συμβατή και αναμενόμενη παράσταση. Όπως όμως ήξερα και πολύ καλά πως μπορούσα να την εμπιστευτώ και να βουτήξουμε κι οι δυο μας κατευθείαν στα πολύ βαθιά.

 Είναι παρήγορο να ξέρεις ότι κάτι βαθύ σε ενώνει με ένα τόσο μακρινό παρελθόν.

Μέσα από τις μέχρι τώρα πρόβες ποιος είναι τελικά ο Οιδίποδας «σου»; Πώς θα ήθελες να τον «σκέφτονται» οι θεατές φεύγοντας;

Θανάσης Γεωργίου: Σαν ένα παιδί που η μάνα του τον άφησε κι ο πατέρας του τον κρέμασε απ’ τα πόδια με ένα τσιγκέλι κι από τότε πασχίζει σ’ όλη του τη ζωή να ρίξει φως στον ανεξήγητο λαβύρινθο που είναι η ζωή του. Κουβαλάει ένα σκοτάδι που αισθάνεται να τον καλεί , κι ενώ το φοβάται, κάνει τα πάντα για να το φωτίσει.

Όταν λέει «διωγμένος κι από δω, πάλι θα φύγω, πάλι εξόριστος» εγώ ακούω  ένα παιδί που το μόνο που λαχταρά είναι να ανήκει κάπου. Κι εμένα αυτό είναι κάτι που με συγκινεί βαθιά.

«Ζώντας» όλη αυτή την περίοδο με την Ιοκάστη τι έχεις να μας πεις για αυτήν;

Πόπη Αβραάμ: Η Ιοκάστη ήταν ένας ρόλος που δεν είχα ποτέ εστιάσει διαβάζοντας και μελετώντας το αρχαίο δράμα.  Η έκπληξη μου και η πρόκληση ήταν τεράστια. Η Ιοκάστη υπήρξε μια γυναίκα που οι άλλοι αποφάσιζαν γι’ αυτήν, που την ανάγκασαν να ΄δώσει τον γιο της, τριών ημερών βρέφος, να πεταχτεί ανυπεράσπιστος σε απάτητα όρη για ένα χρησμό που στιγμάτιζε το παιδί της, πώς θα γινόταν φονιάς του πατέρα του και συμβίος της μάνας του. Κι όταν πια ο Λάιος σκοτώθηκε και η Θήβα υπέφερε από την κατάρα της Σφίγγας, υπήρξε το έπαθλο γι’ αυτόν που θα έλυνε το αίνιγμα και θα έσωζε την πόλη. Θα έπαιρνε την εξουσία στα χέρια του και θα παντρευόταν την Ιοκάστη. Κι αυτός δεν ήταν άλλος από τον γιο της, τον Οιδίποδα. Άμοιρη λοιπόν ευθυνών, όπως άλλωστε κι ο Οιδίποδας, μετά την αποκάλυψη της αλήθειας τιμωρούν τους εαυτούς τους με τον χειρότερο τρόπο. Μια γυναίκα βαθιά πληγωμένη αλλά φαινομενικά σκληρή που ποτέ δεν χάνει τον έλεγχο. Αυτή είναι η Ιοκάστη. Εξαιρετικά δύσκολο να δοθεί αυτό χωρίς δραματικότητα και ρεαλισμό αλλά μέσα από έρευνα, σκληρή δουλειά και με απόλυτο σεβασμό, ελπίζω πως τα καταφέραμε.

Τον Οιδίποδα τον γεννά μόνο ο λόγος του. Κάθε του λέξη, κάθε του φράση μου δημιουργεί  έναν κραδασμό.

Πώς αντικρύζεις τον Οιδίποδα τον Ιούνιο του 2022; Γιατί τυφλώνεται;

Μαρία Κυριάκου: Στις τελευταίες στιγμές του έργου, όταν ο Οιδίποδας έχει ήδη πάρει τον δρόμο της εξορίας ο Κρέοντας του λέει, «Προχώρα, άνθρωπε». Για μένα ο Οιδίποδας ταυτίζεται με τον Άνθρωπο ως φύση, ως ύπαρξη, ως νους, ως μέλος μιας κοινωνίας. Ο Οιδίποδας είναι ο άνθρωπος που ενώ ξέρει κατά βάθος το τέλος, εντούτοις δεν σταματά να ψάχνει, να αναζητά τον εαυτό του, να προχωρά. Χρησιμοποιώντας την ευφυία του, παίρνει τη ζωή του στα χέρια του και επαναπροσδιορίζει τον εαυτό του. Ταυτόχρονα είναι ένας υπεύθυνος ηγεμόνας που αγαπά και σέβεται την πόλη του. Η αναζήτησή του αρχίζει προβάλλοντας την πολιτική του ταυτότητα. Στην πορεία ερευνά, αμφισβητεί, επανεξετάζει και στο τέλος με τραγικό τρόπο ‘γνωρίζει’ την πραγματική του ταυτότητα. Αναγνωρίζοντας τον εαυτό του, αναλαμβάνει και την ευθύνη απέναντι στην πόλη του. Αυτοτιμωρείται και αυτοεξορίζεται γιατί ξέρει πως έτσι θα καθαρίσει την πόλη από το μίασμα. Έτσι ολοκληρώνεται ως τραγική φύση, που δεν είναι τίποτα άλλο παρά η μοίρα του ανθρώπου που ενώ γνωρίζει το τέλος του, εντούτοις δεν σταματά ποτέ να προχωρά και να εξελίσσεται.

ο Οιδίποδας ταυτίζεται με τον Άνθρωπο ως φύση, ως ύπαρξη, ως νους, ως μέλος μιας κοινωνίας.

Πιστεύεις πως το αρχαίο δράμα παραμένει ακόμα «χρήσιμο» για τον σύγχρονο θεατή;

Μαρία Κυριάκου: Δεν έχω μελετήσει εις βάθος το αρχαίο δράμα και η εμπειρία μου στο είδος αυτό είναι πολύ πρόσφατη και μικρή. Ως θεατής έχω δυσκολευτεί αρκετές φορές να το κατανοήσω, όμως μελετώντας για την παράσταση αισθάνθηκα ότι τα έργα αυτά αγγίζουν κάτι πολύ πηγαίο – την πραγματική ουσία της ανθρώπινης φύσης. Είναι βαθιά υπαρξιακά και ίσως γι’ αυτό θα μας αφορούν πάντα. Είναι παρήγορο να ξέρεις ότι κάτι βαθύ σε ενώνει με ένα τόσο μακρινό παρελθόν.

Μετάφραση: Μίνως Βολανάκης

Σκηνοθεσία: Μαρία Κυριάκου

Σκηνικά: Έλενα Κοτασβήλι, Κοστούμια: Κωνσταντίνα Ανδρέου, Μουσική: ΜΜΜΔ, Κίνηση: Μιχάλης Αριστείδου, Αγωγή λόγου: Αιμιλία Βάλβη, Μουσική διδασκαλία: Βασιλική Αναστασίου

Σχεδιασμός φωτισμών: Σταύρος Τάρταρης, Βοηθός σκηνοθέτιδας: Άντρια Ζένιου, Βοηθός σκηνογράφου-ενδυματολόγου: Ιφιγένεια Αβραάμ

Παίζουν: Πόπη Αβραάμ, Δημήτρης Αντωνίου, Αιμιλία Βάλβη, Θανάσης Γεωργίου, Ανδρέας Δανιήλ, Έλενα Καλλινίκου, Στέλιος Καλλιστράτης, Ζωή Κυπριανού, Φοίβος Μαρκιανός, Γιάννης Μίνως, Χριστίνα Παπαδοπούλου, Πολυξένη Σάββα, Δρόσος Σκώτης, Λένια Σορόκου, İzel Seylani

 Λευκωσία, Αμφιθέατρο Μακαρίου Γ΄

Παρασκευή 1 Ιουλίου, Σάββατο 2 Ιουλίου,

Πέμπτη 21 Ιουλίου, Παρασκευή 22 Ιουλίου 2022

Λεμεσός, Αρχαίο Θέατρο Κουρίου

Παρασκευή 8 Ιουλίου,  Σάββατο 9 Ιουλίου 2022

Πάφος, Αρχαίο Ωδείο

Τετάρτη 13 Ιουλίου 2022

Λάρνακα, Παττίχειο Δημοτικό Αμφιθέατρο

Σάββατο 16 Ιουλίου 2022

Δημοτικό Αμφιθέατρο Δερύνειας

Έναρξη παραστάσεων: 21:00