Έπεσε και το τελευταίο κάστρο του Κεμαλισμού

*Του Νιαζί Κιζίλγιουρεκ

Η προκλητική κίνηση του Προέδρου Ερντογάν να μετατραπεί σε τζαμί η Αγία Σοφία στην Κωνσταντινούπολη συμβολίζει την απόλυτη νίκη του Ερντογάν σε βάρος των Κεμαλιστών στην Τουρκία.

Έπεσε και το τελευταίο κάστρο του Κεμαλισμού.

Όταν αποφάσισε ο Μουσταφά Κεμάλ να τερματίσει την Οθωμανική και ισλαμική παράδοση για να συγκροτήσει μια κοσμική-εθνική ταυτότητα, σκόπευε να ενσωματώσει τη σύγχρονη Τουρκία στον Δυτικό πολιτισμό. Εκείνη την περίοδο έκανε μια σειρά από κοσμικές μεταρρυθμίσεις όπως το κλείσιμο των θρησκευτικών ταγμάτων και των θρησκευτικών σχολείων, τερμάτισε το χαλιφάτο κλπ. Μια από τις πιο συμβολικές κινήσεις του πατέρα των Τούρκων, ήταν να απαγγελθεί το «εζάνι» (το κάλεσμα σε προσευχή) στην Τουρκική και όχι στην Αραβική γλώσσα. Μάλιστα επέλεξε την Αγιά Σοφία, που το 1932  ακόμα ήταν τζαμί, για να την πρώτη απαγγελία του εζανιού στη Τουρκική. Το 1934 την μετέτρεψε από τζαμί σε μουσείο. Ο Ελευθέριος Βενιζέλος επικροτώντας αυτές τις ριζοσπαστικές μεταρρυθμίσεις, τον πρότεινε για Νόμπελ Ειρήνης την ίδια χρονιά.

Οι μεταρρυθμίσεις του Μουσταφά Κεμάλ προκάλεσαν μεγάλη ενόχληση στις τάξεις της ισλαμικής παράταξης και κάποιων παντουρκιστών. Τόσο γενικά για την πορεία προσκόλλησης στον Δυτικό πολιτισμό, όσο και ειδικά για τη μετατροπή της Αγίας Σοφίας σε μουσείο.

Βεβαίως δεν μπορούσαν να αντιδράσουν τότε ενάντια στην παντοκρατορία του ιδρυτή της Τουρκίας.

Με το πέρασμα στο πολυκομματικό σύστημα το 1950 άρχισαν δειλά-δειλά οι παντουρκιστές και ισλαμιστές να μιλούν ενάντια στον κεμαλισμό και να εγείρουν το ζήτημα της Αγίας Σοφίας, ακριβώς λόγω της συμβολικής του αξίας. Ο δεξιός λαϊκιστής πολιτικός της εποχής Α. Μεντερές, ο οποίος ήταν πρωθυπουργός της χώρας μεταξύ 1950-1960, έκανε κάποια μικρά βήματα να ικανοποιήσει την ισλαμική παράταξη για εκλογικούς σκοπούς. Για παράδειγμα επανέφερε το εζάν στην αραβική γλώσσα. Όμως δεν άφησε περιθώριο συζήτησης μετατροπής της Αγίας Σοφίας σε τζαμί. Μάλιστα, ο ποιητής Σερντέγκετζτι που έκανε εκστρατεία με τα ποιήματα του εκείνη την εποχή για μετατροπή της Αγίας Σοφίας σε τζαμί, οδηγήθηκε σε δίκη και καταδικάστηκε το 1952.

Η Αγιά Σοφία επανήλθε στη δημόσια συζήτηση στην Τουρκία και στη δεκαετία του 1960. Ιδιαίτερα όταν ξεκίνησαν οι δικοινοτικές συγκρούσεις στην Κύπρο, οι ισλαμιστές θεώρησαν κατάλληλη τη στιγμή για να θέσουν το θέμα μετατροπής της σε τζαμί. Όμως δεδομένου ότι η κεμαλική γραφειοκρατία ήταν δυνατή και ο κεμαλικός στρατός ήταν θεματοφύλακας των κοσμικών μεταρρυθμίσεων, δεν ευδοκίμησαν αυτές οι προσπάθειες.

Ο προκάτοχος του Ερντογάν, ο ιστορικός ηγέτης της ισλαμικής παράταξης Ν. Ερμπακάν, όταν βρέθηκε στην εξουσία το 1995 σε συνασπισμό με την Τ. Τσιλέρ, ενώ ήθελε πολύ, δεν τόλμησε ούτε αυτός να επαναφέρει το θέμα της Αγίας Σοφίας. Το μεγαλύτερο του επίτευγμα για το θέμα ήταν η δημόσια έκφραση επιθυμίας για καινούριο τζαμί στην πλατεία Ταξίμ. Αυτό ήταν αρκετό για να διωχθεί πραξικοπηματικά από τον κεμαλικό στρατό το 1997.

Όταν το καινούριο κόμμα των ισλαμιστών -το Κόμμα Δικαιοσύνης και Ανάπτυξης του Ερντογάν- κέρδισε τις εκλογές το 2002 και άρχισε να κυβερνά από τις αρχές του 2003, πολλοί ισλαμιστές περίμεναν να δουν την Αγιά Σοφία ως τζαμί. Ο ίδιος ο Ρ. Τ. Ερντογάν ήδη από το 1988 ως επικεφαλής της Κομματικής Ομάδας του Κόμματος του Ερμπακάν στην Κωνσταντινούπολη, έλεγε πως η Αγιά Σοφία πρέπει να είναι τζαμί. Όμως στα πρώτα χρόνια του στην εξουσία δεν τόλμησε να κάνει αυτό το βήμα και μάλιστα θεωρούσε ως «προβοκάτσια» μια τέτοια κίνηση. Όταν όμως εξουδετέρωσε τους κεμαλιστές και αναδιοργάνωσε τον κεμαλικό στρατό όπως ο ίδιος ήθελε, προχώρησε στο τελικό χτύπημα: πέταξε την υπογραφή του Ατατούρκ του 1934 στον κάλαθο των αχρήστων της ιστορίας και προχώρησε στη μεγάλη απόφαση μετατροπής του μουσείου σε τζαμί. Μάλιστα κάνοντας ακόμα μια συμβολική κίνηση, ανακοίνωσε πως η πρώτη προσευχή στο τζαμί της Αγ. Σοφίας θα γίνει 24 Ιουλίου. Τη μέρα που υπογράφηκε η Συνθήκη της Λωζάνης.

Στην Τουρκία, η ιστορία γράφεται ξανά. Επίσης αναδιαμορφώνεται η εθνική ταυτότητα. Η κοσμική κεμαλική Τουρκία που βασιζόταν πάνω στην κοσμική εθνική τουρκική ταυτότητα και προσδοκούσε την προσέγγιση στον δυτικό πολιτισμό δεν υπάρχει πια. Στη θέση της εμφανίστηκε η «νέα Τουρκία» του Ρ. Τ. Ερντογάν, στην οποία η εθνική ταυτότητα δεν είναι πια κοσμική αλλά τουρκο-ισλαμική με έντονη αναφορά στο ισλαμικό και οθωμανικό παρελθόν.

Είναι σημαντικό να υπογραμμίσουμε και την χρονική στιγμή που έγινε αυτή η κίνηση από τον Ερντογάν. Είναι η περίοδος που οι σχέσεις ΕΕ- Τουρκίας βρίσκονται σε σοβαρή κρίση, και οι προσδοκίες της Τουρκίας δεν βρίσκουν ανταπόκριση. Υπενθυμίζουμε ότι η Καγκελάριος Μέρκελ δεν είπε ούτε μια λέξη για την Τουρκία στην παρουσίαση των προτεραιοτήτων της Γερμανικής Προεδρίας στο Ευρωκοινοβούλιο.

Google News icon Aκολουθήστε μας στο Google News

Οι τελευταίες ειδήσεις από την Κύπρο και τον κόσμο και όλη η επικαιρότητα στο dialogos.com.cy