Επιστήμονες δίνουν απαντήσεις στα οξυμένα περιβαλλοντικά προβλήματα της Λευκωσίας

Το περιβαλλοντικό ζήτημα με τις πολλές και ποικίλες του εκφάνσεις και διαστάσεις αποτελεί ένα από τα κυρίαρχα ζητήματα της εποχής μας, ενδεχομένως το κορυφαίο. Και αυτό όχι τυχαία αφού η ίδια η φύση μάς θυμίζει διαρκώς πόσο την έχουμε επιβαρύνει είτε με τη μορφή φυσικών καταστροφών, είτε άλλως πώς. Το περιβαλλοντικό ζήτημα βρέθηκε στο επίκεντρο ενός πολύ ενδιαφέροντος συνεδρίου με άξονα το αστικό περιβάλλον που πραγματοποιήθηκε χθες Σάββατο 20 Οκτωβρίου 2018, στο Πολυδύναμο Δημοτικό Κέντρο Λευκωσίας.

Το συνέδριο διοργανώθηκε από το Ινστιτούτο Ερευνών Προμηθέας στο πλαίσιο του προγράμματος ERASMUS PLUS και ήταν η πρώτη δράση στα πλαίσια του προγράμματος με γενικό τίτλο «Σύγχρονα περιβαλλοντικά ζητήματα και οι επιπτώσεις τους στην υγεία και στην ποιότητα ζωής των ανθρώπων στο αστικό περιβάλλον, παραδείγματα από την πόλη της Λευκωσίας». Σύμφωνα με τους διοργανωτές, η λογική που διέπει την πραγματοποίηση των δράσεων αυτών είναι σχετικά απλή και άπτεται της όξυνσης των περιβαλλοντικών προβλημάτων παγκοσμίως και ειδικότερα στις πόλεις.

Στα αστικά περιβάλλοντα βασική πηγή όξυνσης των προβλημάτων είναι η αστικοποίηση η οποία αποτελεί μια αυξανόμενη τάση με όλο και περισσότερους ανθρώπους να συγκεντρώνονται στα αστικά κέντρα για καλύτερες συνθήκες διαβίωσης και περισσότερες ευκαιρίες για εργασία. Η αστικοποίηση και η συνακόλουθη βιομηχανοποίηση οδηγούν, όμως, συνήθως, σε αυξανόμενα ζητήματα βιωσιμότητας σχετικά με την πολεοδομία, τη ρύπανση, την ενέργεια και άλλες περιβαλλοντικές προκλήσεις με πιθανές επιβλαβείς συνέπειες για την ανθρώπινη υγεία και το περιβάλλον εν γένει. Η αποτελεσματική βιώσιμη περιβαλλοντική διαχείριση στις αστικές περιοχές εξαρτάται εν μέρει από την ικανότητα χαρτογράφησης και κατανόησης του προβλήματος με αξιόπιστο τρόπο. Μεγαλύτερη σημασία έχει αυτό για τη νεότερη γενιά ώστε να γνωρίζει τις περιβαλλοντικές προκλήσεις που προκαλεί το αστικό περιβάλλον, καθώς είναι οι μελλοντικοί κάτοικοι αυτού του χώρου, οι οποίοι θα καλούνται όχι μόνο να αντιμετωπίσουν τις προκλήσεις, αλλά να βρουν απαντήσεις για το πώς να τις ξεπεράσουν.

Το συνέδριο προσέφερε μια δομή μέσα από την οποία περιβαλλοντικά κινήματα, κοινωνικά ρεύματα, ειδικοί και νέοι άνθρωποι ενεπλάκησαν σε έναν κοινό διάλογο. Μέσα από τις διάφορες ανακοινώσεις έγινε προσπάθεια σύνδεσης των παγκόσμιων επίκαιρων περιβαλλοντικών ζητημάτων των αστικών κέντρων, με ζητήματα που αφορούν τα αστικά κέντρα της Κύπρου. Επιδίωξε ισορροπημένες διαδράσεις μεταξύ θεωρητικών και τεχνικών επιστημονικών θεμάτων, καθώς και της πρακτικής εφαρμογής τους στην καθημερινότητα. Αφενός συμμετείχαν έγκυροι ερευνητές, εμπειρογνώμονες, φορείς χάραξης πολιτικής και τεχνοκράτες στα ζητήματα που ανέλυσε το συνέδριο και αφετέρου ενεπλάκησαν σε δομημένη συζήτηση νέοι και νέες της Κύπρου. Το συνέδριο επεδίωξε μια ισορροπημένη προσέγγιση για άντληση πληροφοριών, εμπειρογνωμοσύνης και κριτικής ανάλυσης με τρόπο κατανοητό για νέους ανθρώπους, χωρίς ιδιαίτερο επιστημονικό υπόβαθρο στο συγκεκριμένο πεδίο. Στο πλαίσιο του διαλόγου που αναπτύχθηκε, ακαδημαϊκοί, επαγγελματίες και ακτιβιστές από ένα ευρύ φάσμα ερευνητικών/θεματικών πεδίων παρουσίασαν διαφορετικές πτυχές του ζητήματος, καταθέτοντας υλοποιήσιμες προτάσεις που θα αποτρέψουν τις δυσμενείς επιπτώσεις στο περιβάλλον που οφείλονται στις κακές πρακτικές του ανθρώπου.

Στην πρωτεύουσα χωρούν όλα: Γκέτο, αλλαγές χρήσης, περιορισμός των κοινών, ακόμα και η τέχνη…

Η πρώτη θεματική ομιλία του συνεδρίου είχε θέμα «Η γκετοποίηση της παλιάς πόλης της Λευκωσίας και η διαδικασία εξευγενισμού» και κατατέθηκε από τον κ. Θέμο Δημητρίου, πολιτικό μηχανικό και τέως πρόεδρο του Τεχνικού Επιμελητηρίου Κύπρου. Ο κ. Δημητρίου ανέφερε ότι η διαδικασία γκετοποίησης αποτελεί μια πολύπλοκη κοινωνική διαδικασία με πολυεπίπεδες προοπτικές και αναφέρθηκε στις εμπειρίες του ΕΤΕΚ από την απόφαση για τοποθέτηση των γραφείων του στις μη προνομιούχες περιοχές της παλιάς Λευκωσίας.

Η Δρ Κοινωνικών και Πολιτικών Επιστημών, Μαρία Χατζημιχαήλ, αναφέρθηκε στις αλλαγές στο πρόσωπο της πόλης και στον περιορισμό των αστικών «Κοινών» με παραδείγματα από την πόλη της Λευκωσίας. Αναφέρθηκε ακόμα στην αυξανόμενη ζήτηση για εμπορική εκμετάλλευση των αστικών (κυρίως δημοσίων) χώρων. Είτε αυτή προέρχεται από την ανάγκη για δημιουργία νέων οικιστικών περιοχών, ή και νέων γραφειακών ή εμπορικών κέντρων, η αυξανόμενη ζήτηση συνεπάγεται και συνδέεται με την αυξανόμενη χρηματική αξία που προσδίδεται στους χώρους αυτούς. Η αλλαγή της χρήσης αυτών των χώρων, συνέχισε η κα Χατζημιχαήλ, συχνά συνεπάγεται την εκδίωξη προηγούμενων χρηστών και εν τέλει την ιδιωτικοποίησή τους. Χώροι όπως πλατείες, πάρκα, χώροι πρασίνου κ.λπ. γίνονται συχνά στόχοι τέτοιων αλλαγών, καθώς η μη οικονομική σημασία της προηγούμενης (κοινωνικής τους) χρήσης, τους προσδίδει μια ασημαντότητα για αυτούς που παίρνουν αποφάσεις. Γι’ αυτό, όπως τόνισε, είναι σημαντική η αναγνώριση της σημασίας αυτών των χώρων ως «εν δυνάμει Κοινά», με ιδιαίτερη σημασία ως προς την κοινωνία.

Η Ευανθία Τσελίκα, επίκουρη καθηγήτρια στο πρόγραμμα Καλών Τεχνών του Πανεπιστημίου Λευκωσίας, μίλησε με θέμα «Η μοιρασμένη παλιά πόλη της Λευκωσίας και η ανάπλασή της σε ένα μετα-συγκρουσιακό τουριστικό αξιοθέατο». Η κυρία Τσελίκα επικεντρώθηκε στη Λευκωσία ως μια διαχωρισμένη πόλη και τη χρήση της τέχνης ως εργαλείο κοινωνικής αλλαγής. Σημείο αναφοράς της ομιλίας της υπήρξε το Nicosia Master Plan και η επιρροή του στο σχηματισμό ενός κοινωνικού και δημοσίου είδους τέχνης στο τοπικό επίπεδο που σχετίζεται με τη διαμόρφωση σχέσεων και συνεργασίας. Ανέφερε επίσης τα πρότζεκτ Leaps of Faith και Uncovered που έλαβαν χώρα σε δύο περάσματα της πράσινης γραμμής στο κέντρο της Λευκωσίας και λειτούργησαν ως παραδείγματα της χρήσης των τεχνών ως μεθόδου για την επίλυση συγκρούσεων. Η μεταμόρφωση της παλιάς πόλης από ένα κεντρικό αλλά περιθωριοποιημένο μέρος της πόλης, λόγω της πράσινης γραμμής, στον κεντρικό πολιτιστικό άξονα της πόλης όπου παρατηρείται το φαινόμενο του εξευγενισμού και της ευγενοποίησης αποτέλεσαν επίσης ένα σημαντικό μέρος της ομιλίας της κυρίας Τσελίκα.

Σύγχρονες περιβαλλοντικές προκλήσεις και αειφορία

Στο δεύτερο μέρος του συνεδρίου κατατέθηκαν τέσσερις ομιλίες. Ο Δρ Άντης Ζήσιμος, χημικός – γεωχημικός, μίλησε με θέμα «Τα “Κοινά” εδάφη της πόλης της Λευκωσίας, ρύπανση και χρήση γης». Ο κ. Ζήσιμος σημείωσε εμφαντικά ότι η ρύπανση από χημικά αίτια στο αστικό περιβάλλον προέρχεται από ποικιλόμορφες ανθρωπογενείς δραστηριότητες. Πρόσφατες γεωχημικές έρευνες καταδεικνύουν ότι ο χημισμός των εδαφών της Λευκωσίας αντικατοπτρίζει τις δραστηριότητες αυτές.

Στη συνέχεια ο Νεοκλής Αντωνίου, χημικός – μηχανικός Περιβάλλοντος, αναφέρθηκε στην ευρωπαϊκή περιβαλλοντική πολιτική σχετικά με τα νερά, το έδαφος και τα απόβλητα. Η παρουσίαση συζήτησε όρους όπως «κυκλική οικονομία», «βιομηχανική συμβίωση», «αποχαρακτηρισμός αποβλήτων» και τονίστηκε η ανάγκη εκπαίδευσης των ανθρώπων που λαμβάνουν τις αποφάσεις για τον περιβαλλοντικό σχεδιασμό της Λευκωσίας στη βάση των τριών πυλώνων της αειφόρου ανάπτυξης (κοινωνικό, οικονομικό, περιβαλλοντικό).

«Κλιματική αλλαγή, μικροκλίμα στο αστικό περιβάλλον, και τι σημαίνουν για μας ως πολίτες», ήταν ο τίτλος της ομιλίας της Δρος Μαρίνας Νεοφύτου, αναπληρώτριας καθηγήτριας στο Τμήμα Πολιτικών Μηχανικών και Μηχανικών Περιβάλλοντος του Πανεπιστημίου Κύπρου. Η παρουσίαση πραγματεύτηκε τις σύγχρονες προκλήσεις για αντιμετώπιση και προσαρμογή στην κλιματική αλλαγή και την αναδυόμενη ανάγκη που διαμορφώνεται για άμεση δράση σε επίπεδο πόλεων παρά κρατών. Παρουσίασε τις τελευταίες εξελίξεις στην Κύπρο όπως διαφαίνονται μέσα από τις τελευταίες ερευνητικές μελέτες πεδίου στη Λευκωσία και τις ενέταξε συγκριτικά στο διεθνές πλαίσιο. Τέλος, συζήτησε τι σημαίνουν αυτά για τους πολίτες-δέκτες των συνεπειών της κλιματικής αλλαγής και την ηθική υποχρέωσή μας απέναντι στις νέες γενιές όπως εκφράζεται μέσα από μια εθνική στρατηγική αειφορίας και μια πολιτική κλιματικής αλλαγής.

Τελευταίος ομιλητής του χθεσινού συνεδρίου ήταν ο Δρ Αιμίλιος Μιχαήλ, επίκουρος καθηγητής στο Τμήμα Αρχιτεκτονικής του Πανεπιστήμιο Κύπρου. Θέμα της ομιλίας του ήταν η Αειφορία και ο Αρχιτεκτονικός Σχεδιασμός με έμφαση στην περίπτωση της Παραδοσιακής Αρχιτεκτονικής. Η αειφορία στον αρχιτεκτονικό σχεδιασμό αποτελεί ένα ευρύ και πολύπτυχο ερευνητικό πεδίο το οποίο στοχεύει στην εξασφάλιση κατάλληλων συνθηκών άνεσης στο εσωτερικό των κτιρίων, στη μείωση της ενεργειακής κατανάλωσης και των περιβαλλοντικών επιπτώσεων. Η επανάχρηση παραδοσιακών οικοδομών εξ ορισμού αποτελεί αειφόρο προσέγγιση στην παραγωγή δομημένου χώρου, στηριζόμενη στην αξιοποίηση υφιστάμενων κτιριακών κελυφών έναντι της ανέγερσης νέων. Η ενσωμάτωση παθητικών στρατηγικών σχεδιασμού και αρχών οικολογικής δόμησης στις παραδοσιακές οικοδομές αποτελεί σημαντικό άξονα της περιβαλλοντικά φιλικής προσέγγισής τους.

Το πρόγραμμα που υλοποιεί το Ινστιτούτο Ερευνών Προμηθέας περιλαμβάνει δύο ακόμα δράσεις. Πρόκειται για ένα εργαστήρι το οποίο θα πραγματοποιηθεί την Τετάρτη 24 Οκτωβρίου στη Βουλή των Αντιπροσώπων, στην παρουσία μελών της Επιτροπής Περιβάλλοντος και άλλων βουλευτών και μια επίσκεψη πεδίου (field trip) σε σημεία εντός της πόλης της Λευκωσίας που έχουν περιβαλλοντολογικό ενδιαφέρον, το οποίο θα πραγματοποιηθεί το Σάββατο στις 3 Νοεμβρίου.