Ευρωπαϊκή «Τραμπ-άλα» για την άμυνα

Από την απογοήτευση στη φιλοδοξία ή μήπως το ανάποδο;

Του ανταποκριτή μας στις Βρυξέλλες, Γιάννη Αντύπα

Στις Βρυξέλλες υποδέχτηκαν το αποτέλεσμα των αμερικανικών εκλογών με έκπληξη, αμηχανία και επιφυλακτικότητα για την επόμενη μέρα, αναμένοντας πλέον δείγματα γραφής από τον νέο Αμερικανό Πρόεδρο, προκειμένου να μην διαταραχθούν οι ισορροπίες στις ευρω-αμερικανικές σχέσεις και στον εμπορικό και στον αμυντικό τομέα, με επίκεντρο το ΝΑΤΟ. Ο ευρωπαϊκός Τύπος έκανε λόγο για «απίστευτο αλλά αληθινό αποτέλεσμα», ενώ οι Ευρωπαίοι αξιωματούχοι χρειάστηκαν αρκετές ώρες μέχρι να αποφασίσουν αλλαγή θέσεων, σε σημείο αντιδιαστολής με όσα δηλώνονταν πριν από λίγες ημέρες.

Με το κομψό επιχείρημα ότι «πριν από τις εκλογές εκφραζόμασταν για υποψήφιο, ενώ τώρα έχουμε να κάνουμε με έναν εκλεγμένο Πρόεδρο των ΗΠΑ» δικαιολόγησαν τη μεταστροφή από την απόρριψη στην αποδοχή.

Αλλά τα τυπικά διπλωματικά τηλεγραφήματα δεν είναι αρκετά για να καταλαγιάσουν οι ανησυχίες. Πρώτη αντίδραση της ευρωπαϊκής πλευράς ήταν ένα άτυπο δείπνο των 28 ΥΠΕΞ στις Βρυξέλλες, για να αξιολογήσουν τις εξελίξεις, μετά την εκλογή νέου Προέδρου στις ΗΠΑ, και να στείλουν ένα «μήνυμα ενότητας και προάσπισης των ευρωπαϊκών αξιών και συμφερόντων». Η Φεντερίκα Μογκερίνι κάλεσε την Ουάσιγκτον να συνεχίσει την ισχυρή εταιρική σχέση με την ΕΕ.

Ωστόσο, τρεις ΥΠΕΞ δεν προσήλθαν στο άτυπο δείπνο: ο Βρετανός Μπόρις Τζόνσον, ο «οποίος δεν είδε χρησιμότητα σε αυτή την πρόσθετη συνάντηση» και η απουσία του θεωρήθηκε ειρωνικά δικαιολογημένη από τη Φεντερίκα Μογκερίνι, αφού – όπως είπε – η Βρετανία έχει αποφασίσει να αποχωρήσει από την ΕΕ, ο Ούγγρος Πήτερ Σιτζάρτο, ο οποίος χαρακτήρισε τη συνάντηση «εντελώς πρόωρη» και «απώλεια χρόνου» και ο Γάλλος Ζαν Μαρκ Ερό, που επικαλέστηκε προγραμματισμένη συνάντηση στο Παρίσι με τον επόμενο ΓΓ του ΟΗΕ, Αντόνιο Γκουτέρες. Καθυστερημένα έφτασε στις Βρυξέλλες και ο Φρανκ-Βάλτερ Στέινμαγιερ, λόγω της σύσκεψης που έγινε στο Βερολίνο ενόψει της ανακοίνωσής του ως προέδρου της Γερμανικής Δημοκρατίας.

Επόμενο βήμα ήταν η απόφαση της ΕΕ να προχωρήσει στην εξέταση των προτάσεων της Φεντερίκα Μογκερίνι για την ενίσχυση της ευρωπαϊκής άμυνας και ασφάλειας, σε συνεργασία με το ΝΑΤΟ. Οι προτάσεις έχουν τρεις στόχους: αντίδραση σε κοινές εξωτερικές απειλές, συνεργασία για την ενίσχυση των δομών ασφαλείας στα κράτη μέλη που έχουν ανάγκη, προστασία των πολιτών της Ενωσης.

Σκοπός δεν είναι να δημιουργηθεί ένας ευρωπαϊκός στρατιωτικός οργανισμός, παρά να ενισχυθεί η ΕΕ με μέσα και πόρους που θα επιτρέψουν την ανάπτυξη ενός φιλόδοξου σχεδίου ευρωπαϊκής άμυνας. Οι προτάσεις θα συγκεκριμενοποιηθούν σε επόμενη φάση, αλλά το πρώτο βήμα ανταλλαγής απόψεων για μια νέα δομημένη συνεργασία σε ζητήματα ασφάλειας και άμυνας, χωρίς να υπάρχει καμιά επικάλυψη στο ρόλο του ΝΑΤΟ, δείχνει ένα νέο – ίσως εξ ανάγκης – προσανατολισμό για την Ενωση.

Οι συνομιλίες των Υπουργών Εξωτερικών της Ευρωπαϊκής Ενωσης στις 14 Νοεμβρίου δεν θύμιζαν τα συνήθη συμβούλια εξωτερικών υποθέσεων που εξελίσσονται στις Βρυξέλλες. Οι 28 ΥΠΕΞ συναντήθηκαν μαζί με τους Υπουργούς Αμυνας για να συζητήσουν την ασφάλεια της ηπείρου στον απόηχο της εκλογής του Ντόναλντ Τραμπ ως νέου Προέδρου των Ηνωμένων Πολιτειών Αμερικής, με έκδηλη ανησυχία για το πώς η Ευρώπη θα μπορούσε να διασφαλίσει την άμυνά της, χωρίς την μέχρι χθες βέβαιη συνδρομή των ΗΠΑ.

Εστία της ανησυχίας είναι η παρατήρηση του Ντόναλντ Τραμπ ότι θα πρέπει και οι Ευρωπαίοι «να βάλουν το χέρι στην τσέπη» αν θέλουν να διατηρηθεί ένα ισχυρό ΝΑΤΟ, και όχι μόνον οι ΗΠΑ που πληρώνουν πάνω από το 70% του κόστους του Οργανισμού, με ορατά οφέλη από τις πρόσφατες επιχειρήσεις μόνον για κάποιες ευρωπαϊκές χώρες, που κλείνουν συμφωνίες με τα νέα καθεστώτα που δημιουργούνται μετά τις πολεμικές καταστροφές ή ανατροπές εξουσιών.

Η συζήτηση, όπως ξεκαθάρισε η Υπατη Εκπρόσωπος της Ευρωπαϊκής Ενωσης για θέματα Εξωτερικής Πολιτικής και Πολιτικής Ασφαλείας, Φεντερίκα Μοργκερίνι, «δεν αποσκοπούσε στη δημιουργία ενός Ευρωστρατού». Αντιθέτως, οι Υπουργοί συγκεντρώθηκαν για να μιλήσουν για την «άμυνα και ασφάλεια της Ευρωπαϊκής Ενωσης, η οποία από σήμερα οφείλει να είναι πιο αξιόπιστη και αποτελεσματική».

Η Ιταλίδα αντιπρόεδρος της Ευρωπαϊκής Επιτροπής παρουσίασε την ίδια ημέρα ένα «νέο όραμα κοινής πολιτικής ασφάλειας και άμυνας στην Ευρωπαϊκή Ενωση» και χωρίς να ανοίξει τα χαρτιά της έθεσε τα θεμέλια μιας ενισχυμένης ευρωπαϊκής αμυντικής δύναμης, η οποία θα διαθέτει και την ικανότητα «άμεσης επέμβασης».

Δεν θέλησε να μπει σε λεπτομέρειες. Θέλησε μόνον να δώσει το στίγμα της ετοιμότητας για κάθε ενδεχόμενο. Αναβαθμίζοντας, όμως, (έστω και διαγραμματικά) τις δυνάμεις ασφαλείας και άμυνας υποβίβασε ουσιαστικά τη συζήτηση για δημιουργία ενός Ευρωπαϊκού Στρατηγικού Αρχηγείου, σενάριο που κινούσαν η Γαλλία και η Γερμανία μετά την επικράτηση του Brexit.

Το σχέδιο-Μογκερίνι προβλέπει την ενίσχυση της ευρωπαϊκής άμυνας και ασφάλειας, σε συνεργασία με το ΝΑΤΟ, «χωρίς όμως να το αντικαθιστά», στοχεύοντας στην αναβάθμιση των ευρωπαϊκών ομάδων άμεσης αντίδρασης, γνωστών και ως battlegroups, που η ΕΕ διαθέτει από το 2007, με δυνατότητα επεμβάσεων σε διεθνείς κρίσεις, χωρίς όμως να έχουν ενεργοποιηθεί μέχρι σήμερα.

Η Φεντερίκα Μοργκερίνι τόνισε ότι «σκοπός δεν είναι η δημιουργία ενός ευρωπαϊκού στρατιωτικού οργανισμού, αλλά η ενίσχυση της ΕΕ με μέσα και πόρους που θα επιτρέψουν την ανάπτυξη ενός φιλόδοξου σχεδίου ευρωπαϊκής άμυνας».

Οι προτάσεις της Υπατης Εκπροσώπου αναμένεται να συγκεκριμενοποιηθούν στο άμεσο μέλλον, ενώ καταλυτική ημερομηνία, όπου και θα παρουσιαστεί το σχέδιο στους ηγέτες της ΕΕ, είναι η Σύνοδος Κορυφής στις 15 Δεκεμβρίου.

---

Σχέδια επί χάρτου

Τα «σχέδια επί χάρτου» είναι απόρροια των έκτακτων συναντήσεων που γίνονται κάθε φορά που ξεσπά μια κρίση στην Ενωση. Δυστυχώς, όμως, δεν επαληθεύονται συνήθως στην πραγματικότητα. Και αυτό επειδή τις περισσότερες φορές στερούνται είτε οικονομικών είτε φυσικών πόρων.

Τα κράτη-μέλη εύκολα συνηγορούν στη δημιουργία κοινών δομών, αλλά δύσκολα συμβάλλουν με προσωπικό ή και με χρήματα για την υλοποίηση των φιλόδοξων σχεδίων. Το είδαμε με τις υπηρεσίες ασύλου και την αδυναμία συνδρομής τους με προσωπικό. Το είδαμε ακόμη και με τη Συμφωνία ΕΕ-Τουρκίας για το μεταναστευτικό που παραμένει μετέωρη ως προς την ικανοποίηση των οικονομικών όρων, καθώς ακόμη δεν έχουν συγκεντρωθεί τα χρήματα που έχουν δεσμευτεί να καταβάλουν οι ευρωπαϊκές χώρες.

Η υποκατάσταση του ΝΑΤΟ είναι αδύνατη, αλλά και η δημιουργία ενός παράλληλου στρατιωτικού μηχανισμού φαντάζει ουτοπία. Οχι μόνον διότι μια τέτοιου είδους ενοποίηση δεν προβλέπεται από τις συνθήκες, αλλά γιατί το όποιο στρατιωτικό υποσύνολο θα ήταν επιχειρησιακά αδύναμο χωρίς σαφείς στόχους και δομές.

Η τρομοκρατική απειλή έχει ενώσει πολλές ευρωπαϊκές δυνάμεις και προκαλέσει ήδη πολλές δαπάνες σε τεχνολογικό εξοπλισμό ή αλλαγές στους συνοριακούς ελέγχους. Πολλές ευρωπαϊκές χώρες, όμως, προτιμούν να επενδύσουν στην εσωτερική τους ασφάλεια και αυτοκυριαρχία, παρά σε μια νεφελώδη αμυντική σχέση, προκαλώντας ενδεχομένως αιτίες προστριβών μεταξύ παραδοσιακών συμμάχων, όπως οι χώρες του Βίσεγκραντ.

Το σχέδιο-Μογκερίνι προστίθεται σε εκείνα των μεγάλων ευρωπαϊκών φιλοδοξιών της Επιτροπής Γιουνκέρ, χωρίς κανείς να αποκλείει ότι παράλληλα μακραίνει και ο κατάλογος των μεγάλων απογοητεύσεων.

Μόνο βέβαιο είναι πως η εκλογή Τραμπ στις ΗΠΑ έχει προκαλέσει μια μεγάλη τραμπάλα στην Ευρώπη, που προσπαθεί να ισορροπήσει αντίρροπες δυνάμεις στις δύο πλευρές του Ατλαντικού αλλά και του ευρωπαϊκού χάρτη.