Εξορία, ρήξη του Χώρου που επιτρέπει τη διαστολή του Χρόνου

Πυξίδα/ Ορίζοντας

Αναγνώσεις σε καραντίνα: Ν°2 République-Bastille της Μέλπω Αξιώτη.  

Εξορία, ρήξη του Χώρου που επιτρέπει τη διαστολή του Χρόνου.

Στο βιβλιοπωλείο, στον ίδιο πάγκο, δίπλα από το  A Movable Feast του Χέμινγουεϊ το République-Bastille της Μέλπω Αξιώτη. Δεν ξέρω πως το σκέφτηκε ο/η βιβλιοπώλης. Δεν θυμάμαι καν αν τα υπόλοιπα βιβλία του πάγκου είχαν γραφτεί από ξένους συγγραφείς με φόντο τη γαλλική πρωτεύουσα. Συνειδητή ή μη, αυτή η επιλογή σε μένα είχε δουλέψει. Τροφή για την επερχόμενη νοσταλγία. Το République-Bastille ήταν το δεύτερο βιβλίο που πήρα την τελευταία φορά στο Παρίσι.

Μπαίνοντας στο μετρό και χωρίς καν να ξέρω τι διαπραγματεύεται, ξεκίνησα να το διαβάζω, κρατώντας το από τις κάτω άκρες, έτσι ώστε οι υπόλοιποι επιβάτες να μπορούν να δουν τον τίτλο, το όνομα της συγγραφέως αλλά και τη διαφημιστική κορδέλα. Παρόλο τον ενθουσιασμό, ούτε τον πρόλογο δεν είχα τελειώσει. Είχα φτάσει σε ένα χωρίο, γράμμα από τον Λουί Αραγκόν στην Αξιώτη, απόσπασμα του οποίου αναγράφεται και στην διαφημιστική κορδέλα:  «Το μυθιστόρημά σας, κυρία, είναι ένα δώρο που κάνετε στην πατρίδα μου, και είμαι χαρούμενος που είμαι ο πρώτος που σας λέει ευχαριστώ». Μόνο που αυτό, ο Αραγκόν το είχε γράψει για τη γαλλική μετάφραση του Εικοστού αιώνα. Έβαλα λοιπόν το βιβλίο πίσω στη τσάντα μου, σκεπτόμενος πως θα ήταν προτιμότερο να ξεκινήσω πρώτα με τον Εικοστό Αιώνα. Τελικά ούτε ένα διάβασα, ούτε το άλλο. Σήμερα, χωρίς γκρίνιες και μη έχοντας την πολυτέλεια της επιλογής, είπα να διαβάσω το République-Bastille.

Το 1947, το πολιτικό γραφείο του ΚΚΕ στέλνει την Αξιώτη στη Γαλλία, με στόχο να ευαισθητοποιήσει την Παριζιάνικη αριστερή intelligentzia στο πρόβλημα της Ελλάδος, αυτό του Εμφυλίου πολέμου. Κρίνεται ανάξια, αφού δεν φέρει εις πέρας την αποστολή της. Έτσι το ΚΚΕ αποφασίζει την επιστροφή της δυο χρόνια αργότερα. Μεταξύ Νοεμβρίου 1948 και Μαΐου 1949, η Αξιώτη γράφει αυτό το μυθιστόρημα, του οποίου το χειρόγραφο θα καταλήξει στο «Φάκελο Αξιώτη» του Αριστοτέλειου Πανεπιστημίου. Εκδίδεται για πρώτη φορά το 2014 στα ελληνικά, σε μετάφραση της Μαίρης Μικέ. Το πρωτότυπο γαλλικό κείμενο κυκλοφορεί τον επόμενο χρόνο.

Τι σε οδηγεί να γράψεις λογοτεχνία σε μια άλλη γλώσσα; Η Lucile Arnoux-Farnoux, στον πρόλογο της γαλλικής έκδοσης, εξηγεί πως αυτή η επιλογή της Αξιώτη είναι καθαρά στρατηγική. Γράφοντας απευθείας στα γαλλικά αποφεύγει τη λογοκρισία των συντρόφων της στην Ελλάδα, αφού λογοδοτεί μονάχα στο Γάλλο εκδότη της, τον Αραγκόν, ο οποίος δεν χαρακτηρίζεται από τις ίδιες ιδεολογικές αγκυλώσεις. Ίσως όμως η επιλογή αυτή να δικαιολογείται και υφολογικά. Εάν η ελληνική εκφράζει για τη συγγραφέα το οικουμενικό της μαρξιστικής φιλοσοφίας, η γαλλική εκφράζει το ιδιωτικό, την προσωπική της εμπειρία με την εξορία. Η αρχή γίνεται ήδη το 1947 με το ποίημα « Ippokratous-Kolokithou », αναφορά στην γραμμή 11 του αθηναϊκού τραμ, ποίημα αποχαιρετισμού, γραμμένο στα γαλλικά, λίγο πριν την αναχώρηση της Αξιώτη για το Παρίσι. République-Bastille, αναφορά στη γραμμή 20 του παριζιάνικου λεωφορείου που οδηγεί την ηρωίδα στο καινούργιο της σπίτι, στην οδό Jean-Pierre Timbaud. République-Bastille, μυθιστόρημα νόστου, μυθιστόρημα διάπλασης.

Το κείμενο έχει χαρακτηριστεί ως αυτοβιογραφικό. Η Λίζα, alter ego της συγγραφέως, μέλος της Αντίστασης, εν μέσω Εμφυλίου πολέμου, εγκαταλείπει την Ελλάδα για να σωθεί. Φτάνει στο Παρίσι, σε μια ξένη αλλά συνάμα γνώριμη πόλη. Γνώριμη μέσα από τα βιβλία της κόμισσας de Ségur που της διάβαζε η γιαγιά της, μέσα από τις μουσικές επιλογές του παππού της, μέσα από το μάθημα ιστορίας: « ο λαός του Παρισιού ξεβράκωσε στο ικρίωμα τη βασίλισσα Μαρία-Αντουανέτα. »

Εξορία, ρήξη του Χώρου που επιτρέπει τη διαστολή του Χρόνου. Παρόν, χρόνος ανάμνησης μιας ανέμελης παιδικής ζωής στην Ελλάδα αλλά και ενός τραύματος. Κατοχή, πείνα, προδοσία, θάνατος. « Πριν τον πόλεμο οι άνθρωποι ήταν πιο καθαροί, αυτό είναι βέβαιο. Ίσως να είναι όλο αυτό το αίμα που πεταγόταν από παντού, δεν ξέρω, ίσως αυτό να μας λέρωσε. » Παρόν, χρόνος επιβίωσης αλλά και αναγέννησης. Για να αφομοιωθεί, η Λίζα μαθαίνει γαλλικά. Στο τέλος του βιβλίου, η ηρωίδα θα πει για αυτή τη γλωσσική μετάβαση πως : «η έννοια και ο ήχος των λέξεων μπορούν να αλλάξουν κάποτε, όπως αλλάζουμε δόντια στη δεύτερη οδοντοφυΐα. Είναι επώδυνο στην αρχή, αλλά βυθίζονται μέσα στα ούλα.» Η εξορία, το Παρίσι, η ξένη γλώσσα οδηγούν τη Λίζα σε μια δεύτερη ενηλικίωση, όπως το République-Bastille οδηγεί την Αξιώτη σε μια δεύτερη συγγραφική ωρίμανση μέσα από τη γραφή στα γαλλικά.

Γιώργος Μελή