Ευρώπη έντονων ιδεολογικών και κοινωνικών διαφοροποιήσεων

Του Βαγγέλη Αρεταίου*

 

Κατακερματισμός δυνάμεων στο Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο, εξασθένιση των παραδοσιακών κεντρώων σχηματισμών, ανάδειξη νέων δυνάμεων του ευρύτερου κέντρου και αναμφισβήτητη αλλά περιορισμένη ενίσχυση των ακροδεξιών και λαϊκιστικών δυνάμεων είναι τα κυρίαρχα χαρακτηριστικά του νέου πολιτικού τοπίου στην Ευρώπη, όπως αυτό διαμορφώθηκε μετά τις ευρωεκλογές.

Παράλληλα, η συμμετοχή των Ευρωπαίων πολιτών ήταν η ψηλότερη από τις πρώτες ευρωεκλογές το 1979, φτάνοντας στο 50,2%, ενώ το 2014 ήταν 42,6%, καταγράφοντας έτσι μια δυναμική αυξανόμενου ενδιαφέροντος των πολιτών για εκπροσώπησή τους στην ΕΕ και για το ευρύτερο ευρωπαϊκό γίγνεσθαι. Στην έδρα της ΕΕ επικρατούσε χθες ανακούφιση για την περιορισμένη άνοδο των αντι-ευρωπαϊκών δυνάμεων αλλά και ανησυχία για την επόμενη περίοδο στην ΕΕ, καθώς ο κατακερματισμός δυνάμεων θα δυσχεράνει τις ήδη πολύπλοκες διαδικασίες λήψεως αποφάσεων σε ευρωπαϊκό επίπεδο. Μέσα από το αποτέλεσμα των ευρωεκλογών αναδεικνύεται μια Ευρώπη έντονων ιδεολογικών και κοινωνικών διαφοροποιήσεων ενώ οι αυξανόμενες κοινωνικές ανισότητες αποτυπώνονται με σαφήνεια στον μετεκλογικό χάρτη της ΕΕ.

Εξασθενισμένοι ΕΛΚ και Σοσιαλδημοκράτες

Ενώ οι δύο παραδοσιακοί σχηματισμοί του ευρωπαϊκού κέντρου, το Ευρωπαϊκό Λαϊκό Κόμμα και οι Σοσιαλοδημοκράτες, βγήκαν εξασθενημένοι από τις κάλπες της Κυριακής, οι Φιλελεύθεροι και κυρίως οι Πράσινοι αύξησαν σημαντικά τις δυνάμεις τους. Διπλωμάτες και αναλυτές στις Βρυξέλλες κάνουν ήδη λόγο για νέες κεντρώες δυνάμεις, η άνοδος των οποίων αντανακλά τις νέες κοινωνιολογικές πραγματικότητες στην Ευρώπη. Οι Πράσινοι και οι Φιλελεύθεροι είναι κόμματα που προσελκύουν κυρίως νεότερες γενιές μορφωμένων και βαθιά αστικοποιημένων πολιτών, με ευαισθησία σε θέματα περιβάλλοντος και ατομικών ελευθεριών και με θετική άποψη για την παγκοσμιοποίηση. Παράλληλα, αλλά και σε αντιδιαστολή με την ενίσχυση των αντιευρωπαϊκών δυνάμεων, που εκφράζουν τους πολίτες που αισθάνονται αποκλεισμένοι από τις ελίτ και θύματα της παγκοσμιοποίησης, οι προοδευτικοί αυτοί πληθυσμοί καταδεικνύουν ότι οι ευρωπαϊκές κοινωνίες μετατρέπονται σταδιακά σε κοινωνίες δύο ταχυτήτων ενώ το χάσμα ανάμεσα στις δύο ομάδες πολιτών γίνεται όλο και βαθύτερο. Η εξασθένιση των δύο παραδοσιακών κεντρώων δυνάμεων και η ανάδειξη καινούργιων είναι μεν θετικό στοιχείο όσον αφορά ορισμένες μεταλλάξεις στις κοινωνίες της Ευρώπης αλλά σε πρακτικό επίπεδο αναμένεται να κάνουν πολύ πιο δύσκολη τη διαδικασία λήψης αποφάσεων στην Ε.Ε. Καθώς απαιτούνται 376 έδρες για την απλή πλειοψηφία στο Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο, απαιτείται πλέον η συνεργασία τουλάχιστον τριών πολιτικών σχηματισμών, ενώ μέχρι πρότινος το Ευρωπαϊκό Λαϊκό Κόμμα και οι Σοσιαλοδημοκράτες μπορούσαν να λαμβάνουν μόνοι τους τις αποφάσεις. Αποδυναμωμένη θα είναι και η ομάδα της Ευρωπαϊκής Ενωτικής Αριστεράς (GUE/ NG), η οποία φαίνεται να εξασφαλίζει 38 έδρες ενώ το 2014 είχε 52.

Το πρώτο τεστ

Το πρώτο τεστ Το πρώτο τεστ των νέων συσχετισμών δυνάμεων θα είναι η διαδικασία ανάδειξης του Προέδρου του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου αλλά κυρίως του Προέδρου της Κομισιόν. Για το Κοινοβούλιο η κατάσταση εκτιμάται ότι θα είναι κάπως πιο εύκολη, αλλά για τον Πρόεδρο της Κομισιόν η διαδικασία αναμένεται να είναι πολύ πιο πολύπλοκη καθώς τα κράτη μέλη έχουν τεράστια βαρύτητα στην απόφαση. Με το Ευρωπαϊκό Λαϊκό Κόμμα εξασθενημένο, οι πιθανότητες του μέχρι πρότινος «φαβορί» για την προεδρία της Κομισιόν, Γερμανού Χριστιανοδημοκράτη Μάνφρεντ Βέμπερ, είναι αισθητά χαμηλές, χωρίς ωστόσο κανείς ακόμα να την αποκλείει. Όποιος και αν είναι τελικά ο νέος Πρόεδρος, αν αυτός δεν έχει προκύψει από τα αποτελέσματα των εκλογών αλλά αντανακλά μόνο τους συμβιβασμούς ανάμεσα στις χώρες μέλη, η νομιμοποίηση της Κομισιόν στα μάτια των Ευρωπαίων πολιτών θα δεχθεί ένα πλήγμα. Πόσο μάλλον που, όπως επισημαίνουν στις Βρυξέλλες, η μεγάλη συμμετοχή των πολιτών στις ευρωεκλογές καταδεικνύει σαφώς πλέον ότι οι Ευρωπαίοι θέλουν να έχουν λόγο στο ευρωπαϊκό γίγνεσθαι και στους θεσμούς της ΕΕ.

Οι αντι-ευρωπαϊστές κατέχουν το 25% των εδρών

Ενώ η άνοδος των αντι-ευρωπαϊκών δυνάμεων δεν ήταν τόσο μεγάλη όσο αναμενόταν, η ενίσχυση της ακροδεξιάς στη Γαλλία, το Βέλγιο, την Ιταλία αλλά και η ενίσχυση των λαϊκιστικών δυνάμεων στην Ουγγαρία, την Πολωνία και την Ιταλία, καθιστούν πλέον αναμφισβήτητο παράγοντα στο ευρωπαϊκό γίγνεσθαι τον αντι-ευρωπαϊσμό. Οι τρεις ευρωσκεπτικιστικοί σχηματισμοί στους κόλπους του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου, η Ευρώπη των Εθνών και της Ελευθερίας, οι Ευρωπαίοι Συντηρητικοί και Μεταρρυθμιστές και η Ευρώπη Ελευθερίας και Άμεσης Δημοκρατίας, κατέχουν πλέον το 25% των εδρών. Η ενδυνάμωση των σχηματισμών αυτών αναμένεται να αποτελέσει σημαντική πρόκληση για την ΕΕ την επόμενη πενταετία καθώς η βαρύτητά τους θα δυσχεράνει το νομοθετικό έργο ενώ θα δίνει διαρκώς ένα αντι-ευρωπαϊκό στίγμα στον δημόσιο διάλογο. Όπως και η ενδυνάμωση των Πράσινων και των Φιλελεύθερων, έτσι και η ενδυνάμωση των αντι-ευρωπαϊκών δυνάμεων αντανακλά μεταλλάξεις στις κοινωνίες της Ευρώπης. Και κυρίως την παγίωση ενός πολύ σημαντικού τμήματος Ευρωπαίων πολιτών οι οποίοι αισθάνονται εκτός συστήματος και που τρέφουν μια αυξανόμενη οργή απέναντι στην ΕΕ και στις πολιτικές και κοινωνικές ελίτ των κοινωνιών τους. Αποτέλεσμα της χρόνιας οικονομικής κρίσης που ταλανίζει ένα μεγάλο μέρος των κοινωνιών της Ευρώπης, παρά τους ισχυρισμούς περί ανάπτυξης και καλής οικονομίας των ηγεσιών και των Ευρωπαίων αξιωματούχων, το αυξανόμενο αυτό αίσθημα οργής απέναντι στις ελίτ και της ΕΕ αναμένεται να ενισχυθεί τα επόμενα χρόνια στην Ευρώπη και η ενίσχυση των αντι-ευρωπαϊστών στο καινούργιο Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο δεν είναι παρά μόνο η αρχή, εκτιμούν βετεράνοι πολιτικοί αναλυτές της ΕΕ.

Αγκομαχεί η γαλλο-γερμανική «ατμομηχανή»

Η άλλη μεγάλη πρόκληση για την ΕΕ του αύριο είναι το πλήγμα που δέχθηκαν οι κυβερνητικοί σχηματισμοί στο Παρίσι και το Βερολίνο, καθιστώντας έτσι ακόμα πιο δύσκολη την πορεία της γαλλο-γερμανικής «ατμομηχανής» από την οποία εξαρτάται η ΕΕ. Ο Εμανουέλ Μακρόν παραμένει μεν πρώτη δύναμη ανάμεσα στο κέντρο, την κεντροδεξιά και την κεντροαριστερά, αλλά ήρθε δεύτερος μετά τη Μαρίν Λεπέν και το εθνικιστικό της κόμμα. Έτσι, ο Γάλλος Πρόεδρος θα δυσκολευτεί να κάνει τα όσα φιλοδοξούσε για την ΕΕ και τη Γαλλία καθώς η γαλλική κοινωνία διολισθαίνει σε διχασμό. Από τη μεριά της, η Άνγκελα Μέρκελ και οι Χριστιανοδημοκράτες αιμορραγούν ενώ οι Σοσιαλδημοκράτες εξασθενίζουν διαρκώς καθιστώντας προβληματική τη θέση τους στους κόλπους του ήδη εύθραυστου κυβερνητικού συνασπισμού. Το Βερολίνο λειτουργούσε ήδη ως τροχοπέδη στα φιλόδοξα ευρωπαϊκά σχέδια του Προέδρου Μακρόν, αλλά μετά το αποτέλεσμα των ευρωεκλογών η Γερμανία αναμένεται να είναι ακόμα λιγότερο πρόθυμη για μεγάλα βήματα στην ΕΕ.

Κομμένο στα δύο

Το Βέλγιο, βασική έδρα των ευρωπαϊκών θεσμών και για πολλούς «σύμβολο» της κουλτούρας της ευρωπαϊκής συναίνεσης, ξύπνησε κομμένο στα δύο καθώς οι κάλπες των εθνικών εκλογών, που έγιναν μαζί με τις ευρωεκλογές, ανέδειξαν πόσο βαθιά διαφορετικές έχουν γίνει οι δύο συστατικές τους κοινότητες. Ενώ οι Φλαναδόφωνοι του βορρά ψήφισαν μαζικά ακροδεξιά και εθνικισμό, οι Γαλλόφωνοι του νότου ψήφισαν σοσιαλιστές και ακροαριστερά καθιστώντας πολύ δύσκολες τις προοπτικές σχηματισμού ομοσπονδιακής κυβέρνησης. Οι Φλαμανδοί εθνικιστές έκαναν ήδη λόγο την Κυριακή το βράδυ για «δύο δημοκρατίες» στο Βέλγιο ενώ οι Γαλλόφωνοι σοσιαλιστές θέλουν να κρατήσουν στο περιθώριο της πολιτικής τη φλαμανδική ακροδεξιά, μετατρέποντας έτσι τις προσπάθειες σχηματισμού κυβέρνησης συνασπισμού σε άσκηση τετραγωνισμού του κύκλου