«Φακέλωμα» PNR των ταξιδιωτών

• Διαφορετική θέση κυβέρνησης και Βουλής, η οποία θα εκπροσωπηθεί για να καταθέσει απόψεις στη σύνοδο COSAC

• Το Ευρωκοινοβούλιο ζήτησε από το δικαστήριο της ΕΕ την έκδοση Γνώμης για τη νομιμότητα της συμφωνίας PNR μεταξύ ΕΕ και Καναδά

Του ΝΕΟΦΥΤΟΥ ΝΕΟΦΥΤΟΥ

Στο όνομα της πάταξης της τρομοκρατίας, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή υπέβαλε στις 2 Φεβρουαρίου 2011 πρόταση για υιοθέτηση οδηγίας σχετικά με τα δεδομένα φακέλου επιβατών (PNR -Passenger Name Record). Το προσχέδιο οδηγίας συζητήθηκε στην Επιτροπή Πολιτικών Ελευθεριών, Δικαιοσύνης και Εσωτερικών Υποθέσεων, ενώ όταν οδηγήθηκε στο Ευρωκοινοβούλιο απορρίφθηκε. Το θέμα επανέρχεται με νέα διαμορφωμένη πρόταση από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή και αναμένεται να συζητηθεί κατά τη σύνοδο στη Ρίγα της Λετονίας των Επιτροπών Ευρωπαϊκών Υποθέσεων του Κοινοβουλίου COSAC, η οποία συνέρχεται σήμερα 31 Μαΐου 2015.

Το θέμα απασχόλησε και το εθνικό μας Κοινοβούλιο και συζητήθηκε στην κοινοβουλευτική Επιτροπή Νομικών. Υπάρχουν ανησυχίες ότι πρόκειται για ακόμη ένα μαζικό φακέλωμα προσωπικών στοιχείων όσων θα ταξιδεύουν. Εκφράστηκαν ανησυχίες από τους βουλευτές για παραβίαση των προσωπικών δεδομένων και των ανθρωπίνων δικαιωμάτων, καθώς και για την ορθή εφαρμογή του μέτρου, αφού η Κυπριακή Δημοκρατία δεν ελέγχει πλήρως όλη την επικράτεια και υπάρχουν σημεία εισόδου και εξόδου από τα οποία θα διακινούνται πρόσωπα, τα οποία δεν θα υπόκεινται στον έλεγχο της ευρωπαϊκής οδηγίας.

Σε αντίθεση με τη Βουλή, η κυβέρνηση στηρίζει την πρόταση της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, με τον Υπουργό Δικαιοσύνης και Δημόσιας Τάξης να παραδέχεται ότι εγείρεται θέμα ιδιωτικής ζωής, αλλά να υποστηρίζει ότι «η υιοθέτηση και εφαρμογή του συγκεκριμένου μέτρου είναι αποδεκτό ότι θα συμβάλει στην αποτελεσματικότερη αντιμετώπιση της απειλής που προέρχεται από την τρομοκρατία και τους ξένους μαχητές». Ο κ. Ιωνάς Νικολάου αναφέρει, τέλος, ότι με τη θέσπιση της Οδηγίας, η κυβέρνηση «θα επιδιώξει χρηματοδότηση από κονδύλια της Ε.Ε. για ανάπτυξη του λογισμικού».

Ενθάρρυνση για εθνικές νομοθεσίες

Σε μια κίνηση τακτικής, το 2013 η Ευρωπαϊκή Επιτροπή ενθάρρυνε τα κράτη-μέλη να θεσπίσουν εθνικές νομοθεσίες PNR και προχώρησε στη συγχρηματοδότηση για την εγκατάσταση εθνικών συστημάτων. Ωστόσο, τόσο οι εθνικές νομοθεσίες όσο και τα τεχνικά χαρακτηριστικά των εθνικών συστημάτων PNR παρουσιάζουν σημαντικές αποκλίσεις. Η κυπριακή Αστυνομία, με οδηγίες του Υπουργού Δικαιοσύνης και Δημόσιας Τάξης, υπέβαλε αίτημα για συγχρηματοδότηση εγκατάστασης εθνικού συστήματος PNR, αλλά απορρίφθηκε διότι η κυπριακή εισήγηση προνοούσε πέραν από συλλογή στοιχείων PNR και συλλογή δεδομένων API που εξυπηρετούν, πρωτίστως, σκοπούς μετανάστευσης.

Ταυτοποίηση των προσωπικών στοιχείων

Τον Νοέμβριο του 2014 τα μέλη της Επιτροπής Πολιτικών Ελευθεριών (εισηγητής Timothy Kirkhope) ξανασυζήτησαν το θέμα με τους ευρωβουλευτές να παραμένουν διχασμένοι κυρίως σε σχέση με την προστασία των προσωπικών δεδομένων, αλλά και τις όποιες νομικές επιπλοκές.

Τα δεδομένα φακέλου επιβατών συνίστανται στις πληροφορίες που παρέχουν οι επιβάτες και συγκεντρώνουν οι αερομεταφορείς κατά την κράτηση των εισιτηρίων και κατά τον έλεγχο επιβίβασης των επιβατών (check in). Η πρόταση υποχρεώνει τους αερομεταφορείς να παρέχουν στα κράτη-μέλη της Ε.Ε. τα δεδομένα των επιβατών που εισέρχονται ή εξέρχονται από την Ε.Ε. Πρόκειται για στοιχεία που ζητούν και καταγράφουν οι αεροπορικές εταιρείες από τους επιβάτες κατά την αγορά εισιτηρίων και κατά τη διαδικασία check in (ημερομηνίες ταξιδιών, δρομολόγια, πληροφορίες εισιτηρίων, στοιχεία επικοινωνίας, πληροφορίες για τις αποσκευές, τον τρόπο πληρωμής των εισιτηρίων, ακόμα και προτιμήσεις στο φαγητό της πτήσης).

Το σκεπτικό είναι ότι οι Αρχές θα μπορούσαν μέσω αυτών των στοιχείων να ταυτοποιήσουν άτομα που προηγουμένως παρέμεναν άγνωστα και εκτός της λίστας υπόπτων παρόλο που εμπλέκονταν σε τέτοιου είδους εγκληματικές ενέργειες.

Τα 14 από τα 28 κράτη-μέλη της Ε.Ε. έχουν εγκαταστήσει εθνικά συστήματα PNR

Οι Ηνωμένες Πολιτείες, ο Καναδάς και η Αυστραλία υποχρεώνουν τους αερομεταφορείς της Ε.Ε. να διαθέτουν δεδομένα PNR για όλους τους επιβάτες των πτήσεων προς και από τις χώρες αυτές. Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή θεωρεί ότι η εμπειρία αυτών των χωρών, καθώς και ορισμένων κρατών-μελών της Ε.Ε. που χρησιμοποιούν δεδομένα PNR, επιβεβαιώνει ότι τα δεδομένα αυτά είναι απαραίτητα για την καταπολέμηση της τρομοκρατίας. Κάποιες χώρες-μέλη, όπως η Μεγάλη Βρετανία, διατηρούν ήδη αρχεία με δεδομένα PNR, ενώ κάποιες άλλες μεμονωμένα υιοθετούν σχετική νομοθεσία (όπως να δικαιούνται οι αστυνομικές Αρχές να ζητήσουν πρόσβαση σε τέτοια στοιχεία).

Τα 14 από τα 28 κράτη-μέλη της Ε.Ε. έχουν εγκαταστήσει ή πρόκειται να εγκαταστήσουν εθνικά συστήματα PNR, τα οποία παρουσιάζουν σημαντικές νομικές και τεχνικές αποκλίσεις.

Περίοδος τριών χρόνων για εφαρμογή της Οδηγίας

Σύμφωνα με το τελευταίο υπό διαμόρφωση προσχέδιο της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, προτείνεται όπως οι αερομεταφορείς διαβιβάζουν τα δεδομένα επιβατών διεθνών πτήσεων που περιέχονται στα συστήματα κρατήσεών τους σε ειδική μονάδα του κράτους-μέλους άφιξης ή αναχώρησης. Τα κράτη-μέλη θα εξετάζουν και θα διατηρούν τα δεδομένα με σκοπό την πρόληψη, εξακρίβωση, διερεύνηση και δίωξη σοβαρών εγκλημάτων και τρομοκρατικών πράξεων. Οι χώρες-μέλη θα μπορούσαν να διανείμουν μεταξύ τους τα αποτελέσματα της επεξεργασίας αυτών των δεδομένων.

Μετά τις έντονες αντιδράσεις και την απόρριψη του πρώτου προσχεδίου, ο εισηγητής κ. Timothy επανήλθε με αλλαγές στην Οδηγία και η νέα πρόταση διαμορφώθηκε ως εξής:

• Περιορισμός του εύρους εφαρμογής της Οδηγίας στην αντιμετώπιση τρομοκρατικών ενεργειών και σοβαρών εγκληματικών ενεργειών (παιδική πορνογραφία, εμπόριο λευκής σαρκός, εμπορία όπλων και εκρηκτικών).

• Ευαίσθητα προσωπικά δεδομένα θα διαγράφονται με την πάροδο 30 ημερών. Αλλά προσωπικά δεδομένα θα διατηρούνται προστατευόμενα για περίοδο ακόμα 30 ημερών.

• Συμπερίληψη ως προς την εφαρμογή της Οδηγίας και των εσωτερικών πτήσεων από χώρα-μέλος σε χώρα-μέλος και όχι μόνο από τρίτες χώρες.

• Η πρόσβαση σε δεδομένα PNR θα επιτρέπεται για περίοδο πέντε χρόνων όταν αφορούν τρομοκρατικές ενέργειες, ενώ για εγκληματικές ενέργειες για περίοδο τεσσάρων χρόνων.

• Κάθε χώρα-μέλος θα πρέπει να υποδείξει μια Αρχή που θα χειρίζεται δεδομένα PNR και η οποία θα αποτελείται από κατάλληλο και εκπαιδευμένο προσωπικό.
Οι χώρες-μέλη οφείλουν να εφαρμόσουν την Οδηγία σε περίοδο τριών χρόνων.

Ορόσημο απόφαση για τα τηλεπικοινωνιακά δεδομένα

Το 2014, το δικαστήριο της ΕΕ ακύρωσε με απόφαση την Οδηγία για τη διατήρηση των τηλεπικοινωνιακών δεδομένων. Η εν λόγω απόφαση αποτελεί ορόσημο διότι, μεταξύ άλλων, κάνει αναφορά σε νομολογία του Ευρωπαϊκού Δικαστηρίου Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων. Μετά την απόφαση αυτή κάθε πράξη της Ενωσης πρέπει να υπακούει στις αρχές της αναγκαιότητας και της αναλογικότητας, με βάση το Χάρτη Θεμελιωδών Δικαιωμάτων της Ενωσης, αλλά και με βάση το άρθρο 8 της Σύμβασης Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων, το οποίο επιβάλλει όπως περιορισμοί στην άσκηση του δικαιώματος προστασίας της ιδιωτικής ζωής, επιτρέπονται μόνο διά νόμου, εφόσον κάτι τέτοιο αποτελεί αναγκαίο και ανάλογο μέτρο σε μια δημοκρατική κοινωνία.

Επίσης, το Ευρωκοινοβούλιο ζήτησε από το δικαστήριο της Ε.Ε. την έκδοση Γνώμης για τη νομιμότητα της Συμφωνίας PNR μεταξύ Ε.Ε. και Καναδά, η οποία αναμένεται. Αν το δικαστήριο κρίνει παράνομη την εν λόγω συμφωνία, υπό το πρίσμα του αιτιολογικού ακύρωσης της Οδηγίας για τη διατήρηση των τηλεπικοινωνιακών δεδομένων, θα πρέπει να αναθεωρηθούν όλες οι υφιστάμενες συμφωνίες, καθώς και όλες οι σχετικές νομοθετικές πράξεις της Ε.Ε.

Χρηματοδότηση εθνικών συστημάτων

Το Γραφείο Επιτρόπου Προστασίας Προσωπικών Δεδομένων παρευρέθηκε στην πρόσφατη συνάντηση στις Βρυξέλλες με θέμα την προώθηση της συγχρηματοδότησης εθνικών PNR. Ο κ. Κωνσταντίνος Γεωργιάδης ενημέρωσε τη Βουλή ότι μετά από δικό του ερώτημα προς τον εκπρόσωπο της Ευρωπαϊκής Επιτροπής για το πώς το Ευρωκοινοβούλιο ενέκρινε κονδύλι για αυτή τη χρηματοδότηση, νοουμένου ότι απέρριψε νομοθετική πρόταση PNR, η απάντηση ήταν ότι το Ευρωκοινοβούλιο ενέκρινε το κονδύλι για την εκτέλεση του γενικού προγράμματος εργασίας της Επιτροπής, στο οποίο δεν περιλαμβάνεται συγκεκριμένη αναφορά για χρηματοδότηση εθνικών PNR.

Ο κ. Γεωργιάδης ανέφερε ότι το Κοινοβούλιο δεν έχει εξουσία να αναστείλει ή να απαγορεύσει τη δαπάνη κονδυλίου, μπορεί όμως να ελέγξει μεταγενέστερα κατά πόσον το κονδύλι δαπανήθηκε σωστά. Επίσης, η Επιτροπή δεν απάντησε κατά πόσο νομιμοποιείται να συγχρηματοδοτήσει εθνικά προγράμματα που εξυπηρετούν ταυτόχρονα σκοπούς μετανάστευσης, αλλά και σκοπούς εθνικής ασφάλειας, οι οποίοι εμπίπτουν εκτός του πεδίου εφαρμογής της Συνθήκης.