Φλερταριστικός ρατσισμός: από το φλερτ στην επίθεση

Του Χρίστου Χατζηιωάννου 

Να πολεμάω τις μέρες στα κάστρα
Και το σπαθί μου να πιάνει φωτιά
Και να κρατάω τις νύχτες με τ’ άστρα
Μια Τουρκοπούλα αγκαλιά

Πολλές επιθέσεις κατά γυναικών αναγνωρίζονται αυτόχρημα ως έμφυλη βία που συνδέεται με μισογυνισμό. Είναι πλέον κοινός τόπος ότι ο μισογυνισμός συχνά εκφράζεται μέσω δήθεν «φλερτ», όπου ένας άντρας γίνεται πιεστικός, θεωρώντας δικαιωματικά ότι μια γυναίκα πρέπει «να του κάτσει», μη αφήνοντας περιθώριο για απόρριψη και καταλήγοντας σε πραγματική βία. Σε τέτοιες περιπτώσεις, ο μισογυνισμός εξηγεί, σε κάποιο βαθμό, τον υποσυνείδητο «μηχανισμό» και τις δομές που κινητοποιούν τον δράστη στη συγκεκριμένη πράξη κατά του συγκεκριμένου ατόμου.

Το φεμινιστικό κίνημα έχει δώσει μεγάλες μάχες για να αναγνωριστούν από την Αστυνομία και τα δικαστήρια οι φανερές μορφές έμφυλης βίας. Αρκετές μορφές έμφυλης βίας όμως, δεν έχουν ακόμα αναγνωριστεί ούτε ως μορφές βίας ούτε ως έμφυλες. Αναφέρομαι σε πράξεις οι οποίες, με τα υφιστάμενα πρότυπα αντίληψης και ανάλυσης και σε μια πρώτου επιπέδου ερμηνεία, θεωρούνται σχεδόν παρενοχλητικές. Και ως εκ τούτου θεωρούνται οριακά αποδεκτές. Δεν είναι δηλαδή οι «κλασικές» μορφές παρενόχλησης ή κακοποίησης. (Στη βιβλιογραφία έχουν ονομαστεί ως «μικροεπιθετικότητες»).

Κάτι ανάλογο ισχύει και για ρατσιστικά υποκινούμενη βία, όπου κάποια επεισόδια δεν μετρούν ως ρατσιστικά υποκινούμενα αλλά ως σχεδόν ρατσιστικά. Ορισμένες φορές μια βίαιη πράξη μπορεί να συνδυάζει μισογυνισμό με ρατσισμό, και λόγω της αλληλοεπικάλυψης να χώνεται η μια πτυχή. Αν η μια πτυχή είναι απροκάλυπτη και η άλλη πτυχή λιγότερο φανερή, η δεύτερη πτυχή δεν καταγράφεται. Για παράδειγμα, αν μια επίθεση ξεκινήσει ως «κλασική» σεξουαλική παρενόχληση από έναν Ελληνοκύπριο προς μια Τουρκοκύπρια, καταγράφεται η έμφυλη διάσταση και ο μισογυνισμός μεν, συγκαλύπτεται ο ρατσισμός δε.

Σε τέτοιες περιπτώσεις υπάρχουν αμείλικτα ερωτήματα ως προς το γιατί, με ποιο ψυχολογικό μηχανισμό, με ποιες αντιλήψεις, στερεότυπα και επιθυμίες, «ελκύθηκε» ο δράστης από τη συγκεκριμένη γυναίκα και όχι άλλη, γιατί θεώρησε τη συγκεκριμένη ως πιθανό λάφυρο, ως «νόμιμο θήραμα», και όχι κάποιαν άλλη. (Θα φλέρταρε και θα έδερνε, για παράδειγμα, μια Σουηδέζα ή μια Γερμανίδα, αν τον απέρριπτε);

Το 2013 η Moyia Zakia Bailey δημιούργησε τον όρο misogynoir για να εκφράσει τους συγκεκριμένους τρόπους με τους οποίους οι μαύρες γυναίκες στοχοποιούνται στην αμερικανική ποπ κουλτούρα.[1] Ο όρος είναι ένας συνδυασμός του μισογυνισμού, του μίσους για τις γυναίκες, και του νουάρ, που σημαίνει μαύρο, φέροντας επίσης συνδηλώσεις για τον κινηματογράφο και τα ΜΜΕ. Είναι ένας όρος που φέρνει στο προσκήνιο τόσο τον ρατσισμό κατά των μαύρων, όσο και τον μισογυνισμό, ως κίνητρα πίσω από τη δημιουργία δομών, εικόνων, και στερεοτύπων που αφορούν τις μαύρες γυναίκες συγκεκριμένα.

Υπάρχει κάτι αντίστοιχο σε Κύπρο και Ελλάδα για τις Τουρκάλες και τις Τουρκοκύπριες; Αναπαραστάσεις, στερεότυπα, που να συνδυάζουν μισογυνισμό με ρατσισμό; Πιστεύω ναι. Είναι διάχυτες οι φαντασιώσεις εκδίκησης που περιλαμβάνουν τις Τουρκάλες και τις Τουρκοκύπριες με συγκεκριμένο φετιχιστικό τρόπο. Φυσικά, ο ρατσιστικός φετιχισμός δεν είναι αποκλειστικότητα κανενός λαού. Είναι διαδεδομένα στις δυτικές αντιλήψεις τα στερεότυπα και τα κλισέ για τις γυναίκες της Μέσης Ανατολής ή της Άπω Ανατολής. Παρόλα αυτά, στην Κύπρο (και στην Ελλάδα) ο ρατσιστικός φετιχισμός αποκτά συγκεκριμένη μορφή μέσα στο κοινωνικοπολιτικό ιστορικό πλαίσιο. Μιλάμε όχι απλά για δαιμονοποίηση ή ειδωλοποίηση, αλλά για λαφυροποίηση.

Δεν θα βιαζόμουν να αφαιρέσω τον ρατσισμό ως κίνητρο, σε περιπτώσεις όπου ένας Ελληνοκύπριος ξεκινώντας να παρενοχλεί σεξουαλικά καταλήγει να βιαιοπραγεί εναντίον Τουρκοκυπρίας. Κάποιες φορές η σεξουαλική παρενόχληση συνδυάζει μισογυνισμό με ρατσισμό, έτσι που η ρατσιστική διάσταση να προσθέτει το έξτρα κίνητρο που ωθεί στην «ολοκλήρωση» της βίας, το οποίο δεν υπήρχε σε άλλες περιπτώσεις που ο δράστης «φλέρταρε» και απορρίφθηκε.

[1] Bailey, Moya Zakia. (2013). Race, Region, and Gender in Early Emory School of Medicine Yearbooks [Doctoral dissertation, Emory University]. Emory Theses and Dissertations.