Γ. ΚΑΛΟΓΗΡΟΥ: Εσκυψα με σεβασμό πάνω στην ποίηση του Σεφέρη

Ο νέος συνθέτης γράφει τώρα τη μουσική πάνω στο ποίημα «Αποχαιρετισμός» του Γ. Ρίτσου και στο θεατρικό έργο «Μάνα κουράγιο» του Μπέρτολτ Μπρεχτ

Συνέντευξη στον Χρήστο Μαυρή

Η μουσική που έχει γράψει πάνω στην ποίηση του Κώστα Μόντη και κυρίως του Γιώργου Σεφέρη έχει αποκομίσει ευνοϊκά σχόλια μέχρι επαίνους. Δεν επαναπαύεται όμως στις δόξες του γιατί, όπως λέει, νιώθει ότι «βρίσκεται πάντα στο μηδέν». Γι’ αυτό γράφει συνέχεια μουσική και κάνει σχέδια. Ο λόγος για τον νέο συνθέτη και μαέστρο της χορωδίας του Δήμου Δερύνειας Γιώργο Καλογήρου, που αυτή τη στιγμή δουλεύει και γράφει τη μουσική πάνω στο κορυφαίο συνθετικό έργο του Γιάννη Ρίτσου «Αποχαιρετισμός», το οποίο θα παρουσιασθεί το Μάρτιο, στη Λευκωσία, σε μορφή αναλογίου, και παράλληλα γράφει τη μουσική πάνω στο θεατρικό έργο «Μάνα κουράγιο», του Μπέρτολτ Μπρεχτ, που θα ανέβει το καλοκαίρι επίσης στη Λευκωσία.

Από μικρός, όπως δηλώνει στη «Χαραυγή» ο συνθέτης, τον «μάγευε η μουσικότητα του λόγου» και πως όλα αυτά ρίζωσαν μέσα του, με αποτέλεσμα τώρα να σκύβει με σεβασμό πάνω στην ποίηση του Σεφέρη αλλά και των άλλων ποιητών που ασχολείται με το έργο τους.

-Ο Γιώργος Σεφέρης θεωρείται ένας από τους πιο δύσκολους νεοέλληνες ποιητές. Εσύ επιχείρησες να μελοποιήσεις μέρος της ποίησής του. Ηθελα να σε ρωτήσω αν αυτό ήταν εύκολα εγχείρημα και αν είσαι ικανοποιημένος από το αποτέλεσμα της δουλειάς σου.
-Δεν θα τον έλεγα «δύσκολο» αλλά «απαιτητικό» ποιητή. Χρειάζεται επίγνωση των πράξεών σου, για να τον αγγίξεις. Να συνειδητοποιείς, δηλαδή, ότι δουλεύεις στο έργο του Σεφέρη. Δεν είναι απλά κάποιος που γράφει καλή ποίηση. Χρειάστηκε να διαβάσω πρώτα αναλύσεις των ποιημάτων, παράλληλα κείμενα κ.ά. προτού ξεκινήσω να γράφω μουσική. Νομίζω πως αυτό συμβαίνει με όλη την ποιητική γενιά του ’30, όταν αποφασίσεις να μελοποιήσεις κάτι απ’ αυτήν. Μελοποιημένη ποίηση άκουγα από πολύ μικρός εξαιτίας των γονιών μου. Ο πατέρας μου, θεολόγος, και η μητέρα μου, φιλόλογος που δίδασκε Σεφέρη, Σολωμό, Ελύτη, Ρίτσο και άλλους, μου εξηγούσαν την ποίηση κι ας ήμουνα μικρός. Αυτή ήταν η καθημερινή μουσική στο σπίτι ή στο αυτοκίνητο ταξιδεύοντας οικογενειακώς. Μπορεί να μην καταλάβαινα τα νοήματα τότε, αλλά με μάγευε η μουσικότητα του λόγου και όλα αυτά ρίζωσαν μέσα μου.

Η προτροπή, βέβαια, για τη μελοποίηση του Σεφέρη, έγινε από το φορέα πολιτισμού ίδρυμα «ARTos» το 2011, για να τιμήσει τα 40 χρόνια από το θάνατο του ποιητή. Δούλεψα αφοσιωμένα και παρουσιάσαμε τα «Τραγούδια καταστρώματος» -έτσι ονομάστηκε η εργασία αυτή- στο υπαίθριο θέατρο της Πύλης Αμμοχώστου. Επίσης, ως καθηγητής μουσικής τότε σε ιδιωτικό σχολείο στο Παραλίμνι, οργανώσαμε μια καλλιτεχνική εκδήλωση με βάση την εργασία αυτή, την οποία παρουσιάσαμε και στο Γυμνάσιο Ριζοκαρπάσου. Φαντάσου, εκεί, στο κέντρο των κατεχομένων να τραγουδούν τα παιδιά δακρυσμένα: «Η γης δεν έχει κρικέλια για να την πάρουν στον ώμο και να φύγουν…». Εκεί ένιωσα τη δύναμη της αληθινής ποίησης! Εκείνη τη στιγμή θα την κουβαλώ για πάντα μέσα μου! Νομίζω πως είμαι ικανοποιημένος από το αποτέλεσμα της δουλειάς αυτής -αν και πάντα θα χρειάζεται βελτιώσεις, τις οποίες κάνω. Ούτως ή άλλως ο χρόνος είναι αυτός που κρίνει ένα έργο. Θέλω να πιστεύω ότι σεβάστηκα την ποίηση του Γιώργου Σεφέρη.

-Ποια η γνώμη σου γενικά για τη μελοποιημένη ποίηση σε Ελλάδα και Κύπρο;
-Η μελοποιημένη ποίηση ως μουσικό ρεύμα στην Ελλάδα και μετέπειτα στην Κύπρο -κυρίως τη δεκαετία του ’70- ανέβασε αισθητικά και νοηματικά τον τραγουδιστικό στίχο. Με ορόσημο το 1958, όταν εκδίδεται ο «Επιτάφιος» των Θεοδωράκη-Ρίτσου με τη φωνή του Μπιθικώτση, ξεκινά η διάδοση της υψηλής ποίησης των Ελλήνων και στα λαϊκά στρώματα. Μέχρι τότε η μελοποιημένη ποίηση των συνθετών της Αθηναϊκής Σχολής (Καλομοίρη κ.ά.), απευθυνόταν μόνο στην αστική τάξη. Οπότε, η ποίηση ήταν «ελιτίστικη» μορφή τέχνης μέχρι τότε. Με τον «Επιτάφιο», λοιπόν, και με τα επόμενα έργα των δύο μεγάλων της ελληνικής μουσικής του 20ού αιώνα, Μίκη Θεοδωράκη και Μάνου Χατζιδάκι, εργάτες, αγρότες, φοιτητές, μικροί, μεγάλοι, φτωχοί, πλούσιοι, σιγοτραγουδούσαν την υψηλή ποίηση. Πνευματικά, δηλαδή, ο κόσμος ανέβηκε, είτε το καταλάβαινε είτε όχι. Ηταν σπουδαίο το γεγονός ότι το καθημερινό τραγούδι τους έγινε η ποίηση των Ελύτη, Σεφέρη, Ρίτσου, Σολωμού. Τα τελευταία χρόνια, όμως, που θεωρήσαμε πιο πολιτισμένους λαούς αυτούς που έχουν περισσότερο χρήμα, η ποίηση και γενικά ο πολιτισμός έγιναν «είδη» δεύτερης κατηγορίας ή απλά «γραφικότητες». Επίσης, με την αναμενόμενη επέλαση της υποκουλτούρας βλέπουμε έναν κόσμο να βαδίζει τυφλά σε πνευματικό σκοτάδι κι ας έχεις περισσότερες γνώσεις, λόγω διαδικτύου, από τον άνθρωπο των δεκαετιών ’60 και ’70.

-Μπορούμε να μιλάμε σήμερα για κυπριακό τραγούδι; Δηλαδή τραγούδι με δική του ταυτότητα και οντότητα;
-Είναι μπερδεμένος ο όρος «κυπριακό τραγούδι» και δεν αναφέρομαι στους όρους του Διαγωνισμού Σύνθεσης Κυπριακού Τραγουδιού που προϋποθέτει στίχο στην κυπριακή διάλεκτο και μουσική βασισμένη στην κυπριακή μουσική παράδοση. Ναι μεν, αλλά, ένα τραγούδι στην κυπριακή διάλεκτο με κυπριακά μουσικά μοτίβα είναι «κυπριακό τραγούδι» κι ένα άλλο στην κοινή νεοελληνική γλώσσα χωρίς κυπριακά μουσικά μοτίβα που να έχει ως τόπο αναφοράς την Κύπρο δεν είναι; Δεν νομίζω. «Κυπριακό τραγούδι» είναι, κατά τη γνώμη μου, το τραγούδι, το οποίο εκφράζει το χαρακτήρα και τον τρόπο ύπαρξης της Κύπρου ως ένα κομμάτι του ευρύτερου ανατολικού μεσογειακού χώρου. Τα στοιχεία, τα οποία το διέπουν, μπορείς να τα διακρίνεις είτε στο στίχο είτε στη μουσική. Ενα τραγούδι που έστω και με μια λέξη ή 4-5 νότες σε πάει και σε φέρνει στην Κύπρο.

-Παρόλο που έχεις παραγάγει σημαντικό έργο, εντούτοις ελάχιστο είναι κωδικοποιημένο σε δίσκους. Γιατί;
-Για λόγους οικονομικούς και μόνο. Σταμάτησε εδώ και χρόνια η παραγωγή των δισκογραφικών εταιρειών (για το είδος της μουσικής που γράφω), οι οποίες σου έλεγαν: «Μπες στούντιο, γράψε και αναλαμβάνουμε τα έξοδα παραγωγής και προώθησης». Το γεγονός αυτό από τη μια γλίτωσε τους συνθέτες από μια συχνή παρέμβαση στο έργο τους από αυτούς που έβαζαν τα χρήματα, από την άλλη όμως δημιούργησε μια δυστοκία στη μουσική παραγωγή. Αυτό έχει ως αποτέλεσμα οι συνθέτες να ψάχνουν διάφορους τρόπους είτε με τη δημιουργία αυτοσχέδιων στούντιο στο σπίτι τους (σ’ αυτό βοηθά και η ανάπτυξη της τεχνολογίας) είτε αναλαμβάνοντας οι ίδιοι όλο το κόστος της παραγωγής, ούτως ώστε να εκδώσουν το έργο τους. Οσο για την προώθηση, η χρήση του διαδικτύου και των μέσων κοινωνικής δικτύωσης, ο έντυπος Τύπος και οι ζωντανές εμφανίσεις είναι πια οι μόνοι τρόποι προώθησης του έργου τους. Ολη αυτή όμως η διαδικασία απαιτεί από τον συνθέτη επιπλέον αφοσίωση και χρήμα, ο οποίος γίνεται και παραγωγός του έργου του. Και αυτό είναι το δύσκολο, λαμβάνοντας υπ’ όψιν ότι κανένας συνθέτης δεν ζει πια από τα έσοδα των ηχογραφημένων έργων του κι έτσι καταφεύγει πάντα σε άλλους τρόπους βιοπορισμού.

-Αυτό τον καιρό έχεις κάτι στα σκαριά σε ό,τι αφορά τη δισκογραφική πορεία σου;
-Πάντα υπάρχει κάτι που περιμένει να εκδοθεί. Δουλεύω συνέχεια, γιατί θεωρώ ότι αυτή είναι η δουλειά μου. Προσπαθώ να ξεκινήσω να ηχογραφώ τραγούδια σε στίχους δικούς μου και του Παναγιώτη Θωμά που τα κουβαλώ εδώ και δέκα χρόνια. Ολοκληρώσαμε με τον στιχουργό Μάνο Ορφανουδάκη από την Αθήνα έναν κύκλο τραγουδιών με τίτλο: «Η πέτρα του ονειρευτή». Ξεκινήσαμε να ηχογραφούμε άλλο κύκλο τραγουδιών με 12 λαϊκά τραγούδια για τον εξαίρετο ερμηνευτή Δημήτρη Φανή, σε στίχους Παναγιώτη Θωμά και Ελενας Σιούφτα, με τίτλο: «Θεραπευτήριο μελαγχολίας» και τον Μάρτιο παρουσιάζουμε με τον ηθοποιό Σώτο Σταυράκη τον «Αποχαιρετισμό» του Γιάννη Ρίτσου, υπό τη μορφή θεατρικού μονολόγου σε δική μου μουσική σύνθεση με αφορμή τη συμπλήρωση 60 χρόνων από την έναρξη του απελευθερωτικού αγώνα της ΕΟΚΑ. Επίσης, γράφω μουσική για το θεατρικό έργο του Μπέρτολτ Μπρεχτ «Μάνα κουράγιο», που θα ανεβάσει η θεατρική ομάδα «Δημιουργείν» το καλοκαίρι. Μαζί με τη διδασκαλία λαούτου και βυζαντινής μουσικής στα Μουσικά Λύκεια Αμμοχώστου και Λάρνακας και τη διεύθυνση της χορωδίας του Δήμου Δερύνειας, ετοιμάζω τις επόμενές μου εργασίες. Πάντα νιώθω ότι βρίσκομαι στο μηδέν. Είναι αυτό που λέει ο Ελύτης στο έργο «Ηλιος ο πρώτος»: «Ο,τι αγαπώ, γεννιέται αδιάκοπα, ό,τι αγαπώ, βρίσκεται στην αρχή του πάντα».