Γιατί χρειάζεται ρυθµιστική παρέµβαση στις αγορές ηλεκτρισµού;

Του ∆ρος Ανδρέα Πουλλικκά*

Η µετάβαση από τα δοµηµένα µονοπώλια στις απελευθερωµένες αγορές ηλεκτρισµού, που αποσκοπούν στην πλήρη ανταγωνιστικότητα στις δραστηριότητες της παραγωγής ηλεκτρισµού και της προµήθειας ηλεκτρισµού, δηµιουργεί προκλήσεις που πολλές φορές απαιτούν ρυθµιστική παρέµβαση.

Ο σκοπός της παρέµβασης επικεντρώνεται στην εξασφάλιση της οµαλής µετάβασης από το παλαιό καθεστώς στην πλήρως ανταγωνιστική διάρθρωση της αγοράς, όσον αφορά τα τιµολόγια, την επάρκεια, τη βιωσιµότητα των επενδύσεων και την αξιοπιστία του ηλεκτρικού συστήµατος.

Για παράδειγµα, ο τρόπος µε τον οποίο είναι δοµηµένος ο ηλεκτρικός τοµέας έχει εξελιχθεί σταδιακά από ένα καθετοποιηµένο κρατικό µονοπώλιο σε οντότητες που παράγουν και προµηθεύουν ηλεκτρική ενέργεια στο πλαίσιο µιας ανταγωνιστικής αγοράς ηλεκτρισµού πλήρως διαχωρισµένης από την κυριότητα και διαχείριση του συστήµατος µεταφοράς και συστήµατος διανοµής. Ωστόσο, οι αγορές ηλεκτρισµού πρέπει να συνεχίσουν να προµηθεύουν αξιόπιστο και ασφαλή ηλεκτρισµό σε προσιτές τιµές και να σέβονται το περιβάλλον.

Ως συνήθως, οι νεοεισερχόµενοι επενδυτές απαιτούν χαµηλό κόστος και επαρκή βαθµό βεβαιότητας όσον αφορά την ανάκτηση του κεφαλαιουχικού κόστους. Πρέπει να υπάρξει θετική προσδοκία ενδεχόµενων εσόδων από τις αγορές λιανικής και χονδρικής πώλησης για να επενδύσουν οι νεοεισερχόµενοι. Από τη σκοπιά ενός νέου επενδυτή, οι βασικές αβεβαιότητες που πρέπει να αντιµετωπιστούν αφορούν (α) τον κίνδυνο πλεονάζουσας παραγωγικής ισχύος, (β) τη δυνατότητα δηµιουργίας πελατειακής βάσης και (γ) τα θεµελιώδη οικονοµικά µεγέθη σχετικά µε την ανταγωνιστικότητα της νέας επένδυσης στη µελλοντική αγορά.

Η κατάργηση εν µέρει ή εξ ολοκλήρου αυτών των αβεβαιοτήτων αποτελεί το αντικείµενο ρυθµιστικής παρέµβασης. Είναι απαραίτητο, πριν από τη λήψη µιας ρυθµιστικής απόφασης, να διαπιστωθεί κατά πόσον οι πραγµατικές συνθήκες της αγοράς µπορούν να οδηγήσουν σε αύξηση της ολοκλήρωσης της αγοράς αλλά και των προσδοκιών ασφαλούς εφοδιασµού, κόστους και περιβάλλοντος. Εξ ορισµού, η ρυθµιστική παρέµβαση είναι ένα µέτρο εκτός αγοράς και συνήθως έχει ασύµµετρες συνέπειες για τους συµµετέχοντες στην αγορά.

Με µια ρυθµιστική παρέµβαση ως ένα µέτρο εκτός αγοράς, δεν µπορεί να επιτευχθεί πλήρης εξυπηρέτηση κόστους-αποτελεσµατικότητας και εποµένως πιθανόν να παραµένει ένα κόστος εφαρµογής του µέτρου, το οποίο βαρύνει τους συµµετέχοντες στην αγορά και τελικά τους καταναλωτές. Εποµένως, η πρόκληση είναι να προσανατολιστεί η παρέµβαση στο αποτέλεσµα που θα προέκυπτε από µια καθαρά ανταγωνιστική αγορά και να ελαχιστοποιηθεί το κόστος της αναποτελεσµατικότητας κυρίως από τη σκοπιά των καταναλωτών. Μια ρυθµιστική παρέµβαση είναι ένα έσχατο µέτρο που πρέπει να ληφθεί όταν υπάρχει η πεποίθηση ότι η αγορά δεν µπορεί να αποδώσει.

Η ρυθµιστική παρέµβαση θα πρέπει να επικεντρώνεται στην άρση των εµποδίων κατά την είσοδο στην αγορά και στον έλεγχο των τιµολογίων, προκειµένου να αναπτυχθεί προοδευτικά µια λειτουργική αγορά ηλεκτρισµού, καθώς ο ανταγωνισµός πρέπει να παρέχει ένα ασφαλές και αξιόπιστο ηλεκτρικό σύστηµα µε το ελάχιστο οικονοµικό κόστος για τον καταναλωτή. Συνάµα, η ρυθµιστική παρέµβαση πρέπει να έχει µεταβατικό χαρακτήρα, ώστε να ξεκινήσει ο ανταγωνισµός στην αγορά ηλεκτρισµού, αλλά σταδιακά να αναµένεται να µετατραπεί σε µια λειτουργούσα ανταγωνιστική αγορά, όπου τα κύρια εµπόδια στον ανταγωνισµό θα έχουν εξαλειφθεί σε µεγάλο βαθµό. Η εκτίµηση των επιπτώσεων πρέπει να λαµβάνει υπόψη τη διάσταση του χρόνου και τις συνθήκες υπό τις οποίες η παρέµβαση µπορεί να λήξει εντός εύλογου χρονικού διαστήµατος. Σε περίπτωση που η ρυθµιστική παρέµβαση προκαλεί µακροχρόνιες στρεβλώσεις είναι σοβαρό µειονέκτηµα.

Εν κατακλείδι, στην πραγµατικότητα υπάρχει η δυνατότητα συνδυασµού διαφόρων ρυθµιστικών µέτρων διαφορετικής φύσης. Η αξιολόγηση των ρυθµιστικών µέτρων παρέµβασης πρέπει να εκτιµά την αποτελεσµατικότητα όσον αφορά την ικανότητα επίλυσης των προβληµάτων που πρέπει να αντιµετωπίσουν, τα οφέλη υπό τη µορφή θετικών εξωτερικοτήτων, το κόστος εφαρµογής, τις αρνητικές επιπτώσεις στον ανταγωνισµό, στους παράγοντες της αγοράς και στους πελάτες, τις πιθανές παρατεταµένες στρεβλώσεις και τη σύγκριση µε εναλλακτικές επιλογές.

*Πρόεδρος Ρυθµιστικής Αρχής Ενέργειας Κύπρου