«Γυναίκα, αν έχω κάνει λάθος συγχώρα με»

Η ευθύνη των κυπριακών ΜΜΕ για τον σεξισμό και τη βία κατά των γυναικών

Του Δημήτρη Στρατή

Η εξυπνάδα, η ευφυΐα και η δεξιότητα δεν αποτελούν προνόμιο ανάλογα με το χρώμα, τη φυλή ή το φύλο κανενός ανθρώπου. Δυστυχώς… στην κυπριακή κοινωνία είμαστε πολύ πιο πίσω ακόμα και από χώρες της Μέσης Ανατολής στα θέματα προβολής των γυναικών από τα ΜΜΕ. Στην Κύπρο του 2015, είμαστε για άλλη μια φορά αρνητικοί πρωταθλητές. Αρκετές γυναίκες, πέφτουν θύματα σεξιστικής συμπεριφοράς στο εργασιακό τους περιβάλλον και όχι μόνο.

Ο σεξισμός βρίσκεται σε κάθε γωνιά της κυπριακής κοινωνίας, καθιστώντας ακόμα πιο δύσκολο το έργο των γυναικών εργαζομένων. Μία στις πέντε γυναίκες έχει υποστεί σωματική ή/και σεξουαλική βία, ενώ ποσοστό 39% έχουν υποστεί ψυχολογική βία από το σύντροφό τους. Τα ΜΜΕ είναι κοινώς γνωστό πως διαδραματίζουν καίριο ρόλο στη διαμόρφωση κοινωνικών προτύπων, στερεοτύπων και στάσεων συμπεριφοράς. Σύμφωνα με την έκθεση της Επιτρόπου Διοικήσεως, στη συντριπτική τους πλειονότητα, τα κυπριακά ΜΜΕ, αντί να αποδομούν, αναπαράγουν τον σεξισμό σαν κάτι το ακίνδυνο και «φυσιολογικό». Ενημερωτικές και ψυχαγωγικές εκπομπές, σειρές, διαφημίσεις προωθούν ηθελημένα και μη, μια γυναίκα «αθώα» και χειραγωγήσιμη.

Η γυναίκα στο περιθώριο για τα ΜΜΕ

* Στην πλειονότητά τους τα ΜΜΕ παρουσιάζουν τις γυναίκες με τρόπους που εδραιώνουν την ανισότητα των φύλων. Καθορίζουν τις γυναίκες με βάση την εξωτερική τους εμφάνιση, τη μητρότητα και το βαθμό που είναι σεξουαλικά ελκυστικές στους άντρες.

* Στα ΜΜΕ υπάρχουν πολύ λιγότερες αναφορές στις γυναίκες απ’ ό,τι στους άνδρες. Οι αναφορές αυτές γίνονται στο πλαίσιο των θεμάτων χαμηλής προτεραιότητας. Συνέπεια αυτής της πραγματικότητας είναι να προβάλλεται μια ανδροκρατική οπτική του κόσμου με τον γυναικείο πληθυσμό να είναι κατά βάση αθέατος.

* Ακόμα και η γλώσσα των ΜΜΕ χαρακτηρίζεται ως σεξιστική και στην καλύτερη περίπτωση μη-ουδέτερη όσον αφορά το φύλο. Είναι αρκετά τα παραδείγματα εκπομπών στις οποίες οι γυναίκες παρουσιάστριες, χρησιμοποιούνται ως αντικείμενο χλευασμού, μέσω διαφόρων σχολίων των συμπαρουσιαστών τους.

* Οι άνδρες υπερέχουν αριθμητικά σε σχεδόν όλους τους επαγγελματικούς τομείς και πεδία απασχόλησης. Παρουσιάζεται μια τεράστια αριθμητική ανισότητα, η οποία δεν ανταποκρίνεται στην πραγματικότητα, αλλά αναπαράγει την αντίληψη ότι οι γυναίκες κινούνται στον ιδιωτικό χώρο.

* Απουσιάζει η προβολή γυναικών ως εκπρόσωποι ομάδων ή ειδημόνων. Κατά συνέπεια εδραιώνεται η πεποίθηση πως οι γυναίκες δεν εκπροσωπούν κανέναν στον πραγματικό κόσμο. Διαμορφώνεται η αντίληψη ότι οι γυναίκες ειδήμονες απουσιάζουν από το κοινωνικό και οικονομικό περιβάλλον.

* Στα δελτία ειδήσεων οι γυναίκες παρουσιάζονται συχνότερα ως θύματα σε σχέση με τους άνδρες. Ετσι επικρατεί το στερεότυπο ότι η θυματοποίηση είναι είναι αναπόσπαστο στοιχείο της γυναίκας λόγω φύλου. Δεν αναλύονται ενδελεχώς οι πραγματικοί λόγοι της βίας κατά των γυναικών. Οι γυναίκες απεικονίζονται από τα πλείστα ΜΜΕ, κατά βάση, ως σεξουαλικά αντικείμενα ή ως ακούραστες μητέρες.

* Ακόμα και στον τομέα της διαφήμισης οι γυναίκες συχνά παρουσιάζονται με προσβλητικό τρόπο, στη βάση μιας ειρωνικής και με χιούμορ σύγχρονης τάσης διαφήμισης που υποκρύπτει σεξισμό ή τον κάνει κοινωνικά αποδεκτό.

Τραγικά χαμηλή η παρουσία γυναικών στη μεγάλη οθόνη

Τραγικά είναι και τα στοιχεία του Global Media Monitoring Project (Παγκόσμιο Πρόγραμμα που χαρτογραφεί τον τρόπο με τον οποίο παρουσιάζονται οι γυναίκες στις ειδήσεις) και του Μεσογειακού Ινστιτούτου Μελετών Κοινωνικού Φύλου που συμμετέχει στην έρευνα.

• Στην Κύπρο η προβολή των γυναικών από τα ΜΜΕ είναι μόλις 15%, χειρότερη δηλαδή από τη Μέση Ανατολή που είναι στο 16%. Την ίδια ώρα σε επίπεδο ΕΕ η προβολή των γυναικών είναι της τάξης του 24%.

• Στα «σοβαρά» θέματα τα πράγματα είναι ακόμα πιο τραγικά. Στον τομέα της οικονομίας μόνο 10% των ατόμων που προβάλλονται είναι γυναίκες.

• Στην πολιτική και τη διακυβέρνηση η αντίστοιχη ένδειξη είναι στο ποσοστό του 30%.

• Στον τομέα της υγείας γυναίκες δεν υπάρχουν καν στις ειδήσεις (0%)

• Μόλις το 33% των δημοσιογράφων είναι γυναίκες και αυτές ασχολούνται συνήθως με τα “ήπια” θέματα κοινωνικού περιεχομένου.

Από τα ΜΜΕ στην κυπριακή κοινωνία, διάχυτος ο σεξισμός

Με βάση πρόσφατη έκθεση της Επιτρόπου Διοικήσεως, ο σεξισμός είναι διάχυτος στην κυπριακή κοινωνία, διαπερνά όλα τα κοινωνικά στρώματα και όλες τις εκφάνσεις της ζωής. Ο σεξισμός αποτελεί μια σειρά από αντιλήψεις που καταλήγουν σε διακρίσεις. Διακρίσεις που οδηγούν στο αυθαίρετο συμπέρασμα ότι ο άνδρας είναι βιολογικά, πνευματικά και ηθικά ανώτερος από τη γυναίκα.

Εκδηλώνεται στον οικιακό χώρο, στην εργασία, στην εκπαίδευση, στη θρησκεία, στην πολιτική, απηχείται και αναπαράγεται σπό τα Μέσα Μαζικής Ενημέρωσης. Σεξισμός είναι και «ασήμαντες» χειρονομίες, «αθώα» σχόλια και «αστεϊσμοί» που ωστόσο αποτελούν ενδείξεις ηθικού διδακτισμού. Στόχος είναι ένας προδιαγεγραμμένος ρόλος της γυναίκας ως «αθώα» και χειραγωγήσιμη, που δεν πρέπει να «προκαλεί» με την παρουσία και τις πράξεις της, να είναι ευγνώμων που της παρέχεται χώρος ύπαρξης και ενασχόλησης πέραν του οικιακού περιβάλλοντος και της ανατροφής παιδιών.

Η εικόνα του φύλου, όπως αυτή διαμορφώνεται και διακινείται από τα ΜΜΕ είναι καθοριστική για την παγίωση και αναπαραγωγή των σεξιστικών στερεοτύπων και αντιλήψεων που ήδη υπάρχουν. Δυστυχώς τηλεόραση, ραδιόφωνο, εφημερίδες, διαδίκτυο και γενικότερα τα μέσα επικοινωνίας προβάλουν και αναπαράγουν υποτιμητικά στερεότυπα γυναικείων προτύπων. Προωθούνται εικόνες, αντιλήψεις και μηνύματα, στις οποίες δεσπόζουν αποκλειστικά απαξιωτικές και προσβλητικές αναφορές στην ερωτική ζωή και την εμφάνιση των γυναικών.

Η στοχοποίηση, γελοιοποίηση και υποτίμηση των διεκδικήσεων του γυναικείου κινήματος για ίση μεταχείριση, η υποτίμηση της παρουσίας των γυναικών στη δημόσια ζωή δημιουργούν ένα πλέγμα πρακτικών που διαδραματίζουν καθοριστικό ρόλο στην αποδοχή και τη νομιμοποίηση του σεξισμού. Σε τελική ανάλυση ο σεξιστικός λόγος δεν διατηρεί και διαιωνίζει μόνο στερεότυπα, αλλά αναπόφευκτα οδηγεί σε φαινόμενα βίας και διακρίσεων.
Η συνολική ενδυνάμωση του υφιστάμενου θεσμικού πλαισίου για την έμφυλη βία κρίνεται αναγκαία. Ετσι ώστε να ανατραπεί η εντύπωση ότι οι σεξιστικές συμπεριφορές είναι αμελητέες και «αθώες» ή ένδειξη δύναμης, κύρους και ικανότητας.

Πέραν των αυστηρών μέτρων και των αλλαγών στο νομοθετικό πλαίσιο χρειάζεται η αλλαγή νοοτροπιών και η συνεχής εγρήγορση για την πρόληψη, ανίχνευση σεξιστικών στάσεων και συμπεριφορών και την άμεση καταδίκη τους. Αυτό που πρέπει να γίνει είναι η καταπολέμηση των βαθύτερων αιτίων που αναπαράγουν το σεξισμό, εντάσσοντας τη διάσταση του φύλου στο σύνολο των πολιτικών και δράσεων της κοινωνικής, οικονομικής και πολιτικής ζωής για μια πραγματική ισοτιμία των δύο φύλων.

Νομοθεσία και Αρχή Ραδιοτηλεόρασης

Οι κανονισμοί που εκδόθηκαν δυνάμει του νόμου περί Ραδιοφωνικών και Τηλεοπτικών σταθμών νόμος του 1998-2015 αναφέρουν ότι τα ρεπορτάζ που αφορούν βία κατά των γυναικών, παιδιών και ηλικιωμένων πρέπει να προετοιμάζονται με «ευαισθησία» καθώς ενδέχεται να προκαλέσουν φόβο. Οι ειδικές ρυθμίσεις που έχουν θεσπιστεί από αρμόδια όργανα για ΜΜΕ, δυνητικά θα μπορούσαν να είναι πολύ αποτελεσματικές, εντούτοις αποτυγχάνουν να προχωρήσουν.

Επιπρόσθετα ελάχιστες νομοθετικές πράξεις/πολιτικές πρακτικές στο πλαίσιο των χωρών μελών της ΕΕ εγγυώνται μια πιο δίκαιη και απαλλαγμένη από τα στερεότυπα αναπαράσταση των γυναικών και κοριτσιών στα ΜΜΕ. Η Αρχή Ραδιοτηλεόρασης, προνοεί ιδιαίτερα για την προστασία της ανηλικότητας, την αποφυγή υπέρμετρης προβολής σκηνών βίας και της «ευπρεπούς» χρήσης της γλώσσας. Ακόμα και οι ειδικές ρυθμίσεις και νόμοι που έχουν θεσπιστεί σε πανευρωπαϊκό επίπεδο αν και θα μπορούσαν να είναι αποτελεσματικές, εντούτοις αποτυγχάνουν να προχωρήσουν πέρα από τη συνηθισμένη συζήτηση περί διακρίσεων μεταξύ των φύλων.

---

Βία κατά των γυναικών σε όλη την ΕΕ

• Σύμφωνα με την έρευνα του Οργανισμού Θεμελιωδών Δικαιωμάτων στην ΕΕ:

• Μία στις πέντε γυναίκες έχει υποστεί σωματική και/ή σεξουαλική βία από νυν και τέως σύντροφο

• Μία στις δέκα γυναίκες έχει υποστεί κάποιας μορφής βία από την ηλικία των 15 ετών και άνω

• Μία στις δέκα γυναίκες έχει υποστεί κάποιας μορφής σεξουαλική βία από ενήλικα πριν συμπληρώσει το 15ο έτος της ηλικίας της

• Μία στις είκοσι γυναίκες έχει πέσει θύμα βιασμού

• Μόνο 14% των γυναικών κατήγγειλαν στην αστυνομία το πιο σοβαρό περιστατικό βίας από στενό σύντροφο