Γιώργος Καλοζώης: Η ποίηση είναι το μαξιλάρι πάνω στο οποίο ακουμπούν οι άυπνοι της ζωής

Συνέντευξη στον Αντώνη Γεωργίου

Ο Γιώργος Καλοζώης, από τους σημαντικούς Κύπριους ποιητές, ξεκίνησε να γράφει μικρός «όταν η ψυχική χύτρα γέμισε και έπρεπε να εξαερωθεί». Τα γεγονότα του 1974 είναι «ο παρονομαστής όλων των ποιημάτων του, αθέατος ή φανερός» και σπάνια επεξεργάζεται τους στίχους του, αφού στην ποίηση όπως αναφέρει χαρακτηριστικά «όλα κρίνονται μέσα σε δευτερόλεπτα». Πιστεύει πως υπάρχουν αξιόλογοι Κύπριοι ποιητές και πως η σχέση λογοτεχνίας και ειδικότερα ποίησης με την εκπαίδευση «είναι εξόχως προβληματική. Αν δεν αγαπάς την ποίηση, όταν θα κληθείς να τη διδάξεις, θα το κάνεις ανέμπνευστα και διεκπεραιωτικά».

Το ανήκουστο μάθημα: Παρουσίαση του ποιητικού έργου του Γιώργου Καλοζώη παρουσιάζεται από το Κέντρο Λόγου και Τεχνών Τεχνοδρόμιο στη Λεμεσό το Σάββατο 2 Ιουνίου στις 19:00 με ομιλητές την πανεπιστημιακό Μαίρη Ρούσσου-Sinclair, τον ποιητή και κριτικό λογοτεχνίας Παναγιώτη Νικολαΐδη και την ποιήτρια Στέλλα Βοσκαρίδου Οικονόμου

ΓΙΩΡΓΟΣ ΚΑΛΟΖΩΗΣ

  • Η ποίηση είναι το μαξιλάρι πάνω στο οποίο ακουμπούν οι άυπνοι της ζωής
  • H σχέση λογοτεχνίας και ειδικότερα ποίησης με την εκπαίδευση είναι εξόχως προβληματική

Ας αρχίσουμε από την… αρχή. Πώς ξεκίνησες να γράφεις;

Ξεκίνησα να γράφω μικρός, όταν η ψυχική χύτρα γέμισε και έπρεπε να εξαερωθεί. Η βαλβίδα ασφαλείας είναι η σχέση του ποιητή με τη γλώσσα και ο ατμός τα ποιήματα. Σίγουρα σε μένα ο παρονομαστής όλων των ποιημάτων μου, αθέατος ή φανερός, είναι τα φοβερά γεγονότα του 1974, πραξικόπημα και εισβολή. Αν δεν είχα ζήσει αυτά τα γεγονότα, η ποίησή μου θα ήταν πολύ διαφορετική και μάλλον πιο αισιόδοξη.

Τι είναι η ποίηση για σένα;

Η ποίηση είναι το μαξιλάρι πάνω στο οποίο ακουμπούν οι άυπνοι της ζωής. Αυτοί που αλλιώς είχαν φανταστεί το μέλλον κι αλλιώς τους προέκυψαν τα πράγματα. Δεν υπάρχει ζωή χωρίς διαψεύσεις ή ματαιώσεις. Όσο υπάρχουν αυτές θα υπάρχει πάντα η ποίηση και η τέχνη γενικότερα.

Ποια είναι για σας τα χαρακτηριστικά ενός ποιητή;

Το χαρακτηριστικό του ποιητή, πέρα από τις όποιες ευαισθησίες και ανησυχίες, είναι η ιδιαίτερή του σχέση με τη γλώσσα. Η σχέση αυτή με την πάροδο των χρόνων ενδυναμώνεται λόγω της τριβής και της εμπειρίας. Υπάρχουν ποιητές του βάθους και του πλάτους. Βάθος είναι η κάθοδος στις μύχιες στοές της ύπαρξης. Το πλάτος είναι η θεματολογία. Υπάρχουν ποιητές που διαθέτουν μόνο το ένα από τα δύο χαρακτηριστικά. Όσοι διαθέτουν και τα δύο είναι οι πολύ μεγάλοι ποιητές όπως ο Σολωμός και ο Καβάφης.

Υπάρχουν κάποιοι ποιητές αγαπημένοι, κάποιοι με τους οποίους νιώθεις πιο οικεία;

Έχω πάρα πολλούς αγαπημένους ποιητές. Διαχρονικά κάποιοι εναλλάσσονται με άλλους. Ο Ελύτης στην εφηβεία μου σήμαινε πάρα πολλά. Την εποχή των μεγάλων ερώτων μου ο υπερρεαλισμός είχε την πρωτοκαθεδρία (γαλλικός και ελληνικός). Σήμερα έχω άλλα γούστα. Θεωρώ όμως πιο σωστό να μιλάμε όχι για αγαπημένους ποιητές, αλλά για αγαπημένα ποιήματα.

Σίγουρα σε μένα ο παρονομαστής όλων των ποιημάτων μου, αθέατος ή φανερός, είναι τα φοβερά γεγονότα του 1974, πραξικόπημα και εισβολή. Αν δεν είχα ζήσει αυτά τα γεγονότα, η ποίησή μου θα ήταν πολύ διαφορετική και μάλλον πιο αισιόδοξη

Έχουμε καλούς ποιητές στην Κύπρο;

Υπάρχουν πολλοί αξιόλογοι Κύπριοι ποιητές. Οι νεότεροι έχουν περισσότερα και πιο πλατιά διαβάσματα από πολλούς παλαιότερους. Το διαδίκτυο, τα ηλεκτρονικά λογοτεχνικά περιοδικά βοηθούν στο να έχεις πρόσβαση σε άπειρα ποιήματα και πληροφορίες, κάτι που παλιά ήταν αδιανόητο. Δεν θα αναφέρω ονόματα ποιητών , αλλά η γενιά των σημερινών πενηντάρηδων είναι πολύ δυνατή. Ο Παναγιώτης Νικολαΐδης τούς εντάσσει στη γενιά της κατοχής και της αφθονίας. Κάποιοι από αυτούς είναι εξαιρετικοί μπαλαδόροι, για να χρησιμοποιήσω μια λέξη του ποδοσφαίρου.

Παρ’ όλα αυτά υπήρξαν πρόσφατα περιπτώσεις που η επιτροπή για τα Κρατικά Βραβεία Λογοτεχνίας δεν βρήκε βιβλία άξια για το κρατικό βραβείο ποίησης ή και πρωτοεμφανιζόμενου λογοτέχνη…

Τα κρατικά βραβεία υπάρχουν για να δίνονται. Αν δεν δίνονται, αυτό είναι μέγα λάθος. Αλλά οι άνθρωποι είναι γεννημένοι για να κάνουν λάθη. Ας μην έχουμε αυταπάτες. Είναι, όμως, θλιβερός ο ετεροκαθορισμός, δηλαδή να θεωρείς ότι αξίζεις ή δεν αξίζεις ανάλογα με τα γούστα μιας κριτικής επιτροπής.

Νιώθω πως έχετε μια πολιτική (με την ευρύτερη έννοια) ματιά στα όσα με την ποίηση παρατηρείτε και καταγράφετε. Έτσι είναι; Είναι η ποίηση «πολιτική πράξη»;

Tα πάντα, όσα αφορούν τους ανθρώπους σε μια κοινωνία, είναι πολιτικά. Ο τρόπος που τρως, που κάθεσαι, που μιλάς, που χαιρετάς, που διδάσκεις, όλα. Επομένως και η ποίηση είναι μια πολιτική πράξη. Βέβαια για να είμαστε πιο σαφείς άλλο το πολιτικό και άλλο το ιδεολογικό στοιχείο. Κι αυτό βέβαια εντάσσεται μέσα στα όρια της πόλης, αλλά είναι πολύ πιο στενό και μπορεί να οδηγήσει σε λάθος επιλογές. Έχουμε πολλά τέτοια παραδείγματα στην ιστορία και μάλιστα στην πολύ πρόσφατη. Να είμαστε πολύ προσεχτικοί με τις ιδέες μας και να τις περνούμε συνέχεια από κόσκινο. Αλλά και αυτός ο σκεπτικισμός δεν είναι πολιτική συμπεριφορά από τον καιρό των σοφιστών και βάλε;

Στην ποίησή σας υπάρχει μια έντονη εικονοποιία, μια έντονη, ιλιγγιώδης κάποτε, αφήγηση «απόλυτα διαυγής όσον αφορά το νόημα και την εκφορά της» όμως, όπως αναφέρει σε μια κριτική του ο Μιχάλης Παπαντωνόπουλος. Πώς προκύπτει το ποίημα για σας; Πόσο το επεξεργάζεστε πριν δημοσιευθεί;

Δεν επεξεργάζομαι τους στίχους μου κι όταν το κάνω αυτό είναι πολύ σπάνιο. Ούτε αποφασίζω από πριν τι θα γράψω. Έχω εμπιστοσύνη στην ποιητική μούσα. Διαφορετικά αν σκεφτώ προς τα πού θα σουτάρω και πώς, θα χάσω την μπάλα, δηλαδή την έμπνευση. Όλα κρίνονται μέσα σε δευτερόλεπτα στην ποίηση. Αν για κάποιο λόγο χάσω την επαφή με την έμπνευση, θα φροντίσω να επαναλάβω ένα στίχο για να ξανασυνδεθώ μαζί της χωρίς πάντα αυτό να είναι εφικτό. Αλλά αυτό είναι από τα μυστικά του επαγγέλματος. Όσον αφορά την εικονοποιία, ναι, συμφωνώ με αυτό που λες ότι είναι έντονη, σχεδόν κινηματογραφική, το έχουν ήδη επισημάνει πολλοί. Είναι θέμα χαρακτήρα, στιλ και τρέχα γύρευε. Πάντως μου αρέσει πολύ ο κινηματογράφος, αν αυτό σημαίνει κάτι και η ζωγραφική. Αν τα πάντα είναι πολιτική, δεν είναι και τα πάντα στον κόσμο εικόνες;

Αυτοί που αποφασίζουν τι θα διδαχτεί δεν γνωρίζουν ούτε το σύνολο του έργου πολλών ποιητών ούτε καν κρίσιμα ονόματα παλαιότερων λογοτεχνών. Για δε τους νεότερους λογοτέχνες, ούτε κουβέντα να γίνεται. Πάσχει δηλαδή εκ προοιμίου ο λογοτεχνικός κανόνας

Είστε εκπαιδευτικός. Πώς παρουσιάζεται η λογοτεχνία στα σχολεία; Οι μαθητές ψάχνουν ακόμα «το κεντρικό νόημα» και τι «θέλει να πει ο ποιητής»;

H σχέση λογοτεχνίας και ειδικότερα ποίησης με την εκπαίδευση είναι εξόχως προβληματική. Αν δεν αγαπάς την ποίηση, όταν θα κληθείς να τη διδάξεις, θα το κάνεις ανέμπνευστα και διεκπεραιωτικά. Θα χαθεί ο οίστρος, το πέταγμα, η ενόραση. Μπορεί και παλιά να συνέβαινε αυτό, αλλά μάλλον όχι σε τόσο μεγάλο βαθμό. Ο λόγος είναι ότι άλλαξαν οι αξίες και οι καιροί έγιναν ακόμα πιο μικρόψυχοι.

Πριν να κατηγορήσουμε τους δασκάλους, ας κάνουμε την ελάχιστη αλλά αναγκαία ως κοινωνία αυτοκριτική. Πόσοι από μας διαβάζουν στον ελεύθερο χρόνο τους ποιήματα; Πόσους και ποιους σύγχρονους ποιητές ξέρουμε; Ποια είναι τα αισθητικά κριτήρια της πλειοψηφίας του λαού; Μπορούμε να ξεχωρίσουμε ένα ποίημα άρτιο ή επαρκές από μια σαχλαμάρα; Πέρα από όλα αυτά η ποσότητα του χρόνου που αφιερώνεται στη διδασκαλία της ποίησης δεν είναι αρκετή. Αυτό που στο τέλος γίνεται είναι ένα απίστευτο πασάλειμμα.

Αλλά για να πάμε πιο πέρα, αυτοί που αποφασίζουν τι θα διδαχτεί δεν γνωρίζουν ούτε το σύνολο του έργου πολλών ποιητών ούτε καν κρίσιμα ονόματα παλαιότερων λογοτεχνών. Για δε τους νεότερους λογοτέχνες, ούτε κουβέντα να γίνεται. Πάσχει δηλαδή εκ προοιμίου ο λογοτεχνικός κανόνας. Μπορεί βέβαια να πει κάποιος πως όλοι οι λογοτεχνικοί κανόνες σε όλες τις χώρες επιδέχονται κριτική και αμφισβήτηση. Όμως θα αντέτεινα πως σε πιο προηγμένες χώρες υπάρχει πολύ περισσότερη κριτική, ζύμωση ιδεών και επομένως ο κανόνας χωρίς να είναι αλάνθαστος είναι κατά τι πιο αξιόπιστος.

Τέλος, για όσους θα πουν ότι αυτά που λέω είναι εκ του πονηρού, επειδή δεν συμπεριλαμβάνομαι στον κανόνα (σε ό,τι διδάσκεται), ένα και μόνο έχω να πω. Μεγαλύτερη ικανοποίηση από την ίδια τη γραφή δεν υπάρχει, όλα τα άλλα είναι ματαιοδοξίες κι έχω κατά νουν λογοτέχνες που η μανία για προβολή και καταχώριση στον κανόνα, τους κατέστησε περίγελο και στην Ελλάδα και στην Κύπρο.

Πώς την ανιχνεύουμε την ομορφιά μέσα μας και γύρω μας;

Kαλώς ή κακώς η ομορφιά ως αισθητική κατηγορία ταυτίζεται με την ηθική κατηγορία του καλού. Λέμε για έναν παίκτη του ποδοσφαίρου ότι είναι ωραίος εννοώντας ότι είναι καλός. Τώρα ποιο είναι το κριτήριο αξιολόγησης ενός πράγματος ως ωραίου είναι κάτι που ποικίλλει από εποχή σε εποχή. Στην αρχαιότητα στοιχειακός όρος του ωραίου ήταν η αρμονία. Στην ποίηση σήμερα το αντίστοιχο της αρμονίας είναι η επίτευξη του εσωτερικού ρυθμού. Κάποιοι ταυτίζουν το ρυθμό ενός ποιήματος με την ανάσα του ποιητή. Είναι το ίδιο μάλλον πράγμα, αλλά η ανάσα παραπέμπει στον ανατολικό μυστικισμό. Πιστεύω πως παντού γύρω μας υπάρχει η ομορφιά. Κάποιος οπαδός του Πλάτωνα θα έλεγε πως δεν θα εκλείψει ποτέ από τον κόσμο, αφού είναι αντανάκλαση της αναλλοίωτης, άφθαρτης, αιώνιας ιδέας της ομορφιάς. Ο ίδιος ο Πλάτωνας ήταν μεγάλος ποιητής και εχθρός του εαυτού του βέβαια αναζητώντας εμμονικά τον τέλειο άνθρωπο και την τέλεια κοινωνία. Η συνεχής αναζήτηση της τελειότητας είναι μορφή ψυχοπαθολογίας. Υπάρχουν στιγμές που φοβάμαι την ομορφιά, αν αυτή γίνει τυραννικός αυτοσκοπός.

Google News icon Aκολουθήστε μας στο Google News

Οι τελευταίες ειδήσεις από την Κύπρο και τον κόσμο και όλη η επικαιρότητα στο dialogos.com.cy