Γιώργος Μολέσκης: Μέσα στο “Δαβίδ ο Σασούνιος” βρέθηκε μαζεμένος ένας τεράστιος πλούτος

Συναντήσεις/ Ορίζοντας

Γιώργος Μολέσκης: Μέσα στο έπος Δαβίδ ο Σασούνιος βρέθηκε μαζεμένος ένας τεράστιος πλούτος

Ο Αντώνης Γεωργίου συναντάει τον Γιώργο Μολέσκη και μιλάνε για το Αρμένικο λαϊκό έπος Δαβίδ ο Σασούνιος που έχει μεταφράσει και έχει εκδοθεί από τις Εκδόσεις Βακχικόν με σχέδια της Μαριάμ -Σουχάνοβα Φουκαρά

Η μετάφραση είναι μια καινούργια ανάγνωση

 

Πείτε μας λίγα λόγια για το έπος Δαβίδ ο Σασούνιος το Αρμενικό λαϊκό έπος που έχετε μεταφράσει.

Τον πυρήνα του έπους, σύμφωνα με τους μελετητές του, αποτέλεσε μια εξέγερση ενάντια στους Άραβες φοροσυλλέκτες το 851 στην περιοχή του Σασούν, μια ορεινή και αφιλόξενη περιοχή, η οποία συμμετείχε ενεργά σε όλες τις εξεγέρσεις των Αρμενίων και κατακτήθηκε με μεγάλη δυσκολία από τους Άραβες. Θεωρείται, επίσης, ότι πήρε την οριστική του μορφή στα τέλη του ενάτου – αρχές του δεκάτου αιώνα και για χίλια, περίπου, χρόνια υπήρχε μόνο σε προφορική μορφή. Στα χρόνια αυτά αναπτύχθηκαν πολλές παραλλαγές του έργου, αφού ο κάθε ραψωδός που το απάγγελε μπορούσε να προσθέτει, να αφαιρεί ή να τροποποιεί μέρη του έργου.

Μια πρώτη καταγραφή του έπους έγινε από τον επίσκοπο και λαογράφο Γκαρεγκίν Σερβαντστιάν το 1873 και δημοσιεύτηκε τον επόμενο χρόνο στην Κωνσταντινούπολη. Το 1939 γιόρτασαν στην Αρμενία τη χιλιετία του έπους και τον ίδιο χρόνο εκδόθηκες το πλήρες και επιμελημένο από ομάδα μελετητών της Ακαδημίας Επιστημών της Αρμενίας το πλήρες κείμενο.

Το αποτέλεσμα αυτής της εργασίας ήταν εντυπωσιακό και η δημοσίευση προκάλεσε μεγάλο ενδιαφέρον για το έργο. Ένας τεράστιος πλούτος, γλωσσικός, μυθολογικός, ιστορικός, εθνογραφικός, βρέθηκε μαζεμένος μέσα στο έργο αυτό προσφέροντας έτσι το υλικό και δημιουργώντας τη βάση για πάρα πέρα μελέτες και έρευνες σε διάφορους τομείς.

Το έργο αποτελείτε από τέσσερα μέρη, τα οποία μιλούν για τη ζωή τεσσάρων γενεών ηρώων, τη γέννηση, την ενηλικίωση, τους έρωτες, τους αγώνες τους ενάντια στο αραβικό χαλιφάτο. Παράλληλα δρουν στο έργο μια σειρά από ήρωες δεύτερης γραμμής, οι οποίοι, υπερβαίνοντας τα ηλικιακά όρια, δρασκελίζουν τα χρονικά σύνορα και περνούν από το ένα μέρος στο άλλο ενώνοντας τις αφηγηματικές γραμμές και τη δράση του έργου. Ο χρόνος, ωστόσο, που καλύπτει το έπος, είναι πολύ ευρύτερος από τη διάρκεια της ζωής των τεσσάρων γενεών των ηρώων. Έτσι βλέπουμε να συγκεντρώνεται μέσα σ’ αυτό η κοινωνική και η ιστορική εμπειρία πολλών αιώνων, από την προχριστιανική ως τη χριστιανική περίοδο της χώρας.

Ένας τεράστιος πλούτος, γλωσσικός, μυθολογικός, ιστορικός, εθνογραφικός, βρέθηκε μαζεμένος μέσα στο έργο αυτό

Πως ήρθατε σε επαφή με αυτό;

Με το έπος αυτό ήρθα σε μια πρώτη επαφή κατά τη διάρκεια των σπουδών μου στο Πανεπιστήμιο Λομονόσοφ της Μόσχας, στο μάθημα της λογοτεχνίας των λαών της Σοβιετικής Ένωσης. Στη συνέχεια, και αφού απέκτησα συγγενικές σχέσεις με την Αρμενία, τόπο καταγωγής της γυναίκας μου, και αφού είδα πόσο σημαντικό ήταν αυτό για τους Αρμένιους, στάθηκα με περισσότερη προσοχή στη μελέτη του έργου.

Ποια η σημασία του για την αρμένικη λογοτεχνία;

Η θέση του έπους αυτού στην αρμένικη λογοτεχνία και των πολιτισμό είναι τεράστια. Είναι κάτι σαν τα ομηρικά έπη ή τον Διγενή Ακρίτα για μας. Στο έργο αντικαθρεφτίζεται η ιστορική πείρα του λαού, η εξέλιξη του τρόπου ζωής του, η πνευματικές του αναζητήσεις, το πέρασμα από την ειδωλολατρία στον χριστιανισμό, τον οποίο η Αρμενία δέχτηκε ως επίσημη θρησκεία από τις αρχές του τετάρτου αιώνα και τον όρισε ως συστατικό στοιχείο της αυτοεικόνας της.

Μέσα στο έργο ενσωματώθηκαν μύθοι και ήρωες που έρχονται από πολύ παλιά και η γέννησή τους βρίσκεται συχνά πέρα από τα εθνικά σύνορα, σε μια δια-εθνική σφαίρα

Συνομιλεί με άλλα παρόμοιου είδους λαϊκά έπη της παγκόσμιας λογοτεχνίας;

Μέσα στο έργο ενσωματώθηκαν μύθοι και ήρωες που έρχονται από πολύ παλιά και η γέννησή τους βρίσκεται συχνά πέρα από τα εθνικά σύνορα, σε μια δια-εθνική σφαίρα. Σ’ αυτό συναντούνται περιπλανώμενα μυθικά μοτίβα και τυπολογικά όμοιοι ήρωες με αυτούς που υπάρχουν σε μυθολογίες και έπη άλλων λαών, όπως στους Ασσύριους, τους Άραβες και τους Έλληνες.

Πως ήταν η συνεργασία σας με την Μαριάμ -Σουχάνοβα Φουκαρά;

Με τη Μαριάμ και τον Χρίστο Φουκαρά μας συνδέει μακρόχρονη φιλία. Η Μαριάμ Σουχάνοβα κατάγεται από οικογένεια ζωγράφων, Ρώσο πατέρα και Αρμένισσα μητέρα, και είναι και η ίδια μια εξαιρετική ζωγράφος, με έντονη την αίσθηση του ύφους και του χρώματος της αρμενικής ζωγραφικής παράδοσης. Δεν μπορούσα να σκεφτώ κανέναν άλλο που θα μπορούσε να κάνει τα σχέδια γι’ αυτό το βιβλίο. Της μίλησα, διάβασε το κείμενο της μετάφρασης, το συζητήσαμε κι έκανε τα υπέροχα αυτά σχέδια που κοσμούν το βιβλίο, διαλεγόμενα με το περιεχόμενο του έπους.

Είναι η μετάφραση μια δεύτερη γραφή;

Σίγουρα, η μετάφραση κάθε έργου, κυρίως ποιητικού, είναι, πιστεύω, μια δημιουργική μεταφορά του σε άλλη γλώσσα. Δεν θα έλεγα ότι είναι μια δεύτερη γραφή αλλά μια καινούργια ανάγνωση, στην οποία έχει το ρόλο του ο χρόνος και ο τόπος που γίνεται, η γλώσσα στην οποία διατυπώνεται.

Το γεγονός ότι μεταφράσατε ένα λαϊκό έπος με έντονα, αντιλαμβάνομαι, εθνικά, εθνογραφικά και ιστορικά στοιχεία σας έχει δυσκολέψει περισσότερο;

Δεν θα το έλεγα αυτό γιατί είχα δίπλα μου καλούς συμβούλους, με τους οποίους μπορούσα να συζητήσω κάθε πτυχή του έργου, την αρμένισσα πεθερά μου Μπέλα Γκουλακιάν, στη μνήμη της οποίας αφιερώνω το βιβλίο, και τη γυναίκα μου.

Τόσο όταν γράφω, όσο και όταν μεταφράζω ποίηση, νιώθω να με πλημμυρίζει η ίδια συναισθηματική φόρτιση

Πόσο ο ποιητής (Γιώργος Μολέσκης) επηρεάζει τον μεταφραστή (Γιώργο Μολέσκη) και το αντίστροφο;

Τόσο όταν γράφω, όσο και όταν μεταφράζω ποίηση, νιώθω να με πλημμυρίζει η ίδια συναισθηματική φόρτιση, η ίδια συγκίνηση όταν αισθανθώ πως κάτι κατορθώθηκε, κάτι που μπορεί να μιλήσει στον αναγνώστη ή τον ακροατή.

 Υπάρχει σε αυτό το έπος μια σκηνή, κάποιοι στίχοι που θυμάστε και θέλετε να μας τους αναφέρετε;

Υπάρχουν πολλά κομμάτια που θα ήθελα να μεταφέρω εδώ, αλλά αντιλαμβάνομαι ότι ο χώρος είναι περιορισμένος. Σας παραθέτω, λοιπόν, μερικά μικρά αποσπάσματα από το τέλος του έργου, που μιλούν για τον θάνατο του τελευταίου ήρωα, του Μγκερ του Νεώτερου

Εφτά αγγέλους καβαλάρηδες ο θεός έστειλε

Με τον Μγκερ να παλέψουν.

Από το πρωί ως το βράδυ χτυπιούνταν.

Με το Σπαθί-Αστραπή ο Μγκερ χτυπούσε,

Των αγγέλων το σπαθί δεν άγγιζε.

Με το Σπαθί-αστραπή ο Μγκερ χτυπούσε,

Ανάμεσα στους αγγέλους το σπαθί περνούσε.

Τ’ άλογο του Μγκερ δεν μπορούσε

Στη γη άλλο να σταθεί,

Τα πόδια του πατούσε – βουλιάζανε στη γη.

Μαλακή έγινε η γη πολύ,

Τον Μγκερ δεν άντεχε άλλο να κρατεί.

Αναστέναξε ο Μγκερ: «Άχ-βαχ, άδικα όλα!»,

Γέρασε η γη κι άλλο δεν με σηκώνει.

Όλη τη μέρα ο Μγκερ προχωρούσε,

Τ’ άλογο του όλο και πιο βαθιά στη γη κολλούσε.

Απ’ το χαλινάρι το πήρε, το οδήγησε,

Στους πρόποδες του βουνού έφτασε.

Ξαφνικά βλέπει μπροστά του:

Βράχος ψηλός ορθώνεται.

Και λέει ο Μγκερ:

Με το σπαθί τον βράχο θα χτυπήσω,

Αν σχιστεί – αμαρτία δεν έχω!

Με το σπαθί τον βράχο χτύπησε,

Στα δυο ο βράχος σχίστηκε,

Τ’ άλογο Ντζαλαλί κι ο Μγκερ μέσα μπήκαν,

Τα δυο κομάτια του βράχου ξανά ενωθήκαν.

Επίλογος

Λένε πως κάθε χρόνο δυο φορές

Ανοίγει αυτός ο βράχος,

Τη μέρα των Ψυχών

Και τη μέρα της Ανάληψης.

Μόλις ανοίξει ο βράχος βγαίνει ο Μγκερ,

Σαρανταήμερο ταξίδι σε μια ώρα κάνει,

Πάνω στις πέτρες προχωρεί,

Στη γη πατά – βουλιάζει τ’ άλογο,

Δεν προχωρεί, πίσω γυρίζει.

Λένε πως μια φορά

Τη νύχτα της Ανάληψης

Ένας βοσκός ήταν εκεί.

Βλέπει, του Μγκερ ο βράχος άνοιξε,

Μέσα μπήκε, κοίταξε,

Στη σπηλιά κάτω ο Μγκερ κάθεται.

Ρώτησε ο βοσκός:

«Πότε από εδώ μέσα βγαίνεις, Μγκερ;»

Απάντησε ο Μγκερ:

«Αν σηκωθώ και βγω στο φως

Η γη δεν με σηκώνει!

Ενόσω στον κόσμο βασιλεύει το κακό,

Ενόσω η γη κρατιέται από το ψέμα,

Δεν έχω θέση εγώ έξω στο φως.

Όταν χαλαστεί ο κόσμος και χτιστεί ξανά,

Όταν το σιτάρι θα ’ναι σαν καρύδι,

Το κριθάρι σαν κουκούτσι τριανταφυλλιάς,

Τότε θα ’ρθει και η δική μου μέρα!»

Βγήκε έξω ο βοσκός,

Ενώθηκε ξανά ο βράχος.

Λένε πως κάθε Παρασκευή

Τρέχει νερό απ’ τον βράχο,

Πως το νερό είναι από το Άλογο Ντζαλαλί

Και πως περνώντας οι διαβάτες

Ακούνε το χλιμίντρισμα του Αλόγου Ντζαλαλί!