Γράμμες της Aλεξάνδρας Zαμπά και του Oυμίτ Iνατσί

Γραμμές

Aλεξάνδρα Zαμπά, Oυμίτ Iνατσί

Ίχνη μνήμης Hafιza Izleri

Τριάντα ιστορίες από την Κύπρο

Otuz Kıbrıs öyküsü

Alexandra Zambà, Ümit Inatç

 

Λευκωσία

Ζωές απόβλητες

Συνάντησα τη Θεογνωσού στο σπίτι της φίλης μου της Μόνικας στο Καϊμακλί της Λευκωσίας. Παίρναμε στην αυλή τον καφέ και κουλουράκια με μπόλικο σουσάμι, όταν κάποια στιγμή την κοιτάξαμε και εκείνη άρχισε με χαμηλή φωνή να διηγείται:

«Ήταν το ’74, όταν έφτασαν ξαφνικά. Έραφκα και έμεινε αφοδράριστο το φόρεμα της μάνας μου. Μουκάνιζαν τα βόδια του γείτονα και οι καμπάνες της εκκλησίας χτυπούσαν τρελά. Μετά τον συναγερμό, βούρα, βούρα, να βουρίσουμε για πού; Ο εχθρός εκατέβην που την θάλασσαν. Ώ! Τα αβρόσσιλλα, τ’ αβρόσσιλλα της αμμουδκιάς… τζιαι που τα βουνά εκατέβηκεν έππεσε που τον ουρανόν ο εχθρός, τζιαι προχωρούσε με τις λόγχες στα ντουφέκια, “πάρε δκιό ρούχα του μωρού τζιαι λάμνε τρεχάτη, άφησε πίσω σου τες καρφίτσες, δαντέλες, τσέσες, δαχτυλήθρες, κουμπιά, τούλια και καρίνες”, έλεγεν η μάνα μου τζιαι τα σίερκα της έτρεχαν παντού, “πάρε μονο τα ψαλλίδκια για άμμα τους δεις ομπρός σου, τζιαι τα βελόνια πάρε να ράψεις τες πληγές… τζιαι τα μασουράκια ας μείνουν λειψά”.

Επέρασεν που τότε ο τζαιρός τζιαι εμείς που απομείναμεν, εκάμαμεν σ´ άλλους τόπους άλλα ραψίματα. Τες παραμάνες μόνον ίντα που να τις κάμω πιον, τώρα που το μωρόν επήε τζιαι χάθηκε;»

Aλεξάνδρα Zαμπά

 

Το παράθυρο του σπιτιού μου ήταν πυροβολείο

Ο πατέρας μου ήταν αστυνομικός στη Λεμεσό. Το σπίτι όπου μετακομίσαμε ήταν ακριβώς πάνω στα σύνορα. Το πίσω μέρος από τον τοίχο της αυλής ήταν «γειτονιά των εχθρών». Το ένα παράθυρο της κρεβατοκάμαρας όπου ήταν στοιβαγμένα σακιά άμμου, σαν τείχος, ήταν το πυροβολείο. Στο σπίτι μας πάντα μια διμοιρία στρατού εκπαιδευόταν, που είχε σκοπιά εκ περιτροπής. Υπήρχαν όπλα στο ντουλάπι ρούχων, πολυβόλα Sten και τουφέκια εφόδου. Είχα μάθει να τα συναρμολογώ και να τα αποσυναρμολογώ σαν παιχνιδάκι. Οι αναμνήσεις που έμειναν στον νου μου σχετικά με εκείνο το σπίτι-πυροβολείο είναι από τότε που ήμουν πέντε με εφτά χρονών.

Πίσω από τον τοίχο έφτιαχναν κρασί. Οι γυναίκες που πατούσαν με τα πόδια τους τα σταφύλια είναι ακόμα καταγεγραμμένες στη μνήμη μου σαν μια ζωντανή ζωγραφιά. Απαγορευόταν να περνάμε στην άλλη πλευρά του τοίχου, ωστόσο εγώ έβρισκα μια στιγμή χωρίς κόσμο και πηδούσα πίσω από τον τοίχο. Άλλωστε ο τοίχος δεν ήταν και πολύ ψηλός.

Μια φορά έτυχε να είναι η ώρα του φαγητού. Πρέπει να ήταν Άνοιξη, γιατί θυμάμαι τις κόκκινες ανθισμένες τουλίπες. Οι Ελληνοκύπριοι είχαν βγάλει και είχαν αρχίσει να τρώνε πατατοσαλάτα με φρέσκο δυόσμο, βραστά αυγά και ελαιόλαδο. Οι γυναίκες κάλεσαν κι εμένα. Μου έδωσαν από την πατατοσαλάτα τους κι εγώ με τη σειρά μου κάθισα στο λιβάδι και άρχισα να τρώω μαζί τους. Από τότε, κάθε φορά που τρώω πατατοσαλάτα, έρχεται στον νου μου εκείνο το σκηνικό.

Μια μέρα πρέπει να με είχε εκνευρίσει τόσο πολύ το παιδί του γείτονα, που πετάχτηκα στο δρόμο με ένα πολυβόλο Sten από το ντουλάπι ρούχων, με τον γεμιστήρα καταπάνω του. Πρόφτασε η μάνα μου και πήρε το όπλο από τα χέρια μου. Έφαγα ένα γερό ξύλο…

Το σπίτι το άφησα ως ένα άτακτο, ατίθασο και απροσκύνητο εφτάχρονο παιδάκι. Οι χώροι που ήταν πίσω από τον τοίχο του σπιτιού, τώρα φιλοξενούν το πολιτιστικό κέντρο του Ιδρύματος Λανίτη. Αν και μεγάλωσα ανάμεσα στα όπλα, δεν μεγάλωσα με μίσος. Όταν επέστρεψα σε αυτά τα μέρη ως καλλιτέχνης, το πρώτο πράγμα που μου ήρθε στον νου, ήταν οι Ελληνοκύπριες που μου είχαν προσφέρει πατατοσαλάτα και το ξύλο που έφαγα από τη μάνα μου επειδή βγήκα στο δρόμο με ένα Sten στο χέρι…

Oυμίτ Iνατσί

 

Τρελή ζωή

Ήταν μετά το ’60 και την εγκαθίδρυση της Κυπριακής Δημοκρατίας, όταν έφεραν στη Λεμεσό τη Μαρούλα. Η τρελή Μαρούλα ήταν μακρινή συγγένισσα από τη Βάσα, πήγαινε πάντα τρεχάτη και μιλούσε μόνη, δεν σταματούσε, δεν κοιτούσε κανένα, μόνο ποιήματα έφτιαχνε και τα έλεγε τρεχάτη:

…η ζωή τρέχει/κρύβει τους φόβους της/μετριέται με τα λεπτά//Να προσέχετε! /ο χρόνος όλο και ακονίζει μαχαίρια/ούτε η Άνοιξη αναπαύεται/ ανοίγει τα πέταλα αιχμηρή/μαχαιριές σε παλιούς κώδικες/χαράζει τους νέους//Να προσέχετε!// τα λουλούδια πληγώνουν και κόβουν/πάνω από όλα τα μαχαίρια…

Χαράχτηκαν έντονα απάνω μου τα ουρλιαχτά της και o σκοτεινός αντίλαλος της φωνής της ακόμη με διαπερνά.

Η τρελή Μαρούλα, λέγανε, έχασε έναν έρωτα εκεί στους αμπελώνες της Βάσας, έχασε τον αγαπητικό της στη μάχη των παλληκαριών εναντίον του βρετανικού στρατού της αποικιοκρατίας. Τρελάθηκε μέσα στους ηρωικούς θανάτους της Κύπρου, γιατί ο έρωτας είναι φρενοκλόπος, δεν αντέχει ηρωισμούς.

Aλεξάνδρα Zαμπά

 

Πάφος

Ο χάρτης του θανάτου

Η Μελπομένη έφτασε με τη ψυχή στο στόμα. Ήταν Αύγουστος του 1974. Μέρες τώρα περίμενε την έκδοση καταλόγων με τα επώνυμα θύματα του πολέμου. Κατέβηκε από την Αναρίτα στην Πάφο και ζητούσε το αγόρι της το μονάκριβο, μέσα στους αγνοούμενους και μέσα σ’ όλους τους προσωρινούς χάρτες του θανάτου. Ζητούσε το όνομά του μέσα στους πολλούς και όταν τα μάτια της τον συνάντησαν, άρχισε να αμφιβάλλει. Δεν είναι δυνατόν, κάποιο λάθος έγινε!

Το σώμα της σκίρτησε και οι μαστοί πόνεσαν σαν στο θήλασμα. Όλα τα ονόματα ήταν γραμμένα με μαύρο μελάνι. Ακούμπησε τα δάχτυλα στο όνομά του, το βρήκε χαραγμένο σαν να μην μπορούσε να μεταφερθεί πια. Άγγιξε τον τόπο και την μέρα που τον γέννησε. Δεν είναι δυνατόν να είναι στριμωγμένος μέσα σε τόσους, εκείνος που ήταν ξεχωριστός… που όταν γεννήθηκε η νύχτα έλαμπε από άστρα.

 

Το πυρ του Ιουλίου

Ήταν 20 Ιουλίου. Υπήρχαν ταραχές στον αέρα. Η Πάφος ήταν σε συναγερμό. Ενώ οι Ελληνοκύπριοι σκοτώνονταν, εμείς τον χαβά μας. Νομίζαμε πως ήταν μια προσωρινή κατάσταση, δεν είχαμε στο νου μας ότι θα συνέβαιναν και χειρότερα. Στα παιδιά δεκατεσσάρων με δεκαπέντε ετών, όπως ήμουν κι εγώ, είχαν αναθέσει να γεμίζουμε κάτι σακιά άμμου και επιπλέον μας είχαν δείξει στον κινηματογράφο πώς λειτουργούν τα όπλα Thompson, για την περίπτωση πολέμου στους δρόμους, για να μπορέσουν να πολεμήσουν ακόμα και τα παιδιά της ηλικίας μας.

Ήταν πριν το μεσημέρι και τέσσερις φίλοι παίζαμε στα χωράφια. Πεταχτήκαμε από τους ήχους όπλων. Ύστερα άρχισαν να πέφτουν οι όλμοι κοντά μας. Από τον φόβο κολλήσαμε στο έδαφος. Οι οβίδες που καρφώνονταν γύρω μας έδειχναν φανερά πως ο στόχος ήμασταν εμείς. Ακούγαμε ένα λεπτό συριγμό και μετά μια τρομακτική έκρηξη. Περιμέναμε την στιγμή που ένας όλμος θα έπεφτε πάνω μας. Απέναντί μας ήταν το νοσοκομείο. Φωνές, κραυγές… Είχαν ήδη αρχίσει να έρχονται οι πρώτοι τραυματίες. Παρακολουθούσαμε από την πλευρά μας τις οβίδες που έσκαγαν στους τοίχους του νοσοκομείου.

Έρποντας και περνώντας δίπλα από τους όλμους που έπεφταν κάτω χωρίς έκρηξη, καταφέραμε να χωθούμε στο γκαράζ ενός κοντινού μας σπιτιού. Το να είσαι κάτω από το έδαφος θεωρούνταν σχετικά πιο προφυλαγμένο. Παρά το γεγονός αυτό, ένας όλμος μας πέτυχε. Αφού τιναχτήκαμε από τη ζάλη της έκρηξης, βγάλαμε λιγάκι έξω τα κεφάλια μας προσπαθώντας να δούμε από πού προερχόνταν οι όλμοι. Τελικά προέρχονταν από ένα μικρό πολεμικό πλοίο από την ακτή απέναντί μας… Η φωνή που περνούσε από το δρόμο ακριβώς πάνω μας, μου φάνηκε γνώριμη: «Βοήθεια! Σώστε με, τραυματίστηκα!» Αργότερα κατάλαβα πως ήταν του καθηγητή ζωγραφικής μας από το σχολείο. Ο Αλί Ατάκαν, που με είχε κάνει να αγαπώ την τέχνη της ζωγραφικής, είχε τραυματιστεί στο πόδι και αιμορραγούσε…

Oυμίτ Iνατσί

Παρουσιάσεις βιβλίου

Τρίτη 8 Οκτωβρίου στην Πάφο

7:00 μ.μ Στέγη Γραμμάτων και Τεχνών

 

Τετάρτη 9 Οκτωβρίου στη Λευκωσία

7:30 μ.μ. στο Σπίτι της Συνεργασίας

 

Πέμπτη 10 Οκτωβρίου στη Λάρνακα

7:00 μ.μ. στο Ιατρικό Μουσείο Κυριαζή

 

Παρασκευή 11 Οκτωβρίου στη Λεμεσό

7:00 μ.μ. Αμφιθέατρο Πεύκιος Γεωργιάδης, ΤΕΠΑΚ

 

Δευτέρα 14 Οκτωβρίου

στη Θεσσαλονίκη

7:00 μ.μ. Καφέ Βασιλικού Θεάτρου Θεσσαλονίκης

 

Παρασκευή 18 Οκτωβρίου

στις Σέρρες

7:00 μ.μ. Μικρή Σκηνή του Δημοτικού Θεάτρου “ΑΣΤΕΡΙΑ” Σερρών