Τα άνθη του κακού…

Της Ανθής Ερμογένους

Υπάρχουν εγκλήματα κατά της ιερότητας; Και τι είναι η ιερότητα; Κάτι αφηρημένο; Μια λατρεία στο σύμβολο, το χώμα, τη σημαία, μια ανώτερη δύναμη; Τελικά είναι «πίστευε και μη, ερεύνα»; Ή, «πίστευε, και μη ερεύνα»; Οι εκπροσωπήσεις κουβαλούν ιερότητα; Σημαίες, αρχιμανδρίτες, αρχηγοί, τελωνεία; Δεν αγγίζονται; Είναι θείο βρέφος; Δεν γαστροσκοπούνται; Αναφέρονται μόνο λατρευτικά; Γιατί όταν σκυλλιάζουμε μιλώντας για τις εγκατεστημένες αρχές μας, την ετοιμοπαράδοτη συνθήκη μας, αισθανόμαστε νεοηρωισμό;

Το «ηθική συνείδηση» και τι ονομάζουμε ηθικό είναι προσκολλημένο. Έχουμε άρνηση για έρευνα, αμφισβήτηση, εξέλιξη, μεσαιωνική μετακίνηση. Με προβληματίζει η παραίτηση του ανθρώπου από τη διάθεση γνώσης, ελευθερίας, αυτοδιάθεσης, αιρετικότητας, απομαζικοποίησης, ώστε να ολοκληρωθεί σαν νους. Δυστυχώς, ο άνθρωπος χρειάζεται τον οικείο και υπολογίσιμο παράγοντα. Η δυσθυμία μάς ακολουθεί παντού. Στο σχολικό προϊόν, την τέχνη, ακόμα και την επιστήμη ή τον έρωτα. Ο άνθρωπος ξεκινά με στόχους και έπειτα παρατηρούμε πως παραιτείται από την ολοκλήρωση που επιδίωκε. Πριν την επίτευξη της ευτυχίας, κάνει κάτι αυτοκαταστροφικό. Ίσως, όπως έλεγαν ο Άκης Πάνου (που άφηνε έργα ατέλειωτα) με τη Μαλβίνα σε μια συζήτηση, είναι γιατί κάθε ολοκλήρωση, εκπλήρωση είναι ένας θάνατος, ένα τέλος.

Μιλώντας αυτές τις μέρες για τέχνη και τη διάθεση να καίμε μάγισσες που καταπιάνονται με θέματα «ιερότητας», χρησιμοποιούμε το «ανεκτή τέχνη» (ναι χρησιμοποιήθηκε αυτός ο ματαιωτικός, οξύμωρος όρος δίπλα από το τέχνη). Ο Φρόιντ στο «Ψυχανάλυση & λογοτεχνία» λέει πως οι άνθρωποι αρνούνται το ταξίδι γνώσης. Γίνονται νευρωτικοί σε ό,τι ματαιώνει τα απλοϊκά γνωστά τους. Νεύρωση ερχόμενη από σύγκρουση ανάμεσα στις λιμπιντικές επιθυμίες ενός ανθρώπου (να φτάσει στην πνευματική ολοκλήρωση) και σε εκείνο το μέρος που αποκαλείται το Εγώ του (το οικείο, εργοστασιακό του). Η σύγκρουση έρχεται όταν η λίμπιντο στρέφεται σε δρόμους που έχει εξορίσει ή ορίσει απαγορευμένους. Από ματαίωση του προσφιλούς γνώριμου. Οι άνθρωποι μαίνονται ή αρρωσταίνουν ακριβώς τη στιγμή που η ολοκλήρωση πάει να εκπληρωθεί. Δεν αντέχουν την επιπλέον γνώση που υπάρχει.

Η τέχνη πρέπει να είναι σύγκρουση. Απωθημένη. Αποκάλυψη. Αίρεση. Ανάδειξη ασυνείδητου. Νευρωτική. Μεταίχμιο. Να ματαιώνει, να εξομολοείται, να εμφανίζει φαντασίωση, αντιήρωες, τα πιο απρόθυμα της κοινωνίας, να αμαρταίνει, να βάζει σε κίνδυνο, να επιτίθεται, να μας περνά σε άμυνα, να γίνεται αντίφαση στις οικείες μας εμπειρίες, να παίζει με τη γνώση ή την αντοχή μας σε αυτή, να προσεγγίζει το όριο. Να μην είναι απλά εμβατήριο. Τι είναι τέχνη δηλαδή; Ένας πίνακας με βάζο, ένα τασάκι που ταιριάζει στις κουρτίνες μας; Τι φοβόμαστε; Να ανατρέψει τα βεβαιωμένα, τα εγκατεστημένα, τα προσιτά μας; Αν τα πιστεύαμε πολύ και ακλόνητα, ένα έργο θα τα διαλύσει; Η τέχνη είναι η εγωιστική έκδοσή μας; Πόσο θλιβερή είναι η αισθητική μας στείρωση; Η άρνηση πειραματισμού; Οι υπεκφυγές με άλλοθι τα μυγιάγγιχτα όσια; Η εμμονή στη στείρα φιλολογική ορθότητα;

Και δεν λέει κανείς να εκτιμά ή να αποθεώνει κάποιος τέχνη που προκαλεί λιανικά μόνο για να προκαλέσει. Να ξετρελαθεί με τους καταραμένους ποιητές (poètes maudits). Είναι αδιανόητο όμως να τους αφορίζει. Γιατί αυτοί έστω αποκαλουπώθηκαν, βγήκαν από την απαρατήρητη, άτεχνη τέχνη, και αυτός ο ιδιαίτερος βηματισμός οδηγεί στο πραγματικά ελεύθερο πνεύμα που κανονικά όλοι θα έπρεπε να θέλουμε να οδηγήσουμε τον εαυτό μας.