Η αγάπη, το καλύτερο γιατρικό για το Αλτσχάιμερ

Το πρόσωπο ταλαιπωρημένο και αδυνατισμένο, το βλέμμα απλανές, ο λόγος ασυνάρτητος. Το μακρύ παρελθόν γυροφέρνει στο μυαλό την ίδια ώρα που το άλλωστε δραστήριο άτομο καταντά εξαρτώμενο από τη φροντίδα των οικείων του. Δεν ξέρει ούτε πώς να φορέσει τα παπούτσια του και ο ένοχος είναι η νόσος Αλτσχάιμερ. Ιδιο πρόσωπο, ίδια χαρακτηριστικά.

Κι όμως είναι ωσάν να βλέπεις άλλον άνθρωπο. Πολύ διαφορετικό απ’ αυτόν που ήξερες… Και μέσα απ’ αυτή τη διαφορετικότητα ανακαλύπτεις ότι υπάρχει τρόπος να κάνεις τη μητέρα, το πατέρα, τον/τη σύζυγο να χαμογελά. Με την αγάπη σου, που για άλλη μια φορά αποδεικνύεται το καλύτερο γιατρικό…

Της Μαρίνας Κουμάστα

Τα παιδιά της την φροντίζουν με πολλή αγάπη. Ο τροχός έχει γυρίσει… Κάποτε η κυρία Ελένη μαγείρευε τρία και τέσσερα φαγητά για να ικανοποιήσει όλα τα γούστα -παιδιών και εγγονιών. Εκανε τις δουλειές της άψογα, περιποιείτο το περιβόλι πίσω από το σπίτι της, το κοτέτσι στην αυλή της. Πήγαινε στον μπακάλη της γειτονιάς και κουβαλούσε μόνη τα ψώνια και κάθε πρωί στις γειτόνισσες για καφέ. Τα γλυκά -ιδιαίτερα του κουταλιού- ήταν η αγαπημένη της ενασχόληση και η ερμαρόλα στην κουζίνα ήταν πάντα γεμάτη με γυάλινα μπουκάλια με λογής λογής εδέσματα. Σήμερα, στην ίδια γωνιά η ερμαρόλα. Με άδεια τα μπουκάλια…

Το Αλτσχάιμερ ήρθε ξαφνικά και με την πάροδο του χρόνου χειροτερεύει η κατάστασή της. Στο δικό της κόσμο, η κυρία Ελένη δεν αναγνωρίζει πλέον ούτε τα ίδια της τα εγγόνια. Αυτά τα οποία η ίδια μεγάλωσε. Κι όμως νιώθει την αγάπη, τη φροντίδα, το χάδι. Και ανταποδίδει μ’ ένα χαμόγελο. Και με κάτι λόγια -πάντα τα ίδια- που μόνο η ίδια καταλαβαίνει. Αγαπά το περιβόλι της κι ας μην γνωρίζει πλέον ότι αυτή το συντηρούσε για πολλά, πολλά χρόνια. Ποτέ δεν τρώει -λέει- κι ας γίνονται χίλια κομμάτια τα παιδιά της για να της φτιάξουν τα αγαπημένα της φαγητά. Στον κόσμο του Αλτσχάιμερ η κυρία Ελένη δεν είναι η ίδια όπως πριν οκτώ χρόνια. Κι όμως τα μάτια της εκπέμπουν αυτή την καλοσύνη που πάντα είχε. Τα μάτια της καθρεφτίζουν την ψυχή της που παραμένει ίδια…

10.000 Κύπριοι με Αλτσχάιμερ

Η περίπτωση της κυρίας Ελένης δεν είναι η μοναδική στην Κύπρο. Χιλιάδες συνάνθρωποί μας πάσχουν από τη νόσο και χιλιάδες παιδιά και σύζυγοι κυρίως στέκονται δίπλα σ’ αυτούς τους ανθρώπους προσφέροντάς τους αγάπη και φροντίδα. Οι αριθμοί μιλούν για 10.000 συνανθρώπους μας που πάσχουν από Αλτσχάιμερ, ενώ σύμφωνα με τα διεθνή στατιστικά δεδομένα κάθε 7 δευτερόλεπτα ένας άνθρωπος προσβάλλεται από Αλτσχάιμερ. Εως το 2050 αναμένεται ότι ο αριθμός των ασθενών με τη νόσο θα ξεπεράσει τα 135 εκατομμύρια παγκοσμίως. Οι αριθμοί αυτοί αναμένεται να αυξηθούν δραματικά τα επόμενα χρόνια, εξαιτίας της αύξησης του μέσου όρου ζωής παγκοσμίως και της ευαισθητοποίησης του κοινού, των επαγγελματιών υγείας και των οικογενειών των ασθενών σχετικά με το μεγάλο αυτό ιατρικό και κοινωνικό πρόβλημα.

Χρειάζονται πολλά ακόμη να γίνουν…

Στην Κύπρο χρειάζονται πολλά ακόμη να γίνουν για τη στήριξη των ατόμων με Αλτσχάιμερ. Η ίδρυση εξειδικευμένης μονάδας-κλινικής για τα άτομα με Αλτσχάιμερ παραμένει ένα όραμα το οποίο, με δεδομένο τα άδεια κρατικά ταμεία λόγω της οικονομικής κρίσης, μάλλον θ’ αργήσει να λάβει σάρκα και οστά. Οι προσπάθειες άρχισαν πολλά χρόνια πριν και δη το 1996 οπόταν ιδρύθηκε ο Σύνδεσμος Στήριξης Ατόμων με τη Νόσο Αλτσχάιμερ, ο οποίος σε συνεργασία με τις κρατικές υπηρεσίες έκανε τα πρώτα βήματα που αφορούν την ευαισθητοποίηση του κοινού γύρω από τη νόσο, την προάσπιση των δικαιωμάτων των ασθενών σε θέματα νομοθεσίας, ευημερίας, επιδομάτων και φαρμακευτικής αγωγής, την εξασφάλιση κοινωνικής και ψυχολογικής υποστήριξης προς τα άτομα που πάσχουν από τη νόσο Αλτσχάιμερ, τους φροντιστές και τις οικογένειές τους.

Η πρόεδρος του Συνδέσμου Στήριξης των Ατόμων με τη Νόσο Αλτσχάιμερ, Νόνη Διάκου, μιλώντας στη «Χ» τόνισε την αδήριτη ανάγκη εφαρμογής του εθνικού σχεδίου δράσης για την αντιμετώπιση της άνοιας στην Κύπρο 2012-2017, το οποίο εκπονήθηκε από το Υπουργείο Υγείας κατόπιν παρότρυνσης και πρωτοβουλίας του Συνδέσμου.

Οραμα του Συνδέσμου, λέει η κα Διάκου, είναι η δημιουργία μιας κλινικής που θα είναι αποκλειστικά γι’ αυτά τα άτομα. O Σύνδεσμος, που λειτουργεί σε παγκύπρια βάση, αναπτύσσει διάφορες δραστηριότητες όπως την εκστρατεία διαφώτισης και ευαισθητοποίησης του κοινού με αφορμή την Παγκόσμια Ημέρα της Νόσου Αλτσχάιμερ στις 21 Σεπτεμβρίου κάθε έτους, την παροχή δωρεάν έντυπου ενημερωτικού υλικού, τη διοργάνωση εκπαιδευτικών δράσεων, συνεδρίων και εκδηλώσεων, την προσφορά προγραμμάτων «Κατ’ οίκον Φροντίδας» και «Μια Συντροφιά» για τη βελτίωση της ποιότητας ζωής των ασθενών. Προσφέρει επίσης «Ομάδες Αλληλοϋποστήριξης» με την καθοδήγηση εθελοντών και επιστημονικού προσωπικού για φροντιστές/συγγενείς των ασθενών. Στα επιτεύγματα του Συνδέσμου περιλαμβάνεται και η δωρεάν παροχή φαρμακευτικής αγωγής στους ασθενείς είτε από φαρμακεία του δημοσίου τομέα (το ένα από τα τέσσερα φάρμακα) είτε με τη μέθοδο της συμπληρωμής (τα τρία από τα τέσσερα) από φαρμακεία του ιδιωτικού τομέα.

Κέντρο Ημέρας στη Λεμεσό

Πολύ σημαντικό βήμα για τη βελτίωση της ποιότητας ζωής των ατόμων με τη νόσο είναι η λειτουργία εδώ και δύο χρόνια του Κέντρου Ημέρας για άτομα με Αλτσχάιμερ στη Λεμεσό, το οποίο προσφέρει ασκήσεις ενδυνάμωσης νοητικών λειτουργιών (μνήμης, προσοχής κ.λπ.), μουσικοθεραπεία, δημιουργικές δραστηριότητες (ζωγραφική, χειροτεχνίες) και ομάδα στήριξης και ενημέρωσης των συγγενών (Alzheimer’s Café). Το κέντρο στελεχώνεται από ψυχολόγο, νοσηλευτή και μουσικοθεραπευτή. Ο σκοπός λειτουργίας του, όπως εξήγησε η κα Διάκου, είναι η εφαρμογή θεραπευτικών προγραμμάτων για άτομα με νόσο Αλτσχάιμερ, με στόχο να διατηρήσουν τις διανοητικές και επικοινωνιακές τους δεξιότητες για όσο το δυνατόν περισσότερο χρονικό διάστημα.

Σκληρή αλήθεια

Και ενώ οι προσπάθειες του Συνδέσμου για ενημέρωση και ευαισθητοποίηση του κοινού γύρω από τη νόσο είναι έντονες, εντούτοις φαίνεται πως το στίγμα γύρω από την ασθένεια αυτή δεν έχει εξαλειφθεί. «Κάποιοι κρύβουν αυτούς τους ανθρώπους, τους έχουν αποκλεισμένους, περιθωριοποιημένους μέσα σε ένα δωμάτιο…», λέει η κα Διάκου και σημειώνει πως το Αλτσχάιμερ είναι μια νόσος και το λιγότερο που οφείλουμε ως κοινωνία στα άτομα που πάσχουν είναι να τους συμπεριφερόμαστε ανθρώπινα και με αξιοπρέπεια μη αποκλείοντάς τα από το κοινωνικό γίγνεσθαι.


Το Αλτσχάιμερ

Η νόσος Αλτσχάιμερ είναι η πιο συχνή μορφή άνοιας (50-60% του συνόλου). Ο όρος άνοια αναφέρεται σε μια σειρά συμπτωμάτων που προκαλούνται από νοσήματα που καταστρέφουν τα εγκεφαλικά κύτταρα. Η νόσος Αλτσχάιμερ εκδηλώνεται συνήθως σε άτομα άνω των 60 ετών, ενώ είναι σπάνια σε μικρότερες ηλικίες. Προκαλεί βαθμιαία εκφύλιση του φλοιού του εγκεφάλου με αποτέλεσμα σταδιακή έκπτωση των νοητικών λειτουργιών του ατόμου. Στα αρχικά στάδια εμφανίζεται ήπια έκπτωση της μνήμης: ο ασθενής ξεχνά τα πρόσφατα γεγονότα ενώ συνήθως θυμάται με λεπτομέρειες τα παλιά. Πολλές φορές αυτές οι δυσκολίες θεωρούνται συνέπεια του φυσιολογικού γήρατος και αυτό δυσκολεύει την έγκαιρη διάγνωση της νόσου. Καθώς η νόσος Αλτσχάιμερ εξελίσσεται προσβάλλονται όλες οι νοητικές λειτουργίες, ο λόγος, η κρίση, η συμπεριφορά και ο ασθενής οδηγείται σε πλήρη αποδιοργάνωση της ζωής και της πραγματικότητάς του. Η καθημερινή λειτουργικότητα μειώνεται, γίνεται ανίκανος να φροντίσει τον εαυτό του και καταλήγει να εξαρτάται ολοκληρωτικά από τους φροντιστές του.


Ενδιαφέρει φροντιστές ατόμων με Αλτσχάιμερ 

Ο Σύνδεσμος Στήριξης Ατόμων με τη Νόσο Αλτσχάιμερ, το Τμήμα Νοσηλευτικής του Τεχνολογικού Πανεπιστημίου Κύπρου και οι Υπηρεσίες Ψυχικής Υγείας του Υπουργείου Υγείας διοργανώνουν Ημερίδα με θέμα: «Φροντίδα ασθενών με άνοια: Οικογένεια και διαχείριση στο σπίτι», το Σάββατο 19 Σεπτεμβρίου στη Λεμεσό, στο Αμφιθέατρο 2, Κτίριο Τάσος Παπαδόπουλος του Τεχνολογικού Πανεπιστημίου Κύπρου. Το σεμινάριο προσφέρεται δωρεάν από το Σύνδεσμο και επιχορηγείται από το ευρωπαϊκό πρόγραμμα “Innovage, Inform Care”. Στόχος της Ημερίδας, σύμφωνα με τη Γραμματέα του Συνδέσμου Στήριξης Ατόμων με Αλτσχάιμερ, Μαρία Σελεάρη, είναι η εκπαίδευση των φροντιστών των ασθενών εξ ου και η θεματολογία της αφορά κυρίως όσους φροντίζουν αυτά τα άτομα. Η φροντίδα κλινήρους ασθενούς με άνοια στο σπίτι, η νέα πραγματικότητα και οι επιπτώσεις στη λειτουργικότητα του ατόμου, η επιβάρυνση της οικογένειας που φροντίζει ασθενείς με άνοια, η διαχείριση του στρες της οικογένειας που φροντίζει ασθενείς με άνοια είναι τα θέματα, τα οποία θα αναπτυχθούν κατά την Ημερίδα. Παράλληλα η κα Σελεάρη θα παρουσιάσει την πλατφόρμα Ιnform Care.


Ζώντας με το Αλτσχάιμερ

«Αλτσχάιμερ. Μια λέξη δύσκολη να την πεις. Σε πολλούς άγνωστη και σε αυτούς που την γνωρίζουν, να την συνδέουν με τον πόνο… Μέχρι πριν μερικά χρόνια ήταν και για μένα μια άγνωστη λέξη, μια άγνωστη αρρώστια. Ξαφνικά μπήκε στη ζωή όλης της οικογένειας και μας έφερε τον πόνο και τη δυστυχία. Η μαμά μας, το στήριγμα όλης της οικογένειας, είχε Αλτσχάιμερ. Μια γυναίκα δυναμική, γεμάτη ενέργεια, που ποτέ δεν κουραζόταν και πάντα έβαζε την οικογένειά της πάνω από τον ίδιο τον εαυτό της. Στερούσε πάρα πολλά από την ίδια για να μπορέσει να προσφέρει τα πάντα στα παιδιά της. Απλόχερα πρόσφερε σε όλους γύρω της, χωρίς να ζητά τίποτα και ποτέ για την ίδια».

Λόγια βγαλμένα από την ψυχή της Γραμματέα του Συνδέσμου Στήριξης Ατόμων με Αλτσχάιμερ. Η κατάθεση ψυχής της Μαρίας Σελεάρη σίγουρα μοιάζει με αυτήν πολλών ανάμεσά μας που ο δικός τους άνθρωπος σήμερα αντιμετωπίζει αυτή την ασθένεια. Πώς η κα Σελεάρη και η οικογένειά της «πολέμησαν» τη νόσο φαίνεται μέσα από μια ανθρώπινη ιστορία που γράφτηκε, όπως η ίδια ομολογεί στη «Χ» με πόνο, με πολλές θύμησες -δυσάρεστες και ευχάριστες.

«Μέχρι τα 65 της χρόνια η μητέρα μου δεν είχε σοβαρά προβλήματα υγείας κι αν ποτέ αρρωστούσε δεν έμενε ποτέ στο κρεβάτι, συνέχιζε κανονικά να δουλεύει σαν να μην συνέβη τίποτα. Και τότε άρχισαν τα πρώτα συμπτώματα της ασθένειας Αλτσχάιμερ.

Ξεχνούσε εύκολα, άρχισε να χάνει σιγά σιγά τον προσανατολισμό της, να μας λέει την ίδια κουβέντα δυο και τρεις φορές. Μία μέρα φόρεσε δύο διαφορετικά παπούτσια. Εμείς ανησυχήσαμε, αλλά είπαμε ότι η μαμά άρχισε να γερνά και είναι φυσικό να ξεχνά. Μάθαμε για την ασθένεια Αλτσχάιμερ και τα συμπτώματά της διαβάζοντας ένα άρθρο στην εφημερίδα και τότε καταλάβαμε ότι ίσως η μαμά έπασχε από αυτή την ασθένεια.

Αμέσως τρέξαμε στον γιατρό, άρχισαν οι εξετάσεις, οι αναλύσεις, τα εγκεφαλογραφήματα με την ελπίδα ότι δεν θα πάσχει από την ασθένεια αυτή. Μετά από όλες τις εξετάσεις και αφού περάσαμε όλοι από ένα διάστημα άρνησης, θέλοντας και μη το πήραμε απόφαση ότι η ασθένεια Αλτσχάιμερ είχε μπει στη ζωή όλης της οικογένειας. Ισως φανεί παράξενο που λέω ότι είχε μπει στη ζωή όλων μας, αλλά δυστυχώς η ασθένεια αυτή έχει επιπτώσεις σε όλους και όχι μόνο στον ασθενή.

Ο ασθενής χρειάζεται παρακολούθηση είκοσι τέσσερις ώρες το εικοσιτετράωρο, μπορεί να χαθεί πολύ εύκολα, είτε γιατί ξεχνά πού είναι το σπίτι του είτε γιατί μπορεί να χάσει τον προσανατολισμό του. Η κουζίνα του γκαζιού αλλάχτηκε με μια ηλεκτρική, το μπάνιο με μια ντουζιέρα. Προσπαθούσαμε να βάζουμε το κάθε πράγμα στην ίδια πάντα θέση για να μπορεί να το βρίσκει εύκολα. Ενώ τόσα χρόνια είχαμε τη μαμά να φροντίζει για τα πάντα μέσα στο σπίτι και να είναι πάντα πεντακάθαρο, μέρα με τη μέρα βλέπαμε τη διαφορά. Η καθαριότητα του σπιτιού ήταν υπόθεση λίγων λεπτών και το φαγητό πολλές φορές καιγόταν ή έμενε ωμό. Παρ’ όλα αυτά προσπαθούσαμε πάντα να την ενθαρρύνουμε να ασχολείται με το σπίτι και ας μην το έκανε καλά.

Ολα αυτά όμως δεν ήταν τίποτα για μας μπροστά στην αλλαγή της προσωπικότητάς της. Με το παραμικρό νευρίαζε, φώναζε και έκλαιγε. Στην αρχή δεν ξέραμε πώς να αντιδράσουμε στις κρίσεις που την έπιαναν. Ομως με τον καιρό μάθαμε ότι έπρεπε να της μιλάμε πάντα με ήρεμη φωνή και να συμφωνούμε με αυτά που έλεγε. Μάθαμε να έχουμε τρομερή υπομονή και επειδή ακόμα και η υπομονή έχει τα όρια της, όταν κάποιος από εμάς είχε φτάσει στα όρια του, αμέσως θα φώναζε τον άλλον για να τον αντικαταστήσει. Είναι σημαντικό να κρατάς πάντα την ψυχραιμία σου, διότι ο ασθενής με το παραμικρό αρχίζει να εκνευρίζεται και να φωνάζει.

Μέρα με τη μέρα, μήνα με το μήνα, βλέπεις το αγαπημένο σου πρόσωπο να μεταμορφώνεται μπροστά στα μάτια σου. Ενα ήρεμο άτομο να γίνεται νευρικό και γεμάτο φοβίες, ένα άτομο ανοιχτόκαρδο και φιλόξενο, που προσφέρει τα πάντα στους άλλους, να μην θέλει κανένα, να κλείνετε στον εαυτό του και να εξαρτάται πλήρως από τα πιο κοντινά του άτομα.

Εκεί είναι που αρχίζει η κοινωνική απομόνωση. Πριν αρρωστήσει η μαμά, το σπίτι μας ήταν πάντα γεμάτο κόσμο, ήταν το κέντρο συναντήσεων των συγγενών, των φίλων και της γειτονιάς μας. Θυμάμαι που κάποτε αστειευόταν ότι το σπίτι μας ήταν το καφενείο της γειτονίας μας. Με την ασθένειά της όμως μπαίναμε σιγά σιγά σε απομόνωση. Οι επισκέψεις πλέον ήταν σπάνιες και αυτές πολύ σύντομες.

Ξέρω ότι ίσως να τους έφερνε σε αμηχανία η περίεργη συμπεριφορά της μαμάς μου και ότι τους στεναχωρούσε να βλέπουν ένα αγαπημένο τους πρόσωπο σε αυτή την κατάσταση. Αλλά σκέφτηκαν ποτέ ότι για μας ήταν πολύ πιο επώδυνο; Δεν με πείραζε τόσο για μένα, όσο για τον πατέρα μου. Δεν ήταν σκληρό για αυτόν, να τον έχουν απομονώσει οι πάντες, με λίγες μόνο εξαιρέσεις;

Συζητώντας με φίλους και συγγενείς για τη μαμά πολλοί είναι αυτοί που μου έλεγαν ότι ήθελαν να θυμούνται τη μαμά όπως ήταν παλιά και ότι τους στεναχωρεί πολύ που την έβλεπαν σε αυτήν την κατάσταση. Μήπως όμως εμάς δεν μας στεναχωρούσε που την βλέπαμε σε αυτή την κατάσταση; Εμείς δεν θέλαμε να θυμόμασταν τη μαμά μας όπως ήταν παλιά; Οσο περνούσαν τα χρόνια η κατάσταση χειροτέρευε μέρα με τη μέρα. Είχε γίνει ένα μικρό παιδί που έπρεπε να έχει πάντα κάποιον δίπλα της να την φροντίζει.

Οι φωνές και τα κλάματα χειροτέρεψαν. Πολλές φορές καταλαβαίναμε ότι είχε παραισθήσεις και δεν μπορούσε να κοιμηθεί τα βράδια. Ωσπου μια μέρα ήρθε το μοιραίο. Επεσε και χτύπησε το πόδι της. Από εκείνη τη μέρα η εξέλιξη της ασθένειας ήταν ραγδαία. Παρ’ όλο που η εγχείρηση πέτυχε, η μαμά μου ποτέ δεν μπόρεσε να ξαναπερπατήσει. Το αναισθητικό, ο πόνος και ο φόβος που πέρασε δεκαπέντε μέρες στην κλινική ήταν αρκετά για να επιδεινώσουν την ασθένειά της.

Ο εγκέφαλος έπαψε να δίνει εντολές στα άκρα. Οσο κι αν προσπαθήσαμε, με φυσιοθεραπείες, δεν μπόρεσε ποτέ να ξαναπερπατήσει. Ηταν πλέον ένα άτομο που εξαρτιόταν εξ ολοκλήρου από εμάς. Το χειρότερο για μας όμως, ήρθε μετά από λίγους μήνες. Ξέχασε και εμάς, τα ίδια τα παιδιά της και τον σύζυγό της. Και όσο περνούσαν οι μέρες ξεχνούσε και τις πιο απλές λέξεις, μέχρι που έπαψε να μιλά…

Είχαμε πια στο σπίτι ένα άτομο που είχε γυρίσει στη βρεφική του ηλικία, που δεν μπορούσε να φροντίσει τον εαυτό του και άλλοι φρόντιζαν για την υγιεινή του και την καθημερινή φροντίδα του. Δεν μπορώ να θυμηθώ πόσες φορές έκλαψα στο προσκέφαλό της. Να της μιλώ και ποτέ να μην παίρνω απάντηση. Η μαμά μου, το στήριγμά μου, σε αυτήν που έτρεχα πάντα για τις χαρές και τις λύπες μου, αυτή που ήταν πάντα διπλά μου, ήταν πια ένα άτομο παρόν και απόν. Σωματικά ήταν εκεί, μπορούσα να την αγκαλιάσω, να την φιλήσω, να την χαϊδέψω. Πνευματικά όμως είχε φύγει…

Η αγάπη, η φροντίδα και η καλή περιποίηση που είχε η μαμά μου την κράτησε στη ζωή για αρκετά χρόνια. Τον τελευταίο όμως χρόνο, το ανοσοποιητικό της σύστημα εξασθένησε και υπέφερε από πολλές λοιμώξεις μέχρι που η καρδιά της δεν άντεξε…».


Σημεία και συμπτώματα της νόσου

•Το άτομο με Αλτσχάιμερ συστηματικά ξέχνα ραντεβού, γνωστά πρόσωπα και ονόματα.
•Δυσκολεύεται ή δεν μπορεί να μαγειρέψει, να ψωνίσει, να τηλεφωνήσει.
•Δεν βρίσκει κοινές λέξεις και εκφράσεις ή χρησιμοποιεί άστοχες λέξεις μέσα στην πρόταση.
•Δεν θυμάται το δρόμο για το σπίτι του/της. Δεν θυμάται το τρέχον έτος.
•Φοράει τα ρούχα λάθος.
•Δεν αναγνωρίζει γράμματα και αριθμούς.
•Βάζει τα αντικείμενα σε λάθος θέση, π.χ. τα παπούτσια στο ψυγείο και  δεν μπορεί να τα βρει.
•Εκδηλώνει επιθετικότητα, συναισθηματικό κενό, ευμετάβλητη και παράλογη συμπεριφορά, καχυποψία.
•Παρουσιάζει αδιαφορία, παθητικότητα και χρειάζεται παρότρυνση για να κάνει απλές καθημερινές δραστηριότητες.
•Εκδηλώνει υπερδιέγερση, άσκοπο βηματισμό, αστάθεια, δυσκαμψία.

Google News icon Aκολουθήστε μας στο Google News

Οι τελευταίες ειδήσεις από την Κύπρο και τον κόσμο και όλη η επικαιρότητα στο dialogos.com.cy