Μια ανάλυση από έναν κοινωνικό ψυχολόγο μακριά από πολιτικές αντιδράσεις
Του Κώστα Α. Κωνσταντίνου
Με άλλη μια παρέμβασή της, η Επίτροπος Προστασίας των Δικαιωμάτων του Παιδιού τάραξε τα λιμνάζοντα ύδατα. Ανακινώντας το ζήτημα των επισκέψεων στα Φυλακισμένα Μνήματα και την αίθουσα της αγχόνης, η Λήδα Κουρσουμπά δέχθηκε ουκ ολίγες επιθέσεις, με βουλευτή να ζητά ακόμη και την παραίτησή της.
Ψάχνοντας το ζήτημα των επισκέψεων αυτών από καθαρά ψυχολογική άποψη η «Χ» ανέτρεξε στην άποψη της ακαδημαϊκής κοινότητας.
Ο κοινωνικός ψυχολόγος Χάρης Ψάλτης, καθηγητής στο Πανεπιστήμιο Κύπρου, παρέθεσε ενδιαφέροντα στοιχεία.
Θεωρώντας ότι δεν συνδέεται η τοποθέτηση της Επιτρόπου με το ευρύτερο πλαίσιο εξελίξεων στο Κυπριακό, ο Δρ Ψάλτης υπέδειξε ότι επισκέψεις στα Φυλακισμένα Μνήματα, την αίθουσα της αγχόνης και το Μουσείο Αγώνος -όπου επίσης υπάρχει αγχόνη- από παιδιά των προδημοτικών και δημοτικών σχολείων, πιθανόν να δημιουργήσουν αρνητικές συνέπειες στον ψυχικό κόσμο ενός παιδιού, ηλικίας κάτω των 13 ετών. Ο Χάρης Ψάλτης τονίζει ότι στο ζήτημα των επισκέψεων αυτών προκύπτουν δύο θέματα. Η ατομική θυματοποίηση του παιδιού, αλλά και η ευρύτερη συλλογική θυματοποίηση.
«Μέσα από τέτοιες επισκέψεις καταβάλλεται προσπάθεια δημιουργίας ενός αισθήματος ότι είμαστε τα θύματα κάποιων άλλων, στην προκειμένη περίπτωση των Αγγλων, κάτι που οδηγεί στο φόβο και την απειλή», τόνισε ο καθηγητής του Πανεπιστημίου Κύπρου. Προχωρώντας και ένα βήμα παρακάτω επεσήμανε επίσης ότι αυτές οι επισκέψεις «εντάσσονται σε μια προσπάθεια δημιουργίας μιας επίσημης αφήγησης της Ιστορίας, κάτι που οδηγεί σε μια μονόπλευρη θυματοποίηση».
Το δίδαγμα τέτοιων επισκέψεων, πρόσθεσε, είναι ότι εμείς έχουμε το ηθικό δίκαιο με το μέρος μας και ότι ο αγώνας της ΕΟΚΑ δεν έχει οτιδήποτε μεμπτό.
Σε αυτό το πλαίσιο, σύμφωνα με τον κ. Ψάλτη, εντάσσονται τα θέματα ψυχολογικού ενδιαφέροντος. Οι έρευνες που πραγματοποιήθηκαν στο παρελθόν και στις οποίες ανέτρεξε ο καθηγητής δείχνουν το τι νόημα αποδίδουν τα μικρά παιδιά σε καθετί που βλέπουν.
Τα συναισθήματα των παιδιών σε δύο μουσεία
Το πώς αισθάνθηκαν κατά την επίσκεψή τους σε δύο μουσεία της Λευκωσίας εξέτασε το 2006 η εκπαιδευτικός Χαρά Μακρυγιάννη στη διδακτορική της διατριβή με τίτλο «Ιστορία, Μουσεία και Εθνική Ταυτότητα σε μια διαιρεμένη χώρα. Η εμπειρία των παιδιών στη Μουσειακή Εκπαίδευση στην Κύπρο».
Η έρευνα βασίστηκε σε απαντήσεις παιδιών μετά την επίσκεψή τους στο Μουσείο Αγώνος, στο οποίο επίσης υπάρχει αγχόνη κατά το πρότυπο των Φυλακισμένων Μνημάτων.
Μετά την επίσκεψη στο Μουσείο Αγώνος, το 39% των παιδιών απάντησε ότι ένιωσε λυπημένο, το 25% ένιωσε χαρά, ενώ το 17% ένιωσε συναισθήματα τρόμου. Το 16% των παιδιών ένιωσε συναισθήματα υπερηφάνειας.
Αντίθετα είναι τα συναισθήματα των παιδιών που επισκέφθηκαν το Αρχαιολογικό Μουσείο. Το 63% των παιδιών απάντησε ότι ένιωσε αισθήματα χαράς, ενώ το 25% απάντησε ότι του άρεσε η εμπειρία της επίσκεψης. Το 24% απάντησε ότι νιώθει θαυμασμό για τον αγώνα για επιβίωση, ενώ το 18% ότι έμαθε αρκετά από την επίσκεψη.
Τα παιδιά κλήθηκαν μετά την επίσκεψη στο μουσείο να ζωγραφίσουν κάτι το οποίο τους έμεινε ως εντύπωση. 24% των παιδιών που είχαν την ευκαιρία να επισκεφτούν το Αρχαιολογικό Μουσείο ζωγράφισαν χρυσαφικά ή κάποια τιμαλφή, ενώ το 17% των παιδιών ζωγράφισαν βάζα και αγάλματα. Οπλα ζωγράφισε μόλις το 10%.
Το 52% των παιδιών που επισκέφτηκαν το Μουσείο Αγώνος ζωγράφισε την αγχόνη, ενώ το 25% ζωγράφισε όπλα, πιστόλια και χειροβομβίδες. Το 13% των παιδιών ζωγράφισε προσωπικά αντικείμενα των αγωνιστών της ΕΟΚΑ.
Εντύπωση προκαλεί και το πώς εκλαμβάνουν τα παιδιά τους Αγγλους ως εθνικό σύνολο, πριν και μετά την επίσκεψη στα δύο μουσεία.
Πέραν των μισών παιδιών που επισκέφτηκαν το Αρχαιολογικό Μουσείο έκρινε, μετά την επίσκεψη, ότι οι Βρετανοί είναι καθαροί, σε αντίθεση με το τι ανέφερε πριν, ενώ τα μισά από τα παιδιά που επισκέφτηκαν το Μουσείο Αγώνος είπαν μετά την επίσκεψη ότι οι Βρετανοί είναι “απολίτιστοι” εν αντιθέσει με την απάντηση που έδωσαν πριν μπουν στο μουσείο.
Δέκα ανησυχητικές μαρτυρίες
Ο Δρ Ψάλτης ανέτρεξε σε δέκα σημαντικές μαρτυρίες παιδιών που επισκέφτηκαν αυτούς τους χώρους. Οταν ξεκίνησε η δημόσια συζήτηση του θέματος είχε ζητήσει απόψεις παιδιών που είχαν αυτή την εμπειρία. Οι μαρτυρίες που άντλησε, όπως είπε, ήταν άκρως ανησυχητικές. «Ο ένας έλεγε ότι η εμπειρία τού έφερε εμετό, μία κοπέλα είπε ότι τη νύχτα δεν μπορούσε να κοιμηθεί για μήνες, μια άλλη έβλεπε στο ερμάρι απαγχονισμένους αγωνιστές και μια άλλη ξεπέρασε τους εφιάλτες όταν έγινε φοιτήτρια». Σε τέτοιες περιπτώσεις, πρόσθεσε ο κ Ψάλτης, υπόλογο είναι το κράτος που οργανώνει τέτοιες επισκέψεις.
Ο κ. Ψάλτης έκανε και μια αντιπρόταση. Να δημιουργηθεί ένα κοινό μουσείο με τις ιστορικές αφηγήσεις και των δύο κοινοτήτων, καθώς στα κατεχόμενα υπάρχει παρόμοιο μουσείο με αυτό του Μουσείου Αγώνος. «Με αυτό τον τρόπο, το παιδί θα εντάξει το τι βλέπει σε ένα ιστορικό πλαίσιο, βλέποντας δομικές ομοιότητες», ανέφερε ο κ. Ψάλτης τονίζοντας, πως όποτε η σιωπή για το συγκρουσιακό μας παρελθόν ήταν επιλογή, αυτό αποτέλεσε μια λανθασμένη συνταγή.
Η υπεργενίκευση ως συμπέρασμα
Ο συνομιλητής μας επεσήμανε ότι με τέτοιου είδους επισκέψεις δημιουργείται στο νου ενός παιδιού επτά ετών μια λογική υπεργενίκευσης. Με την εικόνα των Αγγλων στρατιωτών, ένα μικρό παιδί κάνει, όπως είπε, ένα άλμα λογικής συμπεραίνοντας ότι σήμερα όλοι οι Αγγλοι είναι βάρβαροι. Κάτι τέτοιο, πρόσθεσε, από τη σκοπιά της ιστορικής σκέψης είναι αρκετά προβληματικό. Εκπαιδευτικοί και γονείς οφείλουν, τόνισε ο κ. Ψάλτης, να καλλιεργήσουν στα παιδιά τη λογική ηθική και την κριτική σκέψη και όχι υπεργενικεύσεις ή απλοποιημένες συμπεριφορές.
Σύμφωνα με τον Χάρη Ψάλτη, o στόχος αυτών που έφτιαξαν το Μουσείο Αγώνος δεν είναι η προώθηση της κριτικής σκέψης, αλλά η προώθηση του αισθήματος της υπερηφάνειας για την ενδο-ομάδα των Ελληνοκυπρίων.
Το παρελθόν ως Ιστορία και όχι ως κληρονομιά
Η προσέγγιση του παρελθόντος διαχωρίζεται με δύο λογικές. Το παρελθόν «ως Ιστορία» και «ως κληρονομιά».
Σύμφωνα με τον συνομιλητή μας, «τα παιδιά έχουν να κατανοήσουν τις έννοιες της ιστορικής συνέχειας και ασυνέχειας, θα πρέπει να αξιολογούν πηγές και να εντάσσουν τις πράξεις ατόμων σε ένα ιστορικό πλαίσιο, και όχι να παράγουν εικόνες του παρελθόντος στο παρόν». Τέτοια ζητήματα, όχι μόνο δεν προωθούνται με τέτοιου είδους επισκέψεις, αλλά αντίθετα, πρόσθεσε, υποσκάπτονται και υπονομεύονται με προσπάθειες παρουσίασης μιας αφήγησης ως της απόλυτης αλήθειας. Επεσήμανε ότι τέτοιες προπαγανδιστικές προσεγγίσεις είναι κάθετα αντίθετες με τα δικαιώματα του παιδιού, ανάμεσα στα οποία, με βάση Διεθνείς Συμβάσεις, περιλαμβάνεται η απόκτηση εμπειριών και κριτικής σκέψης για να γίνουν δημοκρατικοί πολίτες.
Α. Δημητρίου: Ολα στο φως
Η «Χ» ζήτησε την άποψη ακόμη ενός ψυχολόγου. Του πρώην Υπουργού Παιδείας, Ανδρέα Δημητρίου. Ο πρώην Υπουργός δεν ασπάζεται την άποψη ότι το να έρθουν τα παιδιά σε επαφή με ιστορικά πρόσωπα και γεγονότα που έχουν μια σκληρότητα σε κάποια διάσταση, καταστρέφονται ή στενοχωριούνται. «Χρειάζεται να αποψυχολογικοποιήσουμε πολλές διαστάσεις της ζωής. Οι κοινωνίες χρειάζονται πρότυπα και η νεολαία χρειάζεται να έχει ιδεώδη. Αν ο δάσκαλος ξέρει πώς να μιλήσει στα παιδιά, κάθε ηλικίας, δεν θα υπάρξει κανένα ψυχολογικό πρόβλημα σε κανένα παιδί, καμίας ηλικίας. Αυτό που αρνούμαστε ως κοινωνία να δούμε κατάματα είναι ότι ακόμη ως χώρα δεν έχουμε αποδεκτά πρότυπα, διότι η πολύ πρόσφατη ιστορία μας συνδέεται με βαθιές πολιτικές διαφωνίες ως προς τις πολιτικές προτεραιότητες και προσανατολισμούς», τόνισε ο κ. Δημητρίου.
Ας απαντηθούν, ανέφερε χαρακτηριστικά, πρώτα τα πολιτικά και ιστορικά ερωτήματα κι ας μείνει η ψυχολογία για μετά. Οπως ανέφερε, σε περίπτωση λύσης για να αγαπήσουμε το ενιαίο κράτος θα πρέπει να υπάρχει σεβασμός της ιστορίας τού ενός έναντι του άλλου. Αυτό, πρόσθεσε, δεν σημαίνει ότι πρέπει να αποκρύψουμε γεγονότα και συγκρούσεις του παρελθόντος. Ολα, είπε ο κ. Δημητρίου, πρέπει να βγουν στο φως.
Aκολουθήστε μας στο Google News
Οι τελευταίες ειδήσεις από την Κύπρο και τον κόσμο και όλη η επικαιρότητα στο dialogos.com.cy
