Η Άγκυρα συνεχίζει να ακροβατεί ανάμεσα στη Δύση και στη Ρωσία

Η δομή των οικονομικών σχέσεων μεταξύ Τουρκίας και Ρωσίας υποδηλώνει μια ασύμμετρη αλληλεξάρτηση σε βάρος της Τουρκίας

 

Του Βαγγέλη Αρεταίου, ειδικού συνεργάτη

Η πολυπλοκότητα των τουρκο-ρωσικών σχέσεων δίνει το ρυθμό στην εξωτερική πολιτική της Τουρκίας καθώς η Άγκυρα συνεχίζει να ακροβατεί ανάμεσα στη Δύση και στη Ρωσία, με την οποία υπάρχει πια μια βαθιά αλληλεξάρτηση. Η αλληλεξάρτηση αυτή είναι πια τόσο βαθιά που ούτε η Άγκυρα είναι σε θέση να έρθει σε τροχιά μετωπικής σύγκρουσης με τη Μόσχα, αλλά ούτε και η Μόσχα να εγκαταλείψει την Τουρκία.

Ο Ρώσος Υπουργός Εξωτερικών, Σεργκέι Λαβρόφ, επισκέφθηκε την Άγκυρα τη βδομάδα που πέρασε και η αίσθηση στην Τουρκία, τόσο στα μέσα ενημέρωσης όσο και στους αναλυτές με τους οποίους συνομιλεί η «Χαραυγή», είναι ότι η Μόσχα έδωσε ένα σιβυλλικό πράσινο φως σε μια νέα επιχείρηση της Τουρκίας στη βόρειο Συρία. Σιβυλλικό διότι ο Λαβρόφ δεν ήταν απόλυτα σαφής, αλλά φαίνεται ότι ήταν αρκετό για να θεωρεί η Άγκυρα ότι μπορεί να επέμβει για άλλη μια φορά εναντίον των θέσεων των εκεί κουρδικών δυνάμεων.

Σαφή πάντως ήταν τα αντιαμερικανικά μηνύματα που έδωσαν και οι δύο υπουργοί, δίνοντας έτσι το στίγμα του πόσο βαθιά τους ενώνει πια η αντίληψη ότι Τουρκία και Ρωσία απειλούνται από τον ίδιο εχθρό.

Οι τοποθετήσεις αυτές, αλλά και η αναζήτηση εκ μέρους της Άγκυρας ενός πράσινου φωτός από τη Μόσχα για τη Συρία μαζί με την ανάγκη που αισθάνεται η Ρωσία να μην αρνηθεί απόλυτα να το δώσει, αναδεικνύουν για ακόμα μια φορά το πόσο αλληλένδετες είναι πλέον οι πολιτικές των δύο χωρών. Τόσο αλληλένδετες που ακόμα σε περιοχές που Τουρκία και Ρωσία εφάπτονται, αλλά έχουν εντελώς αντίθετα συμφέροντα, όπως η Λιβύη και ο Καύκασος, αποφεύγουν με πολύ μεγάλη προσοχή και σύστημα να έρθουν σε αντιπαράθεση.

Το υβριδικό αυτό modus vivendi ανάμεσα στην Άγκυρα και τη Μόσχα δεν έχει να κάνει μόνο με πολιτικούς ή ακόμα και ιδεολογικούς λόγους, όπως ο αντιαμερικανισμός και ο αυξανόμενος ευρασιατισμός στην Τουρκία, αλλά επιπλέον και με πολύ βαθιές πια οικονομικές αλληλεξαρτήσεις ανάμεσα στις δύο χώρες.

Η Ρωσία κατέχει την πρώτη θέση μεταξύ των εμπορικών εταίρων της Τουρκίας για εισαγωγές από το 2006, ξεπερνώντας μόνο για λίγο την Κίνα και τη Γερμανία μεταξύ 2015 και 2017, αλλά ως εμπορικός εταίρος της Τουρκίας για εξαγωγές, βρίσκεται πολύ χαμηλότερα. Οι εμπορικές σχέσεις Τουρκίας-Ρωσίας κυριαρχούνται επομένως από τις ρωσικές εξαγωγές -αξίας περίπου 27 δις ευρώ το 2021, σε σύγκριση με μόνο περίπου 5,4 δις ευρώ των τουρκικών εξαγωγών στη Ρωσία. Οι κύριες εξαγωγές της Ρωσίας στην Τουρκία είναι ορυκτά καύσιμα και διυλισμένα προϊόντα (58,7% των εξαγωγών) και μέταλλα και μεταλλικά προϊόντα (25%). Οι εξαγωγές της Τουρκίας στη Ρωσία περιλαμβάνουν μηχανήματα, εξοπλισμό και οχήματα (28,3%), τρόφιμα (31,3%) και υφάσματα και παπούτσια (18,1%).

Η εξάρτηση της Τουρκίας από τις προμήθειες φυσικού αερίου της Ρωσίας και η επακόλουθη ανισορροπία του εμπορίου είναι ένα από τα κύρια προβλήματα της διμερούς σχέσης από την τουρκική σκοπιά. Μεταξύ 1987 και 1994 η Ρωσία ήταν ο μόνος προμηθευτής αερίου της Τουρκίας. Το 1994 το ρωσικό μονοπώλιο των περίπου πέντε δισεκατομμυρίων κυβικών μέτρων έσπασε από την Αλγερία, η οποία πέτυχε μερίδιο 418 εκατομμυρίων κυβικών μέτρων στην τουρκική αγορά φυσικού αερίου. Με τη βοήθεια του Αζερμπαϊτζάν και του Ιράν και χάρη στο αυξημένο μερίδιο υγροποιημένου φυσικού αερίου (LNG), η Τουρκία κατάφερε να διαφοροποιήσει τον εφοδιασμό της σε φυσικό αέριο τα τελευταία δέκα χρόνια, μειώνοντας το μερίδιο της Ρωσίας στο 33% το 2020.

Η διαφοροποίηση των προμηθειών φυσικού αερίου δεν έχει εξαλείψει την εμπορική ανισορροπία, η οποία μετριάζεται κάπως από τον τουρισμό, με 4,7 εκατ. τουρίστες για το 2021 και τις δραστηριότητες των τουρκικών επιχειρήσεων στη Ρωσία, κυρίως κατασκευαστικές. Οι τουρκικές εταιρείες απέκτησαν πρόσβαση στη Ρωσία ήδη από την περίοδο λίγο πριν το τέλος της Σοβιετικής Ένωσης, με σχετική συμφωνία ανάμεσα στη Μόσχα και την Άγκυρα, με τον όγκο των εργασιών τους στη Ρωσία να ξεπερνά τα 80 δις ευρώ.

Η δομή των οικονομικών σχέσεων μεταξύ Τουρκίας και Ρωσίας υποδηλώνει μια ασύμμετρη αλληλεξάρτηση σε βάρος της Τουρκίας.

Στον ενεργειακό τομέα, ωστόσο, η Ρωσία φαίνεται να εξαρτάται όλο και περισσότερο από την Τουρκία. Και αυτή η εξάρτηση αναμένεται να γίνει ακόμα μεγαλύτερη, καθώς η ΕΕ έχει αρχίσει τη διαδικασία απεξάρτησής της από τη ρωσική ενέργεια.

Ο αγωγός φυσικού αερίου TurkStream και ο πυρηνικός σταθμός Akkuyu κυριαρχούν στις ενεργειακές σχέσεις Τουρκίας-Ρωσίας. Σίγουρα, στο θέμα του Akkuyu, η Τουρκία εξαρτάται πάρα πολύ από τη Μόσχα και η εξάρτηση αυτή στα πυρηνικά θα αυξηθεί όταν και αν αρχίσει να λειτουργεί ο σταθμός, αλλά και η Ρωσία έχει πολλά να χάσει αν το έργο δεν ολοκληρωθεί.

Δεν είναι άλλωστε τυχαίο ότι μεταξύ της έναρξης της επέμβασης της Ρωσίας στη Συρία τον Σεπτέμβριο του 2015 και της κατάρριψης ενός ρωσικού μαχητικού από την τουρκική αεροπορία τον Νοέμβριο του 2015, η τουρκική ηγεσία απείλησε να διακόψει τη συνεργασία με τη Ρωσία και στα δύο αυτά έργα.