Η άγνωστη σύγκρουση Βρετανών και Τ-κυπρίων του 1958

Μέρος Γ’, (Τελευταίο)

 

Οι κινήσεις των Βρετανών και η αθέτηση της υπόσχεσης προς τους Τουρκοκύπριους για διχοτόμηση της Κύπρου όξυναν μέρα με τη μέρα την κατάσταση μεταξύ των δύο πλευρών.

Κι εκεί που οι δύο πλευρές βρίσκονταν σε συνεργασία για το κτύπημα της ΕΟΚΑ, τα σύννεφα που μαζεύτηκαν τίναξαν τα πάντα στον αέρα.

Η Τουρκοκυπριακή σοβινιστική εθνικιστική ηγεσία έθεσε σε εφαρμογή το σχέδιο τρομοκράτησης του τ/κυπριακού πληθυσμού προκειμένου να μην υπάρχουν αντιρρήσεις ανάμεσα στην κοινότητα.

Κάθε αντίθετη άποψη θεωρείτο αντιτουρκική και προδοτική και το αποτέλεσμα ήταν ο θάνατος των αντιδρούντων. Το «έργο» αυτό το ανέλαβε η ΤΜΤ.

Σε πορεία σύγκρουσης

Η άφιξη στην Κύπρο του νέου κυβερνήτη Σερ Χιου Φουτ και η πρόθεση του να προτείνει σύνταγμα αυτοκυβέρνησης της Κύπρου εξαγρίωσε την Τ/κυπριακή ηγεσία.

Γι’ αυτήν η λέξη αυτοκυβέρνηση ήταν ταυτισμένη με το αίτημα των Ελληνοκυπρίων και κατά συνέπεια με την ένωση.

 

Το 1958 έμπαινε με κακούς οιωνούς και στις δύο κοινότητες ακριβώς λόγω του ξεκαθαρίσματος της κατάστασης, ότι δεν επρόκειτο να γίνει ούτε η ένωση ούτε η διχοτόμηση.

 

Αυτό ώθησε τον τούρκο Υπεξ Φατίν Ζορλού να δηλώνει ότι δεν συζητούσε θέμα μεταβατικής περιόδου αυτοκυβέρνησης και πως η μόνη επιλογή ήταν η διχοτόμηση, η οποία διασφάλιζε όχι μόνο την ευημερία των Τ/κυπρίων αλλά και την ασφάλεια 26 εκατομμυρίων Τούρκων.

 

Οι υποψίες των Τ/κυπρίων ότι ο Φουτ θα ακολουθούσε φιλελληνική πολιτική εντάθηκαν μετά την άρση από πλευράς του Κυβερνήτη των κατασταλτικών μέτρων εναντίον της ΕΟΚΑ που είχε εφαρμόσει ο στρατάρχης Χάρντινγκ.

Ο νέος κυβερνήτης προσπάθησε να καθησυχάσει τους Τ/κύπριους δηλώνοντας ότι οι θέσεις του δεν θα βλάψουν τους Τ/κύπριους με τους οποίους η Βρετανία διατηρούσε μια ειλικρινή και μακροχρόνια φιλία.

 

Ο Φουτ κατέθεσε σχέδιο επταετούς μεταβατικής περιόδου αυτοκυβέρνησης, στο τέλος της οποίας οι δύο κοινότητες θα ασκούσαν το δικαίωμα της αυτοδιάθεσης σε ίση βάση.

Όμως ούτε αυτό ικανοποίησε την Τ/κυπριακή ηγεσία η οποία επέμεινε στη διχοτόμηση. Φοβούνταν ότι όταν θα έληγαν τα επτά χρόνια ενδεχομένως στην εξουσία στη Βρετανία να βρισκόταν το φιλελληνικό Εργατικό Κόμμα το οποίο θα αναιρούσε το σχέδιο και την υπόσχεση.

Οι βρετανοί απορρίπτουν ομοσπονδιακή λύση

Στην προσπάθεια να πειστεί η Τουρκία, ο Φουτ μαζί με τον Βρετανό Υπεξ Σέλγουιν Λόιντ επισκέφθηκαν την Άγκυρα προτείνοντας την παραχώρηση τουρκικών βάσεων στο νησί.

Η πρόταση απορρίφθηκε από την τουρκική κυβέρνηση η οποία δήλωνε ότι θα αποδεχόταν κάτι τέτοιο αν συνοδευόταν από μια συνταγματική ρύθμιση ομοσπονδιακού τύπου.

 

Η βίαιη σύγκρουση του Ιανουαρίου 1958

Η Τ/κυπριακή ηγεσία δεν άργησε να δώσει δείγμα της σοβαρότητας των προθέσεων της και ότι οι προειδοποιήσεις τόσο του Φαζί Κιουτσούκ όσο κι άλλων ηγετών της κοινότητας για βίαιη σύγκρουση ήταν πραγματική και ότι δεν μπλόφαραν.

Το ημερολόγιο έδειχνε 27 Ιανουαρίου 1958 όταν εκδηλώθηκε η πρώτη σύγκρουση μεταξύ Τ/κυπρίων και Βρετανών. Τα επεισόδια σε Λευκωσία και Αμμόχωστο θα διαρκούσαν δύο μέρες (27 και 28 Ιανουαρίου).

 

Την προηγούμενη μέρα από τα γραφεία της εφημερίδας Bozkurt θα έφευγε μία φήμη, ότι «Η Αγγλία αποδέχθηκε τη Διχοτόμηση».

Ήδη από το βράδυ της 26ης Ιανουαρίου η «είδηση» και οι φήμες προκάλεσαν ενθουσιασμό ανάμεσα στην Τ/κυπριακή κοινότητα. Πλήθος κόσμου ξεχύθηκε στους δρόμους κραυγάζοντας «Διχοτόμηση ή Θάνατος» και «Διχοτόμηση και μόνο Διχοτόμηση», σε αντιδιαστολή του ελληνικού συνθήματος «Ένωση και μόνο Ένωση».

Εκείνο το βράδυ οι διαδηλώσεις έληξαν ήσυχα χωρίς να προκληθεί ένταση και χωρίς να υπάρξουν βιαιοπραγίες.

Την επομένη η ψεύτικη είδηση θα αποτυπώνονταν με μεγάλο τίτλο στην πρώτη σελίδα της Bozkurt: «Η πολύ σημαντική δήλωση του υπουργού μας των Εξωτερικών Φατίν Ζορλού είναι: Η Αγγλία αποδέχθηκε τη Διχοτόμηση».

 

Το διάβασμα της είδησης οδήγησε από το πρωί τα πλήθη στην πλατεία Ατατούρκ στη Λευκωσία. Πρωτοστάτες των συγκεντρώσεων ήταν μαθητές οι οποίοι μέσα σε κλίμα ενθουσιασμού εγκατέλειψαν τα σχολεία τους και βγήκαν στους δρόμους.

Οι διαδηλωτές κρατούσαν πανό με το σύνθημα «Διχοτόμηση ή θάνατος», ενώ στα σπίτια κρεμάστηκαν τουρκικές σημαίες.

 

Οι πρώτοι νεκροί

Με την έναρξη των κινητοποιήσεων οι δυνάμεις ασφαλείας των Βρετανών τέθηκαν σε επιφυλακή και τμήματα μετέβησαν στην πλατεία Ατατούρκ και στήθηκαν κατά μήκος της πορείας που ακολούθησε.

 

Σε κάποια στιγμή ξέσπασαν επεισόδια μεταξύ αστυνομίας και διαδηλωτών, όταν ένας από τους αστυνομικούς φοβισμένος, οδήγησε το τζιπ του πάνω στο πλήθος σκοτώνοντας δύο άτομα κοντά στην Πύλη της Κερύνειας.

Αυτό εξαγρίωσε το πλήθος και οδήγησε σε συμπλοκές. Οι διαδηλωτές επιτέθηκαν στις δυνάμεις ασφαλείας με πέτρες και ξύλα.

Στις συμπλοκές ανάμεσα στην αστυνομία και τους επιτιθέμενους με πέτρες Τουρκοκύπριους βρήκαν τον θάνατο συνολικά 5 άτομα.

 

Την επόμενη μέρα, 28 Ιανουαρίου σε διαδηλώσεις στην Αμμόχωστο σκοτώθηκαν ακόμα δύο Τουρκοκύπριοι.

Έτσι οι διαδηλώσεις έληξαν με 7 νεκρούς.

 

Ρ. Ντενκτάς και οι χρήσιμοι νεκροί

Όπως αποκαλύφθηκε αργότερα, ήταν επιδίωξη της ΤΜΤ να υπάρξουν θύματα.

Η Σεβίμ Ουλφέτ, αδελφή ενός από τους νεκρούς μαρτύρησε ότι όταν είδε τον Ντενκτάς στο νοσοκομείο και του είπε ότι πρέπει να σταματήσει αυτή η αιματοχυσία, ο Ντενκτάς της απάντησε: «Οι νεκροί αυτοί μας είναι χρήσιμοι. Με αυτούς θα κάνουμε να ακουστεί η φωνή μας στον κόσμο».

 

Χ. Φουτ: Ο Ζορλού ο υποκινητής

Οι Βρετανοί θορυβήθηκαν από τα επεισόδια και επιχείρησαν να συγκρατήσουν τα πράγματα ώστε να μην χάσουν τη συμμαχία τους με τους Τ/κύπριους.

 

Ωστόσο ήταν πεπεισμένοι ότι οι διαδηλώσεις ήταν προσχεδιασμένες με υποκίνηση από την ίδια την Τουρκία και μάλιστα από τον Υπουργό Εξωτερικών Φατίν Ζορλου.

Όπως διαπίστωνε και ο κυβερνήτης Φουτ: «Οι ταραχές άρχισαν και σταμάτησαν κατόπιν υποδείξεων της Άγκυρας η οποία δεν κατέβαλε την παραμικρή προσπάθεια για να το αποκρύψει».

Ο Φουτ στα απομνημονεύματά του, που δημοσιεύθηκαν το 1964 προχωρεί ακόμα ένα βήμα και σημειώνει: «Είναι σίγουρο ότι το πρόσωπο που έδωσε τις οδηγίες για ξεσηκωμό των Τούρκων και πυρπόληση της Λευκωσίας είναι ο Ζορλού».  

Αυτός ήταν και ο λόγος που ο Βρετανός υπουργός Εξωτερικών Σ. Λόιντ απαίτησε από τον Ζορλού να σταματήσουν τα επεισόδια στην Κύπρο και να ληφθούν μέτρα ώστε να μην επαναληφθούν παρόμοια γεγονότα.

Όμως, ο Βρετανός υπουργός θα έμενε έκπληκτος από την απόκριση του Τούρκου ομολόγου του. Ο τελευταίος απερίφραστα του επισήμανε ότι ο ίδιος δεν μπορούσε να κάνει κάτι τέτοιο γιατί αρμόδιες γι’ αυτό το θέμα ήταν οι τουρκικές στρατιωτικές αρχές.

Ο Λόιντ έκπληκτος ρώτησε «τι δουλειά έχει ο τουρκικός στρατός σε μια αγγλική αποικία» χωρίς να λάβει απάντηση.  

Ο Ζορλού σε αυτή τη συζήτηση άφησε να εννοηθεί ότι «είναι έτοιμος να βάλει μπρος την τουρκοκυπριακή εκδοχή της ΕΟΚΑ».  Πράγματι, σε μια συζήτηση με τον Ζορλού στις αρχές Ιανουαρίου του 1958 ο Ραούφ Ντενκτάς ανέφερε ότι η ΤΜΤ ήταν μια οργάνωση που βρισκόταν υπό τις διαταγές της Αγκύρας και ζήτησε «οπλισμό και διοικητικά στελέχη».

 

Μεταφορά όπλων με το «Deniz».

Όταν πλέον χάθηκαν τόσο η ένωση όσο και η διχοτόμηση αφού οι Άγγλοι επέβαλαν τη λύση της ανεξαρτησίας, η ΤΜΤ ενίσχυσε τις σχέσεις της με την Τουρκία η οποία έστελνε πλέον οπλισμό στην Κύπρο.

 

Στις 18 Οκτωβρίου 1959, οκτώ μήνες μετά την υπογραφή των συμφωνιών Ζυρίχης- Λονδίνου, οι Βρετανοί κατάφεραν να εντοπίσουν το πλοιάριο «Deniz» το οποίο μετέφερε μεγάλη ποσότητα οπλισμού στην ΤΜΤ για να συνεχίσει τον αγώνα της για τη διχοτόμηση.

Το πλήρωμα βύθισε το πλοίο το οποίο μετέφερε 6 χιλιάδες βόμβες, 500 τυφέκια και τεράστιο αριθμό σφαιρών.

Την αποστολή του πλοιαρίου με την κωδική ονομασία «Ελμάς», παραδέχθηκε ο τούρκος ταγματάρχης Ισμαήλ Τάνσου ο οποίος ήταν ο συντάκτης του «Σχεδίου Επανάκτησης της Κύπρου».

Αυτό δείχνει ότι οι Βρετανοί ήταν αποφασισμένοι να μην υποκύψουν στους Τ/κύπριους και να εφαρμόσουν τις συμφωνίες Ζυρίχης – Λονδίνου.