Δημοσιεύουμε σήμερα το 3ο και τελευταίο μέρος της απόφασης του δικαστηρίου στη δίκη εναντίον του εκπαιδευτικού Γ. Μιχαήλ σε αγωγή που κατέθεσαν εναντίον του συγγενείς του Γ. Γρίβα.
Του Μιχάλη Μιχαήλ
Δικαστική γνώση
Το Δικαστήριο έχει κληθεί από τους συνηγόρους των διαδίκων να λάβει δικαστική γνώση ορισμένων θεμάτων που αφορούν τη σχετική περίοδο. Στο θέμα αυτό δεν υπήρξε ταύτιση απόψεων μεταξύ των συνηγόρων των διαδίκων. Κατά την αντίληψή μου, στην περίοδο αυτή της μεγάλης δοκιμασίας για την Ελλάδα, η κατοχή της Ελλάδας από τις δυνάμεις του Άξονα, η αντίσταση του ελληνικού λαού για ανάκτηση της ελευθερίας του, και ο εμφύλιος πόλεμος που ακολούθησε την απελευθέρωση, είναι θέματα αδιαμφισβήτητα για τα οποία το Δικαστήριο μπορεί με ασφάλεια να λάβει δικαστική γνώση. Οι λεπτομέρειές τους όμως, σε σχέση με τις οποίες υπήρξε έντονη διαφωνία, δεν είναι δυνατό, όσο σημαντικές και αν είναι, να γίνουν το αντικείμενο δικαστικής γνώσης.
Τι είναι εξύβριση
Το τι είναι εξύβριση δεν προσδιορίζεται νομοθετικά. Αποτελεί θέμα πραγματικό που αποφασίζεται με βάση τα γεγονότα της κάθε υπόθεσης. (Βλ. την Αγγλική υπόθεση Brutus ν. Cozens, (1972) 2 All E.R. 1297 (H.L.). Εξετάζοντας την έννοια της εξύβρισης αποσυνδεδεμένη από οποιοδήποτε εξωγενές και ανεξάρτητο στοιχείο πρόθεσης που μπορεί να εμπεριέχεται σε μια ποινική διάταξη, προκύπτει το ερώτημα κατά πόσο η έννοια της εξύβρισης περικλείει την ύπαρξη κάποιου παράγοντα ενδογενούς πρόθεσης.
Στην υπόθεση Brutus ν. Cozens (supra) ο Δικαστής Dilhorne αναφέρθηκε στην έννοια της εξύβρισης με τρόπο που περιλάμβανε μια ενδογενή πρόθεση. Όπως όμως παρατήρησε άλλο δικαστήριο στην υπόθεση Parkin ν. Norman, (1982) 2 All E.R. 583, (C.A.), η διατύπωση εκείνης της άποψης δεν σχετιζόταν άμεσα με το επίδικο θέμα, πράγμα που περιορίζει τη χρησιμότητά της. Κατά το ελληνικό δίκαιο, όπως αναφέρεται στον ποινικό κώδικα του Τούση και Γεωργίου 2η Έκδοση στη σελ. 718 Κεφ. ΑΠ154/1956 Π. Χρ. στ 368,373/1957 Ποιν. Χρ. η 83, στην περίπτωση παρόμοιας διάταξης στην Ελλάδα, προκύπτει δόλια προαίρεση, η οποία αναλύεται «εις την βούλησιν της προσβολής της τιμής του άλλου και εν τη γνώσει του υβριστικού χαρακτήρος των λόγων ή έργων», ενώ σύμφωνα με την ΑΠ 329/1957 Π. Χρ. στ 27, «στοιχείο της εξυβρίσεως είναι ο δόλος του πράττοντος περιλαμβάνων των γνώσιν ότι η εκδήλωσις είναι πρόσφορος ίνα παραγάγει εξωτερικά την εντύπωσιν καταφρονήσεως ορισμένου προσώπου άμα δε και την βούλησιν όπως η τοιαύτη εκδήλωσις περιέλθη εις γνώσιν άλλων». Στην Αγγλία, σύμφωνα με την απόφαση στην υπόθεση Parkin ν. Norman (supra) η εξύβριση στοιχειοθετείται εξ αντικειμένου εφόσον εκτοξεύεται ύβρις εναντίον προσώπου το οποίο θα μπορούσε να την εκλάβει ως τέτοια, ανεξάρτητα του αν αυτός που την εκτοξεύει δεν συνειδητοποιεί τη δυνατότητα εξύβρισης εκείνου του συγκεκριμένου προσώπου ή οποιουδήποτε άλλου προσώπου και ανεξάρτητα του αν οποιοσδήποτε στη γνώση του οποίου έχει περιέλθει δεν την εξέλαβε ως ύβρη. Κατά τη γνώμη μου, και στο Κυπριακό ποινικό δίκαιο, οι ευρύτερες έννοιες του οποίου είναι συγγενικές με τις αντίστοιχες αγγλικές, το θέμα προσεγγίζεται με τον αυτό τρόπο. Στο αδίκημα προσβολής μνήμης τεθνεώτος, με εξαίρεση την περίπτωση στην οποία απαιτείται το στοιχείο της κακοβουλίας, δεν προβλέπεται από τη σχετική διάταξη ειδική πρόθεση αλλά είναι αρκετό ως πρόθεση, μόνο το ότι προβαίνει ένας στη δημοσίευση του επίδικου κειμένου.
Εδώ είναι κατάλληλο στάδιο να προσθέσω ότι και η έννοια των όρων «κακόβουλος» και «βάναυσος» αποτελούν στο Κυπριακό δίκαιο, σύμφωνα με παρόμοιες αρχές, θέματα πραγματικά και αυτό δεν ανατρέπεται από το ότι τυγχάνουν διαφορετικής κατάταξης σε συστήματα άλλων χωρών από τις οποίες προέρχεται η πρόνοια του άρθρου 202Α. Πρέπει όμως να προσθέσω ότι στο εν λόγω άρθρο, στον όρο «κακόβουλος», πρέπει να αποδοθεί η συνήθης έννοια της λέξης και όχι η τεχνική έννοια που αποδίδεται σε αυτό ως στοιχείο στη διάπραξη αδικήματος που έχει την πηγή του είτε στο Αγγλικό κοινό δίκαιο είτε στην αγγλική νομοθεσία.
Έχοντας αποκλείσει την ύπαρξη ενδογενούς παράγοντα πρόθεσης ως μέρους της έννοιας της εξύβρισης, πρέπει να εξετάσω τώρα κατά πόσο είναι δυνατό να προσδιορισθεί περαιτέρω και με τρόπο θετικό η έννοια της εξύβρισης. Παρόλον ότι δεν είναι ορθό να διατυπώνεται δικαστικός ορισμός μιας απλής λέξης με έννοια καθιερωμένη στην κοινή αντίληψη, εν τούτοις είναι χρήσιμο εδώ, για να οξυνθεί η αντίληψη και να ελεγχθεί η σκέψη να εντοπισθεί ο πυρήνας ή το υπόβαθρο της έννοιας, χωρίς βέβαια με αυτό να προσδιορίζονται γενικότερα τα γνωρίσματά της, η μορφή, ή η έκταση που θα μπορούσε κατά περίπτωση να λάβει. Η ιδιάζουσα φύση της παρούσας υπόθεσης καθιστά το εγχείρημα αυτό καθοριστικής σημασίας και έχει απασχολήσει το Δικαστήριο ιδιαίτερα. Κατά την αντίληψή μου, η έννοια της εξύβρισης εξυπακούει το στοιχείο της ιδιοτέλειας στο ατομικό επίπεδο μεταξύ ενός προσώπου έναντι άλλου προσώπου ή περιορισμένης ομάδας ή κατηγορίας προσώπων αλλά όχι έναντι του κοινού γενικά. Τέτοια ιδιοτέλεια εκφράζεται όχι κατ’ ανάγκη ενσυνείδητα και διαπιστώνεται εξ αντικειμένου. Η απομόνωση αυτού του στοιχείου δεν είναι εύκολη γιατί ίσως να μοιάζει λιγότερο με ένα εξωτερικό
γνώρισμα και περισσότερο με μια σύμφυτη προϋπόθεση ή παράγοντα που ενσωματώνει κοινωνικές αξίες. Έτσι, η έννοια καλύπτει ενέργειες το αξιόποινο των οποίων κρίνεται αναγκαίο για εξυπηρέτηση κοινωνικών σκοπών, αλλά δεν εκτείνεται σε τομείς όπου θα επενεργούσε ανασταλτικά στην πρόοδο της ανθρωπότητας. Ένας τέτοιος τομέας είναι και η συγγραφή της ιστορίας.
Η προβολή θέσεων, η διατύπωση κρίσεων και η κατάληξη σε χαρακτηρισμούς επί ιστορικών θεμάτων δεν μπορεί να θεωρηθεί εξύβριση όσο και αν θίγει ή προσβάλλει, εφόσον ανάγεται μέσα στα όρια ενδιαφέροντος για την ιστορία.
Τι είναι ιστορία
Η απάντηση στο ερώτημα τι είναι «ιστορία» δεν είναι απλή και δεν θα επεκταθώ περισσότερο από ότι χρειάζεται για τους σκοπούς της παρούσας υπόθεσης. Η έννοια της ιστορίας εκτείνεται σε ευρύ πεδίο αντιλήψεων, σχολών και φιλοσοφικών τοποθετήσεων.
Κατά την κρίση μου, εδώ, το επίδικο δημοσίευμα αναφέρεται καθαρά στην ιστορία όσο αυστηρά και αν καθοριστούν τα όριά της. Η αναφορά στις πολιτικές, στρατιωτικές και κοινωνικές εξελίξεις της εν λόγω περιόδου, και η θέση του Γεώργιου Γρίβα σε σχέση με αυτές, αποτελεί θέμα ιστορίας. Το δημοσίευμα δεν επεκτείνεται πέρα από μια υπάρχουσα, βαθιά ριζωμένη διαμάχη, αναφορικά με την εξέλιξη των πραγμάτων της τότε εποχής στον Ελλαδικό χώρο, που καθρεφτίζει καταστάσεις οι οποίες έχουν σημαδέψει την πορεία του ελληνισμού.
Η θέση αυτή στην οποία έχω καταλήξει είναι ανεξάρτητη από το ποια μπορεί να ήταν τα ιστορικά γεγονότα. Η διακρίβωση των γεγονότων σε ποινική δίκη επιτυγχάνεται με την προσκόμιση μαρτυρίας. Ως εξαίρεση έχει ήδη αναφερθεί η περίπτωση γεγονότος τόσο γνωστού και αδιαμφισβήτητου ώστε η ύπαρξή του να αποτελεί αντικείμενο δικαστικής γνώσης. Η προσαγωγή μαρτυρίας είναι θέμα που αφήνεται στις δυνατότητες και στην κρίση των διαδίκων. Παρόλον ότι, κάτω από ορισμένες σπάνιες περιστάσεις, το Δικαστήριο έχει δικαίωμα αυτεπάγγελτα να καλέσει μαρτυρία, περιοριστικοί κανόνες αποκλείουν την εισαγωγή μαρτυρίας που, αν και σχετική, δεν πληρεί ορισμένα απόλυτα κριτήρια που έχουν την προέλευσή τους στο Αγγλοσαξονικό σύστημα απονομής δικαιοσύνης. Η προσπάθεια για διαπίστωση των γεγονότων σε μια δικαστική διαδικασία εντάσσεται σε στενά πλαίσια και δεν επεκτείνεται σε πολύπλευρη και εξαντλητική έρευνα με όλες τις διαθέσιμες δυνατότητες για ανακάλυψη της αλήθειας στο βαθμό που επιδέχονται οι περιστάσεις.
Το Δικαστήριο δεν είναι εφοδιασμένο με τους μηχανισμούς που χρειάζονται για να μπορέσει να εντοπίσει, σε μια υπόθεση όπως είναι η παρούσα, το σύνολο των στοιχείων που υπάρχουν για τα πράγματα της σχετικής περιόδου, ή για να εξετάσει σε ποια από αυτά θα έπρεπε να αποδοθεί σημασία. Αλλά, ούτε και θα μπορούσε με τα κριτήρια που εφαρμόζονται σε δικαστική διαδικασία να προβεί σε επιλογή και αξιολόγηση στοιχείων για να καταλήξει σε κάποια δική του θέση αναφορικά με το περιεχόμενο της ιστορίας. Ο τρόπος επιλογής του υλικού καθώς και η αξιολόγησή του διαφορετικά γίνεται για τη συγγραφή της ιστορίας και διαφορετικά γίνεται για την διαπίστωση γεγονότων σε μια δικαστική διαδικασία. Διαφορετικές είναι οι προσεγγίσεις και οι βάσεις της κρίσης. Τα Απομνημονεύματα του Στρατηγού Μακρυγιάννη είναι καταξιωμένα ως πολύτιμη ιστορική πηγή όσο και αν μπορούσε κανείς να υποστηρίξει ότι ήταν μονόπλευρα, ότι περιλαμβάνουν ευρήματα που αναφέρονται σε ανεξακρίβωτα πραγματικά θέματα, καθώς και χαρακτηρισμούς που θίγουν και προσβάλλουν.
Όμως τέτοια αντίκριση των πραγμάτων θα ήταν εντελώς αδιανόητη σε μια δικαστική διαδικασία. Θα ήταν, επομένως, άτοπο για το Δικαστήριο να αποφανθεί ως προς το περιεχόμενο της ιστορίας.
Για τους λόγους που προσπάθησα να εξηγήσω, το επίδικο δημοσίευμα δεν αποτελεί εξύβριση.
Με το αποτέλεσμα αυτό δεν χρειάζεται να επεκταθώ σε εξέταση των διαφόρων εισηγήσεων του κ. Κληρίδη αναφορικά με θέματα άλλων υπερασπίσεων σε κατηγορία δυνάμει του άρθρου 202Α.
Η κατηγορία δεν έχει αποδειχθεί. Ο κατηγορούμενος αθωώνεται και απαλλάσσεται.
Γ. Νικολάου,
Ε.Δ.,
/ΑΚ.
Πιστό αντίγραφο,
Πρωτοκολλητής.
Aκολουθήστε μας στο Google News
