Η δημόσια εκπαίδευση, η Εκκλησία, η πανδημία και ο Δαρβίνος

Του Αλμπέρτο Φλωρεντίν

(στις σημειώσεις στο τέλος του κειμένου υπάρχουν εκτός από τις πηγές και επεξηγήσεις ή συμπληρώσεις)

Τι στερεί από την Κοινωνία ο “δάκτυλος” της Εκκλησίας στην Εκπαίδευση;

Σε αυτό το άρθρο ΔΕΝ ασχολούμαι με τη ΘΡΗΣΚΕΙΑ, ούτε γενικά ούτε ειδικά, ΟΥΤΕ με τους ΠΙΣΤΟΥΣ, ειδικά ή γενικά. Η Θρησκεία παραμένει ένα πανταχού παρόν, αλλά πάντα πολύπλοκο, αντιφατικό και ιστορικά διαμορφωμένο φαινόμενο. Το ίδιο ποικίλουν και οι πιστοί. Ακόμα πιο σημαντικό, το ίδιο ισχύει για το κοινωνικό της περιεχόμενο, που δεν είναι παντού και πάντα η συνεργασία και η υποστήριξη της άρχουσας τάξης: Όλοι έχουμε ακούσει για το “όνειρο” του ιερέα Martin Luther King. Ίσως λιγότεροι για τη Θεολογία της Απελευθέρωσης (το Liberation Theology) στην Λατινική Αμερική και τις βίαιες “διώξεις του από δικτατορικές και στρατιωτικές κυβερνήσεις”. Όσο για το πιο μακρινό παρελθόν, τότε που η ορολογία και οι έννοιες της Θρησκείας όριζαν για όλους την ίδια τη δυνατότητα σκέψης και επικοινωνίας, δέστε το έργο ή διαβάστε το βιβλίο του Ουμπέρτο Έκο «Το όνομα του Ρόδου», για το πως τον Μεσαίωνα οι ταξικές συγκρούσεις εκφράζονταν πολιτικά και ιδεολογικά μέσα από μοναχικά τάγματα και αιρέσεις. Ρίξτε μια ματιά και στο ρόλο των Levellers και των Diggers στη διάρκεια του αγγλικού εμφυλίου μεταξύ του 1642 και 1651.

Σε αυτό το άρθρο λοιπόν γράφω ειδικά για τη σύγχρονη Ορθόδοξη Εκκλησία της Κύπρου. Η Εκκλησία δεν είναι ιδεολογία ή πίστη ή κοινωνικό κίνημα. Είναι Οργάνωση με ιεραρχία και μεγάλη περιουσία και γραφειοκρατία, με δίαυλους επικοινωνίας και αλληλοϋποστήριξης με την υπόλοιπη οικονομική και πολιτική ελίτ, και σχέσεις με ακροδεξιές οργανώσεις και κινήματα. Αυτή τη φορά μας απασχολούν οι απειλητικοί γρυλισμοί της εναντίον ενός μετριοπαθούς άρθρου μαθήτριας σε σχολική εφημερίδα, που πρότεινε να γίνει προαιρετικό το μάθημα των Θρησκευτικών.

Δικαιώματα και Ελευθερίες

Η σχετική αριστερή και δημοκρατική αρθρογραφία σε εφημερίδες και ΜΚΔ επικεντρώθηκε στην Ελευθερία του Λόγου και της Έκφρασης. Στο Δικαίωμα στη Συμμετοχή, τη Διαφορετική Άποψη, τη Διαφορετικότητα, τη Δημιουργικότητα, τη Φαντασία, την Κριτική Σκέψη, και στην απειλή που η Εκκλησία και μέλη της (όπως ορισμένοι καθηγητές θεολογίας) αντιπροσωπεύουν για όλα αυτά και άλλα παρόμοια. Υπήρξαν αναφορές ακόμα και στον Μεσαίωνα: από εμάς στα σοβαρά, ίσως και κακώς, διότι ο 21^ος αιώνας έχει τα δικά του προβλήματα σκοταδισμού. Αλλά ο υπουργός Παιδείας, που μας είπε ότι “χτυπούμε την Εκκλησία θαρρείς και είμαστε στον Μεσαίωνα“, μας τρόλαρε προσπαθώντας φαίνεται να αποδείξει προς κάθε κατεύθυνση ότι έχουν την δύναμη να μας γράφουν κανονικά.

Ενθουσιαστήκαμε όταν η Επίτροπος των Δικαιωμάτων του Παιδιού ανακοίνωσε ότι: “Χωρίς αποδοχή στην έκφραση διαφορετικής άποψης, χωρίς διάλογο, χωρίς απόρριψη των φανατικών αντιδράσεων δεν υπάρχει δημοκρατία. Ας γίνει λοιπόν αντιληπτό ότι έτσι ενδυναμώνεται η δημοκρατική κοινωνία. Απαιτείται κλίμα συνεννόησης και σεβασμού των διισταμένων απόψεων. Ας ενδυναμώσουμε λοιπόν τη φωνή των παιδιών αντί να επιχειρούμε να τα φιμώσουμε.”

Όμως η προτροπή της Δέσπως Μιχαηλίδου να “γίνει αντιληπτό ότι έτσι ενδυναμώνεται η δημοκρατική κοινωνία” απευθύνεται κυρίως στην οικονομική-πολιτική ελίτ, της οποίας αναπόσπαστο κομμάτι είναι και η Εκκλησία. Για να τους τονίσει ότι, όπως παρατήρησε ο Φ. Ένγκελς, στην σύγχρονη “Δημοκρατία … [ο] πλούτος χρησιμοποιεί τη δύναμη του έμμεσα, αλλά ακόμα πιο σίγουρα”. Είναι αυτή την “δημοκρατική κοινωνία” που η Επίτροπος θέλει να διατηρήσει πειστική και νομιμοποιημένη. [i]

Καλό είναι και αυτό, οι αριστεροί στις μέρες μας ζητιανεύουμε λίγη δημοκρατία, ακόμα και στο γενικό και αφηρημένο επίπεδο, και αντιμετωπίζουμε πολύ εχθρικά επιθέσεις εναντίον της Επιτρόπου όπως αυτή της “ειδικού” Αρετής Δημοσθένους. Όμως έχει και το τίμημα του: η μεγέθους 550 λέξεων ανακοίνωση της Επιτρόπου, δεν περιέχει καμμιά αναφορά στην ουσία του καβγά: όχι μόνο για το ζήτημα της υποχρεωτικής διδασκαλίας των “Θρησκευτικών” (βλέπε Ορθόδοξης Κατήχησης) στο Δημόσιο Σχολείο, αλλά και γενικότερα την αναγκαιότητα να εκλείψει η θεσμική επιρροή της Ορθόδοξης Εκκλησίας της Κύπρου στην Δημόσια Εκπαίδευση, και στην πολιτική ζωή γενικότερα. Γιατί η σιωπή αυτή;

Έτσι και αλλιώς μια Επίτροπος διορισμένη από τη κυβέρνηση Αναστασιάδη δεν θα ενδιαφέρονταν να βρεθεί σε πραγματική σύγκρουση με την Εκκλησία. Αλλά και τυπικά, όπως αναφέρει στην ανακοίνωση της, “επιλέγω να παραμένω ουδέτερη στα όρια που ορίζουν οι αρμοδιότητες μου“. Αυτή η γενικότητα αποτελεί μέρος της “εντολής” της. Γιατί η πληθώρα των νεόκοπων δήθεν “ανεξάρτητων” (από τα κόμματα ίσως, όχι όμως και από τις κοινωνικές τάξεις) αξιωματούχων και θεσμών αποτελούν μέρος του προβλήματος του δημοκρατικού ελλείματος, και όχι της λύσης του.

Ωστόσο με όλη αυτή την ηχηρή γενική και αφηρημένη ρητορεία περί δημοκρατίας και δικαιωμάτων κινδυνεύουμε να ξεχάσουμε ΓΙΑΤΙ έχουν πρακτική σημασία αυτά που ειπώθηκαν μετά το άρθρο στον “Δασουπολίτη”, και ΓΙΑ ΠΟΙΟΥΣ έχουν σημασία στην πράξη όλα αυτά.

Και Ζητήματα Ζωής και Θανάτου

Το πρόβλημα με τέτοιες παρεμβάσεις της Ορθόδοξης Εκκλησίας της Κύπρου στα της Δημόσιας Εκπαίδευσης όπως και στα της κοινωνίας δεν είναι απλά η παραβίαση του δικαιώματος που πρέπει να έχει ο καθένας στην διαφορετική γνώμη ή πίστη ή ιδεολογία ή πολιτική γραμμή ή πολιτική θέση ή εντύπωση περί κοινωνικών ζητημάτων ή ιδιοσυγκρασία ή φιλοσοφικό ή σεξουαλικό προσανατολισμό και στην δημόσια έκφραση του. Ούτε είναι ζήτημα, όπως ισχυρίζονται οι υπερασπιστές του εκκλησιαστικού κατεστημένου, “διατήρησης της παράδοσης” ή της “ιδιαίτερης κυπριακής κουλτούρας” ή από την άλλη, όπως τονίζουν πολλοί αντίπαλοι τους, “εκσυγχρονισμού” – τα νεοναζιστικά κόμματα είναι επώδυνα σύγχρονα, το ίδιο και ο Donald Trump.

Η Εκκλησία εμπλέκεται – και εμπλέκει και τη Δημόσια Εκπαίδευση – σε ζητήματα Ειρήνης και Πολέμου, Ζωής και Θανάτου, Ψυχικής Υγείας, Φυσικής Ελευθερίας ανθρώπων, Οικονομικής Εκμετάλλευσης, ακόμα και διατήρησης της Δημοκρατίας που υπερασπίζεται τόσο κομψά όσο και γενικόλογα και αφηρημένα η Επίτροπος. Θα αναφέρω επιγραμματικά πράγματα με τα οποία αριστεροί και δημοκράτες έχουμε ασχοληθεί πολλές φορές: τον τουρκοφοβικό εθνικισμό και την μισαλλοδοξία – ισλαμοφοβία της Εκκλησίας, την διαχρονικά φιλοπόλεμη φιλομιλιταριστική στάση της – η “έκτακτη εισφορά για την άμυνα” ήταν δική της εφεύρεση, την υποστήριξη στις “κρυστάλλινες θέσεις” των νεοναζί και ότι “χρειάζονται και ακραίοι στη Βουλή“, την ομοφοβία της στο βαθμό να έχει πολεμήσει ακόμα και την αποποινικοποίηση της ομοφυλοφιλίας, την τελείως αντίθετη με τα όσα δήθεν πρεσβεύει υποστήριξη της στον πλούτο, ιδιαίτερα τον δικό της, και τη σε κάθε ευκαιρία δαιμονοποίηση των εργαζομένων που παλεύουν για τα δίκαια τους. Αυτά δεν είναι “διιστάμενες απόψεις“, ούτε ευκαιρία για “διάλογο“. Αυτά είναι χειροπιαστές επιθέσεις και απειλές για την ευημερία της μεγάλης πλειοψηφίας του πληθυσμού.

Και η “Επικίνδυνη Ιδέα” του Δαρβίνου

Η Πανδημία επιβάλλει να προσθέσουμε σε αυτά και την εμπλοκή της Εκκλησίας σε ένα θέμα Δημόσιας Υγείας. Είναι ακόμα φρέσκες οι μνήμες της επικίνδυνης δημαγωγίας κατά του lockdown αρκετών αρχιερέων, καθηγητών Θεολόγων και άλλων υποστηρικτών της Εκκλησίας, και οι θεωρίες για την ανοσία που δήθεν προσφέρει η πίστη και ο Θεός στην Θεία Κοινωνία και τον συνωστισμό μέσα στις εκκλησίες.

Η Πανδημία, ένα βιολογικό φαινόμενο, φέρνει στο προσκήνιο ένα σκάνδαλο μεγαλύτερο από το υποχρεωτικό μάθημα των Θρησκευτικών: τη σχεδόν ανύπαρκτη διδασκαλία της Θεωρίας της Εξέλιξης των Ειδών του Κάρολου Δαρβίνου στο Κυπριακό Εκπαιδευτικό Σύστημα.

Μια θεωρία που μια έγκυρη εγκυκλοπαίδεια όπως η Britannica χαρακτηρίζει “έναν από τους θεμέλιους λίθους” της σύγχρονης βιολογίας. Που ένα από τα εγκυρότερα παγκόσμια επιστημονικά περιοδικά, το Scientific American, δημοσιεύει άρθρο με τίτλο “γιατί πρέπει όλοι να μάθουν την Θεωρία της Εξέλιξης“. Για την οποία ένας γνωστός βιολόγος παρατηρεί “τίποτα δεν μπορεί να γίνει κατανοητό στην βιολογία αν δεν το φωτίσει η εξέλιξη“. Αυτή η πέρα για πέρα θεμελιακή γνώση, ενώ “βασικές έννοιες της εξέλιξης θα έπρεπε να διδάσκονται στο Γυμνάσιο και το Λύκειο“, διδάσκεται μόνο σε μια μικρή μειοψηφία, σε όσους παρακολουθούν το ΕΠΙΛΕΓΟΜΕΝΟ μάθημα της Βιολογίας στην Τρίτη Λυκείου.

Ένας Aμερικανός φιλόσοφος έφτασε να γράψει “Αν έπρεπε να δώσω το βραβείο της μιας καλύτερης ιδέας που είχε ποτέ κανείς, θα το έδινα στον Δαρβίνο, πριν από τον Νεύτωνα, τον Αϊνστάιν και οποιονδήποτε άλλον“.

Το βιβλίο του είχε τίτλο “Η ΕΠΙΚΙΝΔΥΝΗ ΙΔΕΑ ΤΟΥ ΔΑΡΒΙΝΟΥ“. [ii] Εκείνοι που αντιμετωπίζουν τη Θεωρία της Εξέλιξης σαν “επικίνδυνη ιδέα” είναι πρώτα και κύρια οι Εκκλησίες. Και… δεν είναι μόνο η γνωστή και κατά κανόνα ικανοποιούμενη[iii] απαίτηση της Εκκλησίας να έχει λόγο στο ποιος αναλαμβάνει Υπουργός Παιδείας. Ο αντιπρόεδρος της Κυπριακής Βιολογικής Εταιρείας και επιθεωρητής Βιολογίας στη Μέση Εκπαίδευση είναι ιερέας: ο λύκος φυλάει τα πρόβατα! Το αποτέλεσμα; Σε μια πανεπιστημιακή έρευνα σε 34 χώρες με θέμα την “Δημόσια Αποδοχή της Εξέλιξης”, στην ερώτηση αν είναι ορθή η Θεωρία της Εξέλιξης, η Κύπρος βρίσκεται τρίτη από το τέλος. Χειρότεροι από εμάς, είναι μόνο οι ΗΠΑ[iv] και η Τουρκία.

Επιστημονικός αλφαβητισμός: όχι μόνο δικαίωμα, αναγκαιότητα

Θα μπορούσε κανείς να ρωτήσει στη γλώσσα των “ανθρωπίνων δικαιωμάτων” γιατί ο δάκτυλος της Εκκλησίας στην Δημόσια Εκπαίδευση να στερεί από τα παιδιά σαν άτομα την πρόσβαση σε μια τόσο σημαντική περιοχή της γνώσης. Όμως έτσι θα υποβαθμίζαμε το πρόβλημα, που δεν είναι ατομικό, αλλά μια ακόμα σύγχρονη υπαρξιακή απειλή για την ίδια την παγκόσμια κοινωνία και τον ανθρώπινο πολιτισμό. Στην Κλιματική Κρίση και το Πυρηνικό Ολοκαύτωμα, προστέθηκε τώρα η συνειδητοποίηση ότι μας απειλούν πιθανόν καταστροφικότερες από την COVID-19 πανδημίες, οι Disease-X. Από κάθε άποψη, είτε πρόκειται για τη μαζική πειθαρχία (αντί της αναποτελεσματικής υπακοής) που απαιτεί η επιτυχημένη εφαρμογή μέτρων για την πανδημία ή κατά της κλιματικής κρίσης, είτε για την λαϊκή πίεση για μακροχρόνια μέτρα, τοπικά και παγκόσμια, η αντιμετώπιση τους απαιτεί τον μαζικό επιστημονικό αλφαβητισμό, αναπόσπαστο μέρος του οποίου είναι η γνώση των βασικών εννοιών της Θεωρίας της Εξέλιξης.

Αντί για αυτό, βλέπουμε εκτός από την απουσία της διδασκαλίας της Εξέλιξης στην Δημόσια Εκπαίδευση, να παρελαύνουν σε διάφορες “ενημερωτικές” εκπομπές της Δημόσιας ραδιοτηλεόρασης, του ΡΙΚ, εκτός από διάφορους θεολόγους σαν αυτούς που επιτεθήκαν στην Ιόλη, και εκπρόσωποι όλων των μορφών ψευδοεπιστήμης: από ομοιοπαθητικούς ως ειδικούς στα βότανα και την θεραπεία μέσω της Α ή Β μορφής πίστης ή “θετικής σκέψης” ή οποιασδήποτε άλλης μπούρδας του συρμού.

Τέτοιο είναι το πρόβλημα.

[i] Ακόμα η Επίτροπος ανήκει στην νομική αριστοκρατία (μέλος του Ανώτατου Δικαστήριου) και έτσι είναι διαποτισμένη από την κυρίαρχη στις αστικές κοινωνίες νομική φιλοσοφία ότι, άσχετα πόσο εξαιρετικά άνιση έχει καταντήσει η κοινωνία, η “ισότητα απέναντι στο νόμο” είναι όχι μόνο αναγκαία αλλά και η ικανή συνθήκη της ύπαρξης Δημοκρατίας. Συγγενική σε αυτά και η περιρρέουσα ατμόσφαιρα γενίκευσης της “ισότητας” των απόψεων ανάμεσα σε τόσο άνισες αντικειμενικά οντότητες όπως μια μαθήτρια που γράφει άρθρο σε μαθητική εφημερίδα και της παντοδύναμης Εκκλησίας, της γενικής και αφηρημένης προτροπής για τον “σεβασμό στις διιστάμενες απόψεις“, και την γενική και αφηρημένη συνταγή για λύση των διαφορών με τον “διάλογο” και την “απόρριψη των φανατικών αντιδράσεων“.

Ταυτόχρονα υπάρχουν και επικίνδυνα στοιχεία στην ανακοίνωση της Επιτρόπου, όπως ότι η λογοκρισία επιτρέπεται “για τη διαφύλαξη της εθνικής ασφάλειας, της δημόσιας τάξης, υγείας και ηθών“. Όλα αυτά μπορούν να ερμηνευτούν, και έχουν κατά καιρούς ερμηνευθεί, με ιδιαίτερα αντιδραστικούς τρόπους, στο κατάλληλο πολιτικό συγκείμενο.

[ii] Στο βιβλίο D C Dennett, Darwin’s Dangerous Idea (London, 1995), pp63, 21.). Αναφέρεται στο http://pubs.socialistreviewindex.org.uk/isj71/darwin.htm

[iii] Νομίζω μοναδική εξαίρεση ήταν ο Αντρέας Δημητρίου, ο Υπουργός Παιδείας που διόρισε ο Δημήτρης Χριστόφιας

[iv] Η Δυτική χώρα όπου ευδοκιμεί ο ακτιβισμός ακραίων χριστιανικών σεκτών οι οποίες έπαιξαν σημαντικό ρόλο στην εκλογή Προέδρων όπως ο Μπους και ο Τραμπ.