Εν μέσω του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου οι βρετανοί αποικιστές αποφάσισαν να χαλαρώσουν τα σκληρά και ανελεύθερα μέτρα που εφαρμόστηκαν μετά τα Οκτωβριανά του 1931[1] (Παλμεροκρατία) και ανάμεσα σ’ άλλα επέτρεψαν και τη δημιουργία πολιτικών κομμάτων.
Η κίνηση των βρετανών στόχευε στην υποστήριξη των Κυπρίων, κυρίως των Ε/κυπρίων, προς τη Βρετανία και την στρατολόγηση Κυπρίων στο πλευρό των βρετανικών στρατιωτικών δυνάμεων.
Μέσα σε αυτό το πλαίσιο ιδρύεται τον Απρίλιο του 1941το ΑΚΕΛ, αποτελούμενο από στελέχη του (παράνομου) Κομουνιστικού Κόμματος Κύπρου, ανθρώπους αριστερών πεποιθήσεων καθώς και προοδευτικών ανθρώπων της ευρύτερης Δεξιάς.
Σε αντιστάθμισμα, η Δεξιά επιχειρεί να συγκροτηθεί ιδρύοντας το δικό της πολιτικό κόμμα, το Κυπριακό Εθνικό Κόμμα (ΚΕΚ).
Πρωταγωνιστής η Εκκλησία
Εμπνευστής και καθοδηγητής των προσπαθειών για την ίδρυση όχι μόνο κόμματος αλλά και άλλων οργανώσεων της Δεξιάς ήταν η Εκκλησία με επικεφαλής τον τότε Τοποτηρητή του Αρχιεπισκοπικού Θρόνου Μητροπολίτη Πάφου Λεόντιο.
Η Εκκλησία θεωρούσε ως έντονη ανάγκη την ίδρυση τέτοιων σχημάτων, ιδιαίτερα μετά τη διαπίστωση της αύξησης της επιρροής του ΑΚΕΛ που το 1943 θα εκδηλωνόταν και έμπρακτα αφού το ΑΚΕΛ κατάφερε να κερδίσει τους Δήμους της Λεμεσού, της Αμμοχώστου και μερικές αγροτικές περιοχές, όπως η Μόρφου.[2]
Με πρωτοβουλία του αρχιεπισκόπου Λεόντιου ιδρύθηκε αρχικά η Αγροτική Οργάνωση που έφερε το όνομα Παναγροτική Ενωση Κύπρου. Η ίδρυση της ΠΕΚ έγινε στις 31 Μαΐου 1942 στην Αθηένου.[3]
Η ίδρυση του ΚΕΚ
Το αποτέλεσμα των δημοτικών εκλογών θορύβησε ακόμα περισσότερο τη Δεξιά κι αυτό είχε ως αποτέλεσμα την έντονη κινητοποίηση για την ίδρυση πολιτικού κόμματος.
Την πρωτοβουλία ανέλαβε ο δήμαρχος Λευκωσίας Θεμιστοκλής Δέρβης που στις 8 Μαΐου 1943, μαζί με άλλα μέλη του Δημοτικού Συμβουλίου, ανακοίνωσε την πρόθεση για ίδρυση κόμματος της «Εθνικής Παράταξης».
Ο Δέρβης και οι συνεργάτες του κοινοποίησαν μια διακηρυξη προς το λαό που δημοσιεύθηκε στον τύπο.
Σε αυτό το διάγγελμα εξαπέλυαν επίθεση εναντίον του ΑΚΕΛ και καλούσαν το λαό να σταθεί συνεπής στα εθνικά οράματα και ότι στόχος του κόμματος ήταν η διατήρηση αγνής εθνικής ιδεολογίας. [4]
Παράλληλα με την εθνική διάσταση, η Δεξιά έδινε καθαρά ιδεολογικό περιεχόμενο στην επερχόμενη σύγκρουση με το ΑΚΕΛ
Χαρακτηριστική από αυτή την άποψη ήταν η αρθρογραφία του λόγιου Αχιλλέα Αιμιλιανίδη στη Φωνή της Κύπρου:
«Ακριβώς χάριν της ιερός ενότητος των εθνικών μας δυνάμεων δεν πρέπει να επιτρέψωμεν εις τους τυχάρπαστους που ζητούν να χωρίσουν τον Ελληνικόν Λαόν, που αποβλέπει πάντοτε, ως την εθνικήν του Ιερουσαλήμ, προς τον Παρθενώνα, με ανόητους και αηδείς συκοφαντίας περί ταξικών διαφορών και δήθεν εκμεταλλεύσεως των αστών και που αναφέρονται εις ταξικούς αγώνας, εις ένα τόπον όπου ουδέν ταξικόν συναίσθημα ή διαφορά υπάρχει και όπου οι πολίται προήλθον κατά τα εννέα δέκατα εξ αγροτών».[5]
Η Δεξιά είχε αντιληφθεί ότι ο αγώνας εναντίον του ΑΚΕΛ θα ήταν δύσκολος, γι’ αυτό επιστράτευσε και την εθνική υπόσταση του θέματος, κατηγορώντας το ΑΚΕΛ ως αντεθνικό κόμμα, αλλά επιχειρούσε να αποδομήσει και τον ταξικό λόγο που εξέπεμπε το ΑΚΕΛ.
Οι πραγματικοί σκοποί του ΚΕΚ
Το ΚΕΚ χρησιμοποιούσε τη γλώσσα που αναφέραμε πιο πάνω για εσωτερική κατανάλωση.
Ωστόσο οι μη Κύπριοι παρατηρητές των δεδομένων είχαν άλλη άποψη.
Σημαντικές είναι οι αναφορές των Ελλαδιτών αξιωματούχων που βρίσκονταν στην Κύπρο. Οι απόρρητες αναφορές τους έχουν καταχωρηθεί στο βιβλίο του Ρολάνδου Κατσιαούνη «Η Διασκεπτική». Όπως καταγράφει, ότι ο αξιωματικός της Ελληνικής Βασιλικής Αεροπορίας, σμήναρχος Φίλιππας, ο οποίος το καλοκαίρι του 1943 βρισκόταν στην Κύπρο, περιέγραψε την πολιτική κατάσταση σε απόρρητο σημείωμα προς την κυβέρνηση του. Σε ό,τι αφορούσε στο υπό ίδρυση Κυπριακό Εθνικό Κόμμα, το σημείωμα ανέφερε:
«γ) Κατόπιν της ως άνω οργανωμένης κινησεως του κομμουνιστι¬κού κόμματος ιδρύθη, ή ευρίσκεται εν τω οργανούσθαι, νέον κόμμα “Εθνικόν”, με σκοπόν την συνεργασίαν και συνεννόησιν μετά των Άγ¬γλων και την διά της νομίμου οδού επιδίωξιν της ενώσεως. Της τελευ¬ταίας ταύτης κινησεως ηγούνται τα καλλίτερα στοιχεία της Κύπρου».[6]
Η αναφορά του Φίλιππα δεν ήταν τυχαία αφού γνώριζε ότι στο ΚΕΚ ανήκαν τόσο οι παράγοντες οι οποίοι κατά την Παλμεροκρατία είχαν διορισθεί σε δημόσια αξιώματα, με επικεφαλής το Θεμιστοκλή Δέρβη, όσο και δεξιοί εθνικιστές οι οποίοι είχαν βρεθεί σε αντιπαράθεση με το καθεστώς.[7]
Κουντουριώτης: Το ΚΕΚ γέννημα του μεγάλου κεφαλαίου
Παρά τον εθνικό μανδύα που φόρεσε το ΚΕΚ, δεν έπεισε για τις πραγματικές του προθέσεις ούτε τον Πρόξενο της Ελλάδας Α. Κουντουριώτης, ο οποίος σε απόρρητη αναφορά του για την πολιτική κατάσταση στην Κύπρο ανέφερε τα ακόλουθα:
«Η ίδρυσις του ΚΕΚ επενοήθη υπό της τάξεως των μεγαλοκεφαλαιούχων Κυπρίων ως όπλον κατά της αριστερός παρατάξεως και δη της κομμουνιστικής. Οι ιδρυταί του μετεχειρίσθησαν τον ελκυστικόν αλλά συγχρόνως απατηλόν τίτλον “Εθνικόν” προς εσωτερικήν κομματικήν κατανάλωσιν. Εν τη πράξει η επωνυμία “Εθνικόν” χρησιμοποιείται υπό των περισσοτέρων των μελών του πολύ μάλλον ως παραπέτασμα υποκρύπτον τα υλικά συμφέροντα μιας ωρισμένης κοινωνικής τάξεως παρά το πραγματικόν περιεχόμενον του Κόμματός των. Διά τους λόγους τούτους το Κυπριακόν Εθνικόν Κόμμα δεν κατώρθωσε ν’ απόκτηση την απαιτούμενην εμπιστοσύνην των λαϊκών στρωμάτων και καταστή τω όντι Εθνικόν, ως τούτο αποκαλείται.
Πολλοί από τους ανώτερους αξιωματούχους του Κ.Ε.Κ., μεταξύ των οποίων και ο Γενικός Γραμματεύς κ. Θ. Δέρβης, υπηρέτησαν το απεχθές εις κάθε Έλληνα Κύπριον “Παλμερικόν Καθεστώς”, πράγμα όπερ καθιστά τα πρόσωπα ταύτα αντιπαθή και ύποπτα (δυστυχώς ουχί αδίκως) εις τον πολύν κόσμον».[8]
Το ΚΕΚ δεν επιθυμεί την απαλλαγή από τους Βρετανούς
Ενδιαφέρουσα είναι και άλλη μια γραπτή αναφορά του Κουντουριώτη προς τους προϊστάμενους του:
«Το θλιβερόν όμως έγκειται εις τους “ημετέρους” Η περίφημος δεξιά κυπριακή παράταξις, η κατ’ ευφημισμόν “εθνικόφρων”, της οποίας η ηγεσία έχει περιβληθή την ενωτικήν λεοντήν, χωρίς να πιστεύη εις την Ένωσιν. Την περιεβλήθη δια να της χρησιμεύση ως όπλον κατά του άθεου και απάτριδος κομμουνισμού από τον οποίον κινδυνεύει. Το υλικόν συμφέρον το οποίον αποτελεί το κατ’ εξοχήν πιστεύω της ηγεσίας της δεξιόφρονος παρατάξεως δεν επιθυμεί την από την Κύπρον αναχώρησιν των Άγγλων. Τα αρχεία της ενταύθα αποικιακής διοικήσεως είναι αρκούντως εφοδιασμένα με αποδείξεις περί τούτου. Εις τους εμπιστευτικούς φακέλους της Αποικιακής Γραμματείας φυλάσσονται επιμελώς σημειώσεις επί συνομιλιών Άγγλων αποικιακών λειτουργών με ιθύνουσας προσωπικότητας της κυπριακής δεξιάς παρατάξεως αναφορικώς προς το Ενωτικόν ζήτημα. Η λέξις “προδοσία” θα ήτο επιεικής, δια να χαρακτηρίση κανείς τα εντός τεσσάρων τοίχων λεχθέντα υπό…των φανατικών ενωτικών της δεξιάς παρατάξεως προς τους Άγγλους κυριάρχους».[9]
Αυτές οι καταγραφές είναι σημαντικές, όχι γιατί στρέφονται εναντίον του ΚΕΚ, αλλά γιατί δεν προέρχονται από το αντίπαλο στρατόπεδο, δεν προέρχονται από την Αριστερά ή από τους κύκλους του ΑΚΕΛ.
Κλείνουμε το σημείωμα μας με ένα απόσπασμα από το προαναφερθέν βιβλίο του Ρ. Κατσιαούνη: «Το ΚΕΚ δραστηριοποιήθηκε επίσης με συγγενικά σχήματα στη Λεμεσό, την Αμμόχωστο και τη Λάρνακα και τύχαινε της υποστήριξης των βασικών εφημερίδων της εποχής, δηλαδή της Ελευθερίας, της Φωνής της Κύπρου και του Νέου Κυπριακού Φύλακα. Το ημιεπίσημο όργανο του κόμματος ήταν η εφημερίδα Πυρσός του Ζήνωνα Σώζου, ο οποίος ήταν στέλεχος του κόμματος. Στην Πάφο ο λαϊκιστής Δήμαρχος Χριστόδουλος Γαλατόπουλος δεν αποδέχθηκε την αιγίδα του ΚΕΚ και ίδρυσε ένα προσωπικό κόμμα, την Παγκύπρια Ελληνική Σοσιαλιστική Πρωτοπορία, ΠΕΣΠ, με δικό του εκφραστικό όργανο τη Νέα Πολιτική Επιθεώρηση. Η κερυνειώτικη Δεξιά διατηρούσε δεσμούς με το ΚΕΚ, αλλά αποτελούσε ταυτόχρονα μια αυτόνομη κατάσταση, με κυριότερους εκφραστές τον Αρχιμανδρίτη Αρνόπουλο, τον πρόεδρο της Σχολικής Εφορείας Σάββα Χρίστη και, κυρίως, το Γραμματέα της Μητρόπολης Πολύκαρπο Ιωαννίδη».[10]
Το ιδρυτικό συνέδριο του ΚΕΚ έγινε στη Λευκωσία, στις 6 Ιουνίου 1943, στο Παγκύπριο Γυμνάσιο. Στο Συνέδριο παρέστησαν 127 αντιπρόσωποι από όλες τις επαρχίες της Κύπρου.[11]
[1] Η δεκαετία 1931-41 έμεινε γνωστή ως δικτατορία του κυβερνήτη Πάλμερ ή ως Παλμεροκρατία.
[2] Σημειώνεται ότι μέχρι τότε, οι Δήμαρχοι – που ιδεολογικά ανήκαν όλοι στη Δεξιά – διορίζονταν από τους Βρετανούς αποκιστικές.
[3] http://www.papademetris.net, SXEDIO.F5A.
[4] Το διάγγελμα υπέγραφαν Θεμιστοκλής Δέρβης, δήμαρχος Λευκωσίας, Γ. Πούλιας Αντιδήμαρχος, Ν. Τοφαρίδης, I. Υψηλάντης, Πολ. Γρηγοριάδης, Μ. Μιχαηλίδης, Ιω. Σπυριδάκις και Ζήνων Σώζος. Βλ. εφημερίδα «Ελευθερία» 9.5.1943.
[5] Φωνή της Κύπρου, “Ενότητα εθνικών δυνάμεων”, 3 Απριλίου 1943.
[6] ΙΑΥΕ: 1943, Φάκελος 126/3, Φάκελος Κύπρον, Απόρρητο (Χωρίς ημερομηνία), “Σημείωμα συνταχθέν υπό του Σμηνάρχου κ. Φίλιππα”.
[7] Ρολάνδου Κατσιαούνη «Η Διασκεπτική», σελ. 78.
[8] ΙAYE: 1945, Φάκελος 126/6, 1ος Υποφάκελος, Κουντουριώτης προς Υπουργείο Εξωτερικών, 22 Φεβρουάριου 1945.
[9] Αλέξη Χρ. Αλέκου, «1948 ο Ελληνικός εμφύλιος και η Κύπρος», δελ. 47.
[10] Ο Σάββας Χρίστης ήταν και ο πρώτος πρόεδρος του ΚΕΚ, προτού αντικατασταθεί μετά παρέλευση μερικών μηνών από το Θεμιστοκλή Δέρβη.
[11] http://www.papademetris.net, SXEDIO.FA6.
Aκολουθήστε μας στο Google News
Οι τελευταίες ειδήσεις από την Κύπρο και τον κόσμο και όλη η επικαιρότητα στο dialogos.com.cy
