Οι ισχυροί του κόσμου μοιράζουν ξανά την Αφρική

* Ο πλούτος, το πλιάτσικο, η εξαθλίωση συνεχίζονται για εκατονταετίες

Η Αφρική παραμένει βασικό πεδίο σύγκρουσης στην παγκόσμια σκακιέρα και του 21ου αιώνα. Πρόκειται για μια πλούσια σε πετρέλαιο και φυσικούς πόρους ήπειρο, αλλά με τους πιο εξαθλιωμένους κατοίκους, εξαιτίας του πλιάτσικου που γίνεται εδώ και δεκαετίες. Σχεδόν 130 χρόνια μετά τη Διάσκεψη του Βερολίνου, όπου οι αποικιοκρατικές δυνάμεις αποφάσισαν τον τεμαχισμό της αφρικανικής ηπείρου σε περιοχές ελέγχου, οι ισχυροί του κόσμου φαίνεται πως ξαναμοιράζουν την Αφρική.

Σε όλη την ήπειρο υπάρχουν τεράστια κοιτάσματα πετρελαίου και φυσικού αερίου, μεγάλες ποσότητες μεταλλευμάτων, ουράνιο και αφθονία πολύτιμων μετάλλων, όπως ο χρυσός, αλλά και διαμάντια.

Ομως, παρά τον πλούτο της, η Αφρική παραμένει στο χάος και τις συγκρούσεις που εξαπλώνονται σε όλη την ήπειρο. Στο επίκεντρο αυτών των συγκρούσεων βρίσκεται μια περιοχή ύψιστης σημασίας: Η ζώνη Σάχελ. Είναι η στεπική λωρίδα γης νότια της Ερήμου Σαχάρα και βόρεια της Σαβάνας, που διασχίζει όλη την ήπειρο από τα Δυτικά και τη Σενεγάλη μέχρι τη Βόρεια Ερυθραία. Μια περιοχή που εδώ και δεκαετίες μαστίζεται από ένοπλες συγκρούσεις.

Τα τελευταία χρόνια, όπως σημειώνει το Al Jazeera, η ζώνη Σάχελ αποτελεί βασικό πεδίο συγκρούσεων στο πλαίσιο του πολέμου κατά της τρομοκρατίας. Ομως μήπως η καταπολέμηση της τρομοκρατίας δεν είναι παρά μια επίσημη αφήγηση, ώστε να προσφερθεί κάλυψη σε μια πολύ μεγαλύτερη μάχη; Μήπως ο πόλεμος για τους πόρους της Αφρικής στον 21ο αιώνα έχει ήδη αρχίσει; «Αυτό που βιώνουμε αυτή την περίοδο μπορεί να περιγραφεί ως ο νέος αγώνας για την Αφρική», σημειώνει ο Ζαν Μπατού, καθηγητής Ιστορίας στο Πανεπιστήμιο της Λωζάνης.

Η ζώνη Σάχελ

Στο κέντρο αυτής της ζώνης των συγκρούσεων βρίσκεται το Μάλι, μια από τις χώρες με τον πιο εξαθλιωμένο πληθυσμό. Η ανεργία καλπάζει και οι περισσότεροι άνθρωποι επιβιώνουν απλώς προσωρινά. Ομως το Μάλι δεν βρισκόταν πάντα στην ίδια κατάσταση. Πίσω στον 13ο αιώνα το Μάλι αποτελούσε μια μεγάλη αυτοκρατορία, που είχε επεκταθεί στο μεγαλύτερο μέρος της Δυτικής Αφρικής.

Ηταν μια εξαιρετικά πλούσια και ισχυρή αυτοκρατορία, κατέχοντας σημαντική θέση στο παγκόσμιο εμπόριο, χάρη στο ελεφαντόδοντο και τον χρυσό. Ο πλούτος και η θέση του Μάλι προσέλκυσαν όμως και τις ιμπεριαλιστικές δυνάμεις. «Βρίσκεται στα όρια της Βόρειας και της Νότιας Αφρικής, ακουμπά τον ωκεανό και τα δάση. Η θέση του το αναδεικνύει σε χώρο ύψιστης στρατηγικής σημασίας. Οποιος ελέγχει το Μάλι, ελέγχει και τη Δυτική Αφρική, αν όχι το σύνολο της Αφρικής. Για αυτό το λόγο η περιοχή έγινε τόσο πολυπόθητη», σημειώνει ο Ντουλάιε Κονάτε από την Αφρικανική Ενωση Ιστορικών.

Οι ιμπεριαλιστικές ευρωπαϊκές δυνάμεις του 19ου αιώνα αποκάλυψαν τα σχέδια τους για εποικισμό του Μάλι και της υπόλοιπης Αφρικής στη διάσκεψη του Βερολίνου το 1885. Βρετανία, Βέλγιο, Πορτογαλία, Ισπανία, Γερμανία, Ιταλία και Γαλλία μοίρασαν την περιοχή παίρνοντας ο καθένας το μερίδιό του. «Η εισβολή των αποικιοκρατικών δυνάμεων μας ξέσκισε», σημειώνει ο Κονάτε. Εκοψαν την Αφρική σε κομμάτια.

Ως ισχυρότερη αποικιοκρατική δύναμη αναδείχθηκε η Γαλλία, η οποία έθεσε υπό τον έλεγχό της μεγάλο μέρος της δυτικής και βόρειας Αφρικής. Στα τέλη της δεκαετίας του ’60, η έκρηξη των κινημάτων ανεξαρτησίας είχε ως αποτέλεσμα η Γαλλία να χάσει τις αποικίες της, όχι όμως και την επιρροή της, διατηρώντας στρατεύματα, βάσεις και τον πολιτικό έλεγχο, όχι μόνο στις πρώην αποικίες της, αλλά και σε χώρες πέρα από αυτές. Ηταν η γέννηση της «France-Afrique».

Την ίδια περίοδο, η ανακάλυψη τεράστιων αποθεμάτων πετρελαίου στον Κόλπο της Γουινέας προσέλκυσε ένα νέο ισχυρό παίκτη, τις ΗΠΑ, οι οποίες προχώρησαν σε στρατιωτικές επιχειρήσεις αλλά και οικονομικές επενδύσεις στην αφρικανική ήπειρο, που μεταξύ άλλων αναδεικνυόταν και σε ένα πεδίο ψυχροπολεμικής σύγκρουσης. Στη δεκαετία του ’90, οι ΗΠΑ έστειλαν 28.000 στρατιώτες στη Σομαλία, υποστηρίζοντας πως θα βοηθήσουν στον τερματισμό του εμφυλίου πολέμου στην περιοχή. Η αμερικανική στρατιωτική επιχείρηση κατέληξε σε φιάσκο, αλλά και μια επικοινωνιακή καταστροφή. Εικόνες με εκτελεσμένους Αμερικανούς στρατιώτες έκαναν το γύρο του κόσμου.

Οι Αμερικανοί στρατιώτες θα επιστρέψουν δυναμικότερα στην περιοχή μετά την επίθεση στους Δίδυμους Πύργους, τον Σεπτέμβριο του 2001, δημιουργώντας την πρώτη τους στρατιωτική βάση στο Τζιμπουτί. «Η Σάχελ έχει διαδραματίσει καθοριστικό ρόλο στη διακίνηση όπλων, τη στρατολόγηση μαχητών και την ενίσχυση του οργανωμένου εγκλήματος», δήλωσε ο Ράντολφ Αταλάχ, υπεύθυνος του αμερικανικού υπουργείου Αμυνας για θέματα τρομοκρατίας στην Αφρική.

Η AFRICOM και το «λυσσασμένο σκυλί»

Οπως σημειώνει το Al Jazeera, οι ΗΠΑ είναι η μόνη χώρα που έχει διαιρέσει τον κόσμο σε ξεχωριστούς στρατιωτικούς τομείς για την παρακολούθηση και την εποπτεία. NORTHCOM, PACOM, SOUTHCOM, EUCOM, CENTCOM και πλέον AFRICOM. Στο πλαίσιο του πολέμου κατά της τρομοκρατίας, οι ΗΠΑ ξεκίνησαν στρατιωτικές ασκήσεις με ολοένα αυξανόμενο αριθμό αφρικανικών χωρών. Στην πραγματικότητα η δημιουργία της AFRICOM αποτελούσε και το κλειδί για την εδραίωση των συμφερόντων των ΗΠΑ στην Αφρική. Ομως υπήρξε ένα πρόβλημα. Οι αφρικανικές κυβερνήσεις είχαν καταλήξει σε μια κοινή θέση: «Οχι στη δημιουργία νέων στρατιωτικών βάσεων». Ετσι η έδρα της AFRICOM δημιουργήθηκε πολύ μακριά από το χώρο δράσης της. Συγκεκριμένα στη Στουτγκάρδη στη Γερμανία.

Ο πιο ισχυρός υποστηρικτής αυτής της θέσης ήταν ο ηγέτης της Λιβύης Μουαμάρ Καντάφι, το «λυσσασμένο σκυλί» όπως τον είχε αποκαλέσει στο παρελθόν ο Ρόναλντ Ρίγκαν. Η πρώτη απόπειρα δολοφονίας του έγινε το 1986 με βομβαρδισμό του παλατιού του. Η ανεξαρτησία και επιρροή του Μουαμάρ Καντάφι πήγαζε από τα τεράστια αποθέματα πετρελαίου της Λιβύης, από τα μεγαλύτερα της Αφρικής, τα οποία είχε εθνικοποιήσει όταν ανέλαβε την εξουσία. Ο Καντάφι αποδείκνυε με αυτόν τον τρόπο πως μια αφρικανική χώρα μπορούσε να αναπτυχθεί χωρίς καμία εξάρτηση από το δυτικό χρηματοπιστωτικό σύστημα, το ΔΝΤ και εν γένει το Δυτικό Κεφάλαιο, όπως συνέβαινε κατά κόρον μέχρι τότε.

«Από την αρχή ο Μουαμάρ Καντάφι ήταν αντίθετος στην ξένη στρατιωτική παρουσία στην Αφρική. Μια από τις πρώτες του κινήσεις όταν ανέλαβε την εξουσία το 1969 ήταν να εκδιώξει τις βρετανικές και αμερικανικές στρατιωτικές βάσεις στη Λιβύη», εξηγεί ο Μαξιμίλιαν Φορτ, συγγραφές του βιβλίου «Slouching Towards Sirte: Nato’s war on Libya and Africa».

Ωστόσο τον Μάρτιο του 2011, με την έκρηξη της «Αραβικής Ανοιξης», όπως ονομάστηκαν οι ένοπλες εξεγέρσεις κατά των καθεστώτων στη Βόρεια Αφρική, οι ΗΠΑ και η Γαλλία, μαζί με τις υπόλοιπες χώρες της Δύσης, ανέλαβαν δράση. Ηταν ο πρώτος πόλεμος της AFRICOM. Η εξέγερση στη Λιβύη, η πτώση και ο θάνατος του Καντάφι προκάλεσαν ένα ντόμινο εξελίξεων εκτός συνόρων της Λιβύης. Μέρος των όπλων του καθεστώτος έπεσε στα χέρια των ανταρτών, και αλλά βρέθηκαν τελικά στα χέρια ακραίων ισλαμιστών, οι οποίοι εξαπλώθηκαν σε γειτονικές χώρες, μεταξύ των οποίων και στο Μάλι. Εκεί, στο Βόρειο Μάλι, ιδρύθηκε και Ισλαμικό Κράτος. Με την υποστήριξη των γαλλικών δυνάμεων οι κυβερνητικές δυνάμεις του Μάλι ανακατέλαβαν τις βόρειες περιοχές από τους τζιχαντιστές. Οι πρώην αποικιοκράτες, παρουσιάζονταν πλέον ως σωτήρες της χώρας.

---

Κέρδος στο χάος

Παρά το χάος, την αστάθεια, τους πολέμους και τις συγκρούσεις, το ενδιαφέρον των μεγάλων εταιρειών, κυρίως των ενεργειακών κολοσσών των ΗΠΑ, της Ευρώπης και της Κίνας, για την Αφρική παραμένει σε υψηλά επίπεδα. Μεγάλα ανεκμετάλλευτα αποθέματα πετρελαίου παραμένουν στη ζώνη Σάχελ, το «Ελντοράντο του Σάχελ», όπως την αποκαλούν. Οπως υπογραμμίζει το Al Jazeera, σχεδόν δύο τρισεκατομμύρια δολάρια εκτιμώνται οι επενδύσεις για τα αποθέματα πετρελαίου και φυσικού αερίου της Αφρικής μέσα στις επόμενες δύο δεκαετίες.

«Τα κοιτάσματα πετρελαίου γίνονται όλο και πιο σπάνια. Ετσι τα τελευταία σημαντικά αποθέματα πετρελαίου στην Αφρική θα γίνονται ολοένα και πιο σημαντικά. Το ποιος θα κερδίσει έδαφος στον έλεγχό τους αναδεικνύεται σε ζήτημα ζωτικής σημασίας», σημειώνει ο καθηγητής ιστορίας του Πανεπιστημίου της Λωζάνης Ζαν Μπατού.

Εν τω μεταξύ, η AFRICOM βρίσκει συνεχώς νέα πατήματα στην Αφρική. Στο πλαίσιο του πολέμου κατά της τρομοκρατίας, οι αφρικανικές κυβερνήσεις που υπογράφουν στρατιωτικές συμφωνίες με τις ΗΠΑ συνεχώς αυξάνονται. Οι ΗΠΑ έχουν δημιουργήσει πλέον βάσεις στο Νίγηρα, στο Τζιμπουτί, στην Κένυα, την Αιθιοπία, τη Σομαλία, το Νότιο Σουδάν, την Μπουρκίνα Φάσο και τις Σεϋχέλλες. Αμερικανικός οργανισμός πάτησε το πόδι του και στη Λιβερία κατά τη διάρκεια της επιδημίας Εμπολα το 2014. Ομως και η Γαλλία ανακοίνωσε την ενίσχυση των στρατιωτικών δυνάμεών της στη ζώνη του Σαχέλ με 3.000 επιπλέον στρατιώτες.

Η αυξανόμενη στρατιωτικοποίηση της Αφρικής αποτελεί μια νέα πηγή πλούτου, περιζήτητη από την πολεμική βιομηχανία και τους ιδιώτες εργολάβους. Σχεδόν 130 χρόνια μετά τη Διάσκεψη του Βερολίνου, μια νέα διαίρεση της Αφρικανικής ηπείρου βρίσκεται σε εξέλιξη και οι μεγάλες δυνάμεις επιδιώκουν να εξασφαλίσουν το μερίδιό τους στα αποθέματα πετρελαίου, τα πολύτιμα ορυκτά, τη γη ακόμη και το νερό που βρίσκεται κάτω από την άμμο της ερήμου. «Τα μεγάλα ζητήματα δεν αντιμετωπίζονται στην πραγματικότητα. Η Δύση τρέφεται από τους πολέμους. Είναι λες και πρέπει να δημιουργούν πολέμους για να δικαιολογήσουν την εξουσία τους», σχολιάζει ο ιμάμης Μαχμούντ Ντίκο, πρόεδρος του Ανώτατου Ισλαμικού Συμβουλίου του Μάλι.